مروری بر 40 مطالبه رهبری از مداحان در آستانه دیدار سالیانه و سالروز ولادت حضرت زهرا (س)
هیئت باید هیئت بماند
حدود چهار دهه است هر ساله در سالروز میلاد حضرت زهرا(س) مداحان به دیدار آیتالله خامنهای چه در کسوت ریاستجمهوری و چه در قامت رهبری معظم انقلاب میروند. خبرگزاری فارس در گزارشی به بازخوانی و تحلیل محتوای مطالبات ایشان در این سالها پرداخته که البته برخی از این مطالبات تا حدودی عملیاتی شده و برخی هم متأسفانه بر زمین ماندهاند. تحلیل محتوای توصیههای رهبری در این دیدارها حاکی از حدود 04 مطالبه مشخص در موضوعاتی چون اشعار، هنر مداحی، توجه به خود، مضامین مداحی و فرهنگسازی، موسیقی، خانواده، توجه به سنتها، پرهیز از تفرقهافکنی، پرهیز از رفتارهای خارج از حدود، مجالس شادی، نقد و بررسی مداحیها و وظایف نهادهای مداحی است. در ادامه مشروح این مطالبات را میخوانید.
رهبر معظم انقلاب در این دیدارها همواره بر معرفتافزایی محتوای اشعار تأکید کردهاند. ایشان در دیدار 69/10/17 فرمودند: «جامعه مداح، آن وقتی که از زبان خوب -شعر عالی، محکم، قوی، گویا ـ و محتوای خوب ـ شعر اخلاقی، تاریخی، اعتقادی، توحید، نبوت، ولایت- برخوردار باشد، نقش خود را ایفا کرده است».
شعری بخوانید که ایمان مخاطبان زیاد شود
معظمله در 86/04/14 در خصوص شعر میفرمایند: «(اگر) وقتی شعر را میخوانیم به فکر باشیم که از این شعر ما ایمان مخاطبان ما زیاد شود پس، هر شعری را نمیخوانیم؛ هرجور خواندنی را انتخاب نمیکنیم؛ جوری میخوانیم که لفظ و معنا و آهنگ، مجموعاً اثرگذار باشد. در چه؟ در افزایش ایمان مخاطب...».
در ارائه مضامین، نیاز زمان را پُر کنیم
رهبر معظم انقلاب در 80/6/18 در خصوص مضامین مداحیها میفرمایند: «... ما باید بدانیم که اگر فاطمه زهرا(س) امروز در بین ما ظاهر میشدند و یک ساعت، دو ساعت و یا یک روز در بین مردم میآمدند، ما را به چه چیزی امر میکردند؟... ما باید آن را دنبال کنیم و در تبیین و تعلیم و معرفتی که میخواهیم به مستمع بدهیم، آن را ملاحظه کنیم و نیاز زمان را پُر کنیم».
نوع خطاب ذوات مقدسه چگونه باشد؟
ایشان در همین سال در این خصوص میفرمایند:
«... از برخی تعبیرات درباره ائمه(ع) نباید استفاده کرد؛ اینها سبک است. برای فاطمه زهرا(س) آن موجود قدسىِ والا، آن انسان برتر و آن معلم بشر، از آن تعبیری که هر شاعری، چه شاعر درست و حسابیگوی و چه شاعر هرزهگوی، برای محبوب و معشوق خودش ذکر میکند، نباید استفاده کرد...».
کشف و ارائه خلأهای معرفتی امروز از زندگی اهل بیت(ع)
معظمله در 83/5/17 در خصوص استخدام مضامین هم این توصیه را به مداحان دارند و میفرمایند: «ببینید ما در زندگی سیاسی و اجتماعیمان به کدام درس اهل بیت(ع) احتیاج داریم، آن را از زندگی این بزرگواران و این بزرگوار بهخصوص استخراج کنید و با زبان شعر بیان کنید».
بیان فضیلتهای رفتاری و عملی اهل بیت(ع)
رهبر انقلاب در همین خصوص در 83/5/17 میفرمایند: «در اشعار و مداحی حضرت فاطمه زهرا (س)، سیدالشهدا(ع) و دیگر معصومین، باید علاوه بر استفاده از مضامین معنوی و تعمیق پیوندهای عاطفی، فضیلتهای رفتاری و عملی این بزرگواران نیز گنجانده شود تا آحاد مردم بتوانند این اسوهها را الگوی اخلاق و رفتار فردی و اجتماعی خود قرار دهند».
اینها سطح معارف دینی را پایین میآورد
ایشان در 84/5/5 در خصوص استفاده از برخی مضامین و مدحهای ظاهری از اهل بیت(ع) تذکر میدهند و میفرمایند: «استفاده از مدحها و تمجیدها بیمعناست، گاهی هم مضر است. فرض کنید راجع به حضرت اباالفضل(ع) صحبت میشود؛ بنا کنند از چشم و ابروی آن بزرگوار تعریف کردن؛ مثلاً قربون چشمت بشم! مگر چشم قشنگ در دنیا کم است؟ مگر ارزش اباالفضل به چشمهای قشنگش بوده؟!... اینها سطح معارف دینی ما را پایین میآورد... ما با این معارف نباید شوخی کنیم...».
طوری انتقاد نکنید که موجب تضعیف شود
مقام معظم رهبری در 87/4/4 در خصوص وجود مضامین روز و انقلابی در اشعار مداحان میفرمایند: «...اگر کسی ایراد و انتقادی هم دارد، نباید آن را جوری مطرح کند که این مدیری که در تلاش هست برای اینکه کار را بهتر انجام دهد، او را تضعیف کند».
اگر مضمون معرفتافزا نداشته باشید، گناه است
ایشان همچنین درباره مضامینی که باید در مداحیها بیاید نیز در97/12/7 میفرمایند: «شعر باید با مضمون و محتوای قرآنی و اسلامی و به تعبیر رایج امروز شماها، فاطمی و حسینی باشد... گاهی اوقات میشنوم که در جلسه مداح صاحب هنر، نه شعر و نه مضمون در جهت معرفتافزایی نیست؛ این گناه است، این ظلم است».
دلها را به سمت پیروی از اهل بیت(ع) راغب کنید
رهبر انقلاب در خصوص انتخاب محتوا در 91/2/23هم میفرمایند: «یک چیزهایی هست که گفتن آنها هیچ گشایشی و هیچ فتوحی در ذهن شنونده شما به وجود نمیآورد، هیچ بهجتی در جان مستمع شما به وجود نمیآورد؛ اینها را نگویید... آن چیزهایی را بگویید که میتواند مستمع شما را به پیمودن راهی که آن بزرگوار رفت، تشجیع کند، تشویق کند».
گفتمان در جامعه به وجود بیاورید
ایشان در 95/12/29در باب معرفت اهلبیت(ع) میفرمایند: «در بخش محتوا، مسئله، مسئله منقبت اهلبیت(ع) و دلها را نزدیک کردن به محبت و معرفت ایشان است. ما انصافاً از لحاظ معرفت اهلبیت خیلی عقبیم... بنابراین، این را وجهه همت قرار بدهید و مردم را بامعرفت کنید... آنچه من انتظار دارم از جامعه مداح... این است که بتوانید گفتمان در جامعه به وجود بیاورید، فکر به وجود بیاورید».
مضامین ترویجی که باید در شعر مداحان باشد
رهبر انقلاب یک سال بعد در 96/12/17 میفرمایند: «شعر را، بیان را جوری انتخاب کنید که معرفت مخاطب و ایمان مخاطب بالا برود؛ هم معرفتش ـ عقلانیت دینیاش ـ هم ایمان قلبیاش. ارتقای معرفت و ایمان. روشنگری سیاسی؛ مسائل گوناگون سیاسی امروز ما احتیاج به روشنگریهای واضح و قانعکننده دارد؛ اینها را حتماً بایستی فرا بگیرید، به مردم منتقل بکنید. ترویج اخلاق و رفتار اسلامی؛ اخلاق اسلامی و رفتار اسلامی را در بین کتابهای اخلاق و از علمای اخلاق بگیرید و به مردم منتقل کنید، با استفاده از هنر که کار شما هنر است...».
سخن متقن و محکم و متین بگویید
یکی دیگر از توصیههای رهبری به مداحان، اتقان است. ایشان در 91/11/15 میفرمایند: «سعی کنید سخن متقن گفته بشود. آنچه باید گفته بشود، چه سیره، چه تاریخ، چه مطالعات معارفی و توحید و امثال اینها، چه ذکر مصیبت، با اتقان گفته بشود؛ یعنی سخن متقن و محکم و متین گفته بشود».
لوازم پاک و مسلمان زیستن را یاد دهید
یکی از شئون اثرگذاری که رهبر معظم انقلاب برای مداحان متصور هستند، فرهنگسازی است. ایشان در 94/1/20 در این خصوص میفرمایند: «آنچه را مردم احتیاج دارند و آنچه را این جوانها احتیاج دارند برای پاک بودن، برای پاک زیستن، برای سبک زندگی اسلامی، برای مسلمان شدن بهمعنای واقعی کلمه، برای عاقبت به خیری، به اینها یاد بدهید».
روی مسئله سبک زندگی اسلامی کار کنید
ایشان در 98/1126 هم درباره این موضوع تأکید کردند و فرمودند: «من میخواهم خواهش کنم که برادران عزیز در مطالعات خودشان، در پیگیریهای خودشان روی مسئله سبک زندگی ائمّه(ع) و سبک زندگی اسلامی کار کنند؛ شعرای متعهد و برجسته ما این را به هنر شعر مزین کنند و در مجالس خوانده بشود تا فرهنگسازی بشود».
هر آهنگ و آوازی به درد مداحی نمیخورد
موسیقی محور دیگر بیانات و توصیههای رهبر انقلاب در دیدار با مداحان بوده است. ایشان در 69/10/17 در این باب میفرمایند: «هر آهنگ و آوازی به درد شما نمیخورد. آهنگ و آواز خاصی به درد شما میخورد؛ آن هم با شیوه بیان خاص مداحی».
خودتان آهنگ بسازید
ایشان چندسال بعد و در 84/5/5 به مداحان میفرمایند: «من شنیدهام در مواردی از آهنگهای نامناسب استفاده میشود. مثلاً فلان خواننده طاغوتی یا غیرطاغوتی شعر عشقىِ چرندی را با آهنگی خوانده؛ حالا ما بیاییم در مجلس امام حسین و برای عشاق ام��م حسین، آیات والای معرفت را در این آهنگ بریزیم و بنا کنیم آن را خواندن؛ این خیلی بد است. خودتان آهنگ بسازید...».
نوآوری داشته باشید اما نه هر جور
رهبر انقلاب دو سال بعد در 86/4/14 نیز دوباره به این موضوع اشاره کردند و فرمودند: «مداح یا خواننده ما بیاید در رادیو و تلویزیون به تقلید -آن هم غلط- آهنگ غربی یا آهنگ مجالس لهو را در مجلس ایمان و در مجلس معنویت تکرار کند، این درست نیست؛ این غلط است. نوآوری، درست؛ اما نه اینجور. این مربوط به آهنگ است. البته صدای خوب را میتوان با آهنگ بد خراب کرد؛ صدای متوسط را میتوان با آهنگ خوب آرایش داد. خود آهنگ یک مسئله است».
روی مسئله خانواده تکیه کنید
رهبر انقلاب پس از آنکه نقشه مؤثر مداحان در فرهنگسازی را تبیین کردند، سه سال است مداحان را به سمت موضوعات مرتبط با خانواده اعم از ازدواج و فرزندآوری سوق میدهند. ایشان در 97/12/7 فرمودند: «... دشمن بشریت تصمیم گرفته نظام خانواده را در بین بشر از بین ببرد... در آن جاهایی که از خدا دور بودند موفق شدند، در یک جاهایی هم از جمله در ایران اسلامی ما موفق نشدند اما دارند تلاش میکنند. این ازدواجهای سخت، این ازدواجهای دیر، این فرزندآوری کم، این به تعبیر غلط زشتشان «ازدواجهای سفید»... شما مبارزه با اینها را جزو برنامههای خودتان قرار بدهید».
مانند گذشتگان در ابتدای مداحی، نصیحت کنید
از دیگر توصیههای رهبری به مداحان حفظ سنتهای مداحی بوده است. ایشان در 84/5/5 میفرمایند: «در منبر مداحی حتماً در اول، فصلی اختصاص بدهید به نصیحت یا بیان معارف به زبان زیبای شعر. اصلاً رسم مداحی از قدیم اینطوری بوده است؛ الان یک مقدار آن رسمها کم شده. مداح در اول منبر یک قصیده، یک ده بیت شعر - کمتر، بیشتر - فقط در نصیحت و اخلاق، با الفاظ زیبا خطاب به مردم بیان میکرد...».
محسّنات اساتید و پیشکسوتها را یاد بگیرید
ایشان دو سال بعد در 86/4/14 هم فرمودند: «به جوانها توصیه میکنم شیوههای پیشکسوتها را بهکلی کنار نگذارند؛ دست نکشند. من با نوآوری موافقم؛ نوآوری هیچ اشکالی ندارد؛ اما اگر بخواهید در این نوآوری کمال پیدا کنید، بایستی این نوآوری در امتداد شیوه گذشتگان باشد... محسّنات اساتید، پیشکسوتها و کسانی را که در این کار از شما یک پیراهن بیشتر پاره کردهاند، یاد بگیرید و چیزی بر آن اضافه کنید».
عزاداری به جای خود، مولودیخوانی و شادی هم به جای خود
ایشان در 92/2/11 هم در این خصوص میفرمایند: «من در این سالهای طولانی، خیلی اوقات به برادران مداح که اینجا میخواندند، این اعتراض را میکردم که جلسه جشن و مولودی را تبدیل میکردند به مجلس عزاداری؛ مفصل روضه خواندند و اشک گرفتند! هر چیزی به جای خودش....اینجور نیست که در مجلس مولودیخوانی ائمه(ع) هم حتماً باید یک روضهای خوانده شود...عزاداری به جای خود، مدیحه و مولودیخوانی و شادی هم
به جای خود...».