گردشگری، اولویت دولت‌ها نبوده است
ناصر رضائی، رئیس پژوهشکده گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره آخرین وضعیت صنعت گردشگری کشور و راه‌های برون‌رفت از آن به قدس می‌گوید: گردشگری هیچ‌گاه اولویت دولت‌ها نبوده، به همین دلیل هیچ‌گاه نگاه مثبتی به این حوزه نشد و اگر هم شد در حد شعار باقی ماند. تا جایی که یکی از معاونان پیشین گردشگری به‌صراحت گفته بود ما با یک بشکه نفت به اندازه 30گردشگر کسب درآمد می‌کنیم بنابراین چرا باید سراغ صنعت گردشگری و گردشگر برویم و بعدش هم هزینه حاشیه‌های آن را بپردازیم! 
این درحالی است که صنعت گردشگری توانایی و ظرفیت بسیار بالایی در اشتغال‌زایی و درآمدزایی دارد؛ به‌طوری که اگر در گذشته از هر 11شغل یکی مربوط به گردشگری بود، حالا حتی با شیوع کرونا از هر 9شغل یکی به حوزه گردشگری تعلق دارد. ضمن آنکه این صنعت در ردیف سه یا چهار صنعت بزرگ دنیای امروز است و حتی در یک موقعیت از صنعت خودرو هم پیشی می‌گیرد. علاوه بر این می‌تواند در دیپلماسی سیاسی هم به ما کمک کند تا وضعیت واقعی خود را به دنیا نشان دهیم. 
رضائی در خصوص بهترین راهبرد برای خروج صنعت گردشگری از وضعیتی که در آن قرار گرفته است هم می‌گوید: وقتی صنعتی در حال شکل‌گیری است برای حمایت از آن باید دو راهکار را در نظر گرفت؛ نخست اینکه دولت برای شرکت‌ها یا بخش‌هایی که ایده دارند و می‌خواهند در حوزه گردشگری فعالیت کنند اما دچار مشکلاتی هستند، بسته‌های حمایتی در نظر بگیرد. راهکار دوم هم مربوط به تسهیل‌گری می‌شود. یعنی دولت اجازه دهد یا راه را باز کند تا بخش خصوصی یا سرمایه‌گذار، به‌ویژه سرمایه‌گذار خارجی برنامه‌هایش را راحت‌تر اجرا کند چون گاهی اوقات دیده می‌شود بخش خصوصی برای کار در این حوزه به‌خاطر برخی موضوعات بسیار ساده دچار مشکل می‌شود. برای مثال چند سال پیش یکی از دوستان می‌خواست در یکی از استان‌های کشور دهکده گردشگری ایجاد کند اما چون در طرح پیشنهادی خود شهرک گردشگری آورده بود، به او مجوز کار نمی‌دادند. پیشنهاد دادم در طرحش به جای شهرک گردشگری از اصطلاح دهکده گردشگری استفاده کند و این‌گونه مشکل حل شد و توانست برای اجرای آن 300میلیارد تومان تسهیلات دریافت کند که این رقم از کل بودجه عمرانی آن سال استان موردنظر بیشتر بود که البته نقش مؤثری نیز در افزایش اشتغال‌زایی و محرومیت‌زدایی استان به همراه داشت، چون ماهیت گردشگری، فقرزدایی است.

ضرورت سرمایه‌گذاری خارجی
وی سرمایه‌گذاری خارجی را در حوزه صنعت گردشگری ایران بسیار ضروری می‌داند و می‌گوید: شاید با سرمایه‌گذاری اندک، کارهای بزرگی در حوزه گردشگری انجام دهیم اما واقعیت ماجرا این است اگر می‌خواهیم در سطح خیلی کلان به‌خوبی به چشم بیاییم، نیاز داریم سرمایه‌گذاران خارجی به اینجا بیایند و بر اساس الگوهای ما در بخش‌های مختلف سرمایه‌گذاری کنند. اما در حال حاضر در بعضی بخش‌ها مشکل داریم. برای مثال، در شهر کن فرانسه که حدود 110هزار نفر جمعیت دارد و یک جشنواره سینمایی در آن برگزار می‌شود حدود 110باب هتل وجود دارد اما در تهران با جمعیتی حدود 8 تا 12میلیون که دست‌کم 80درصد مسافران خارجی به ایران ابتدا به این کلانشهر وارد می‌شوند و سپس به نقاط دیگر کشور می‌روند حتی برای این عده هم به تعداد کافی هتل اقامتی نداریم. خب چه کسی می‌تواند این تعداد هتل را ایجاد کند؟ قطعاً زنجیره‌های هتلینگ که در دنیا هستند. البته دوستان قبلاً چنین کارهایی را کردند اما چون تسهیل‌گری  دولتی نبود، کار به‌خوبی پیش نرفت. 
بنابراین اگر به دو راهکار یاد شده جدی‌تر نگاه کنیم و برای آن‌ها برنامه داشته باشیم، می‌توانیم روی گردشگری در سال‌های آینده حساب کنیم. البته برای این منظور باید به سرمایه‌گذار ضریب اطمینان بدهیم یعنی این تضمین را بدهیم که با سرمایه‌گذاری در کشور دچار مشکل نمی‌شود. 
وی در پاسخ به این پرسش که آیا تضمین سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در کشورهای دیگر هم رایج است یا چنین چیزی فقط برای ایران و کشورهای درگیر با برخی مشکلات مثل اعمال تحریم از سوی آمریکاست، می‌گوید: این یک بحث قانونی است و ما در قوانین خود نیز چنین چیزی را داریم اما واقعیت این است ایران جزو کشورهایی است که ضریب اطمینان سرمایه‌گذاری در آن پایین است و سرمایه هم به جایی می‌رود که ضریب اطمینانش بالا باشد بنابراین تضمین سرمایه‌گذاری را باید در عمل نشان دهیم. ضمن اینکه تبلیغات سوء رسانه‌های معاند نیز موجب شده این وضعیت نامناسب کمی تشدید شود. 
وی ادامه می‌دهد: درواقع در حوزه گردشگری با دو مشکل اساسی روبه‌رو هستیم که یکی به دخالت برخی دستگاه‌ها در این حوزه و دیگری به بروکراسی اداری برمی‌گردد. بنابراین در این زمینه باید یک دریچه واحد داشته باشیم، یعنی سرمایه خارجی وقتی می‌آید فقط باید با یک جا ارتباط داشته باشد نه با جاهای مختلف. 

20میلیون گردشگر خارجی!
رضائی با اشاره به ضرورتِ داشتن یک راهبرد و برنامه علمی دقیق در حوزه صنعت گردشگری، می‌گوید: البته در برنامه و سند چشم‌انداز 20ساله توسعه کشور گفتیم باید تا پایان سال1404، تعداد 20میلیون گردشگر خارجی داشته باشیم. برای تحقق این هدف شرط نخست، داشتن زیرساخت‌های لازم است.
بنابراین از دوستانی که در تدوین این برنامه نقش داشتند سؤال کردم بر اساس کدام مبنا و معیار پیش‌بینی جذب 20میلیون گردشگر خارجی را دادید، جواب دادند: «سخت نگیر. ما با همدیگر نشسته بودیم و همین‌جوری گفتیم 20میلیون نفر»! آخر مگر می‌شود همین‌جوری به این هدف دست یافت. اکنون در اواخر برنامه 20ساله هستیم؛ یعنی فقط سه سال دیگر فرصت داریم که حتی اگر جهشی هم عمل کنیم باز هم نمی‌توانیم این تعداد گردشگر را جذب کنیم. حتی با فرض جذب این تعداد، کجا می‌توانیم آن‌ها را اسکان دهیم یا چگونه می‌توانیم حمل و نقل آن‌ها را تأمین کنیم. 
تحقق اهداف برنامه یاد شده زیرساخت می‌خواهد و این زیرساخت هم با سرمایه ما نه منطقی است و نه امکان‌پذیر. از این رو فکر می‌کنم با شرایطی که داریم اگر برای چهار سال آینده به 5میلیون گردشگر کیفی برسیم بسیار بهتر از این خواهد بود که به‌طور دائم شعار دهیم که می‌خواهیم 20میلیون گردشگر بیاوریم چون زیرساخت‌های این 5میلیون گردشگر کیفی را می‌توان به‌تدریج و با برنامه ایجاد کرد.
رئیس پژوهشکده گردشگری وزارت میراث فرهنگی در خصوص میزان سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه گردشگری ایران هم می‌گوید: در این خصوص آماری برای ارائه ندارم اما بر اساس شواهد می‌توان گفت میزان سرمایه‌گذاری خارجی در این حوزه خوب نیست. چون علاوه بر تحریم، خیلی از بخش‌ها هم واقعاً خارج از اراده ماست. بنابراین خیلی نمی‌توانیم در این بخش‌ها حتی تصمیم‌ساز باشیم چه رسد به اینکه در مورد آن‌ها تصمیم‌گیری و اجرا کنیم.
رضائی در خاتمه و در پاسخ به اینکه با وجود کسری بودجه دولت آیا طرح ارائه بسته‌های حمایتی به شرکت‌ها و بخش‌های فعال در حوزه گردشگری برای عبور آن‌ها از بحران‌هایی که گرفتارش شده‌اند، اجرایی خواهد شد، می‌گوید: امیدوارم حاکمیت بتواند از این‌گونه برنامه‌ها پشتیبانی کند تا به نتیجه برسند، اما وقتی می‌بینیم دولت با چالش‌های مختلف به‌ویژه به لحاظ مالی مواجه است شاید اجرای این‌گونه برنامه‌ها و تحقق اهداف آن‌ها کمی رؤیایی به نظر برسد، البته غیرممکن هم نیست و می‌توان به‌گونه‌ای آن‌ها را اجرایی کرد. 

خبرنگار: محمود مصدق