​​​​​​​جنگ، بیماری کرونا و تورم افسارگسیخته، اقتصاد جهانی را تحت ‌فشار شدید قرار داده بود؛ تا جایی که به نوشته گاردین، رفتار حاضران در این نشست اغلب تند و متزلزل بود. از طرفی شاهد حمله آمریکایی‌ها به عربستان درخصوص در پیش گرفتن برنامه محدودیت‌های تولیدی باهدف بالا بردن قیمت نفت بودیم. در سمت دیگر هندی‌ها از افزایش تهاجمی نرخ بهره در آمریکا ناراضی بودند، چراکه آن‌ها اتخاذ این سیاست را صدور مشکلات آمریکا به سایر نقاط جهان قلمداد می‌کنند.
براساس گزارش نیویورک‌تایمز، وضعیت این روزهای گروه20 ازاین‌جهت مهم است که وضعیت یک اقتصاد جهانی را نشان می‌دهد که در حال تکه‌تکه شدن است و کشورها هر یک با توجه به منافع خودشان درصدد پاسخ به مجموعه شوک‌های اخیر برمی‌آیند. هرچند نمونه‌هایی از همبستگی مانند حمایت از اوکراین به چشم می‌خورد، اما آن‌ها استثناهایی در روند کنونی هستند؛ شرایط فعلی اقتصاد جهان به‌قدری وخیم است که تصمیم جو بایدن برای محدود کردن صادرات تراشه‌های کامپیوتری ایالات‌متحده به چین - که نمادی از روابط سرد بین دو اقتصاد بزرگ جهان است – معمولی‌ترین رویداد اقتصادی این روزهاست.

اقتصاد جهان به سمت نوسان
محمدصادق ترابی فرد، پژوهشگر حوزه اقتصاد بین‌الملل در پاسخ به این پرسش قدس که آیا ما در حال تجربه یک تغییر اقتصادی اساسی در اقتصاد جهانی از دنیای نسبی، قابل پیش‌بینی و باثبات، به سمت عدم قطعیت و نوسان بیشتر هستیم؟ گفت: «به نظر می‌رسد پاسخ به این پرسش مثبت باشد. برای بررسی اتفاق‌هایی که در اقتصاد جهانی رخ می‌دهد باید ردپای همه‌گیری کرونا و عواقب پس‌ازآن را جست‌وجو کنیم؛ درواقع گسست اقتصاد جهانی روندی بوده که به‌آرامی در 15 سال گذشته اتفاق افتاده است».
وی ادامه می‌دهد: «از دوران اوج جهانی‌شدن یعنی دوره بین فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه1990 و نزدیک به مرگ نظام بانکی جهانی در سال2008 مدت‌زمان زیادی گذشته و تمرکز زیادی روی دلایل شکست‌های سال‌ گذشته است، اما به شکافی که از زمان بحران مالی جهانی رخ ‌داده توجه کافی نشده است. به سیر اتفاق‌های 15سال اخیر توجه کنید؛ بحران مالی 2009 و اعلان رسمی یک کمربند یک جاده چین در 2013 که به معنای هدایت دارایی‌های خارجی چین به بازارهای خارجی آن‌هم در مقیاس بالاست و به‌طور مشخص بازارهای غربی را تحت تأثیر قرار می‌دهد یا 2014 مذاکرات WTO شکست می‌خورد و 2017 خروج سرمایه چین از آمریکا شدت می‌گیرد و پس‌ازآن همه‌گیری کرونا رخ می‌دهد. تمام این اتفاق‌ها شرایطی را در اقتصاد جهان ایجاد کرده است که همزمان با قطبی‌شدن رقابت بین آمریکا و چین به دلیل رشد فناوری و جریان آزاد سرمایه در کشورهایی مثل هند، برزیل و...، شاهد رشد چندجانبه‌گرایی هم هستیم. با این تحلیل می‌توان گفت اقتصاد جهان دیگر آن اقتصاد دوره جهانی ‌شدن نیست و با اقتصادی مواجه هستیم که به‌شدت ژئوپلتیک شده است؛ وقتی رویدادی در عرصه جهانی ژئوپلتیک می‌شود ائتلاف‌سازی‌ها هم ارزشمند می‌شوند و ما بسترهای متفاوتی از اقتصاد را داریم. اقدام‌هایی که آمریکا در قبال این اقتصاد ژئوپلتیک شده صورت می‌دهد فقط اقدام‌هایی با رویکرد اقتصادی نیستند، بلکه اقدام‌های امنیتی را هم در برمی‌گیرد؛ چنان‌که در بحران اوکراین این مسئله به‌خوبی نمود پیدا کرد و آمریکا بحران اوکراین را باهدف انهدام مسیر شمالی راه ابریشم ایجاد کرد».

دلار آمریکا عامل رکود اقتصادی جهان
ترابی‌فرد اما درخصوص نقش دلار در اقتصاد جهان و جایگاه آن به‌عنوان ابزار برتری‌جویی آمریکا و تلاش‌ نظام یوآنی برای جایگزینی‌ دلار به این نکته اشاره می‌کند که «اگرچه طی سالیان اخیر تلاش‌هایی برای کاستن هژمونی دلار در مبادلات جهانی به‌ویژه از سوی چین آغاز شده اما این یک واقعیت است که هنوز بیش از 40درصد از مبادلات جهان با دلار انجام می‌شود».
به گفته این پژوهشگر اقتصاد بین‌الملل، «در یک اقتصاد ژئوپلتیک شده اتفاق دیگری نیز در حال رخ دادن است. ما شاهد تغییر در سبد دارایی‌های خارجی بانک‌های مرکزی نیز هستیم. نکته مهم دراین‌بین این است که باوجود کاهش آهسته سهم دلار از سبد دارایی‌های خارجی بانک‌های مرکزی و تضعیف جایگاه جهانشمول و ابزاری دلار، سبد جایگزین بانک‌های مرکزی رقیب آمریکا یعنی نظام یوآنی، آن خاصیت و ویژگی دلار را نمی‌تواند داشته باشد چون اقتصاد آمریکا به شکلی است که حساب سرمایه‌اش را همیشه باز می‌گذارد و شما همیشه می‌توانید در خاک آمریکا اوراق و کارخانه بخرید و سرمایه‌گذاری کنید اما چنین شرایطی را در اقتصادی مثل چین نمی‌بینید. به این دلیل دلار همچنان جایگاه جهان‌روایی خود را حفظ کرده است و دلار هنوز ابزار جدی آمریکایی است که به حیات خودش ادامه می‌دهد».

رکود جهانی اجتناب‌ناپذیر است
براساس آنچه گفته شد به نظر می‌رسد وضعیت اقتصاد جهانی هنوز تأثیر بسیار زیادی از اقتصاد ایالات‌متحده می‌پذیرد و هرگونه شوک مالی در ایالات‌متحده ایجاد شود، هیچ محدودیتی برای نزولی شدن اقتصاد جهانی نمی‌توان متصور بود همان‌طور که در دیگر بحران‌های اقتصادی مشابه شاهد بودیم.
ریچارد کوزول رایت، مدیر بخش جهانی‌سازی در کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD) درخصوص پیش‌بینی وضعیت کنونی اقتصاد جهانی و اینکه رکود اقتصادی ایالات‌متحده چقدر می‌تواند شدید باشد، می‌گوید: رکود در ایالات‌متحده به این معنی است که روزهای دلار به پایان رسیده است و این خبر می‌تواند تا حدودی خبر خوبی برای بازارهای نوظهور باشد، اما بازهم شرایط بسیار شکننده خواهد بود، چراکه اگر ایالات‌متحده وارد دوره طولانی رشد کُند اقتصادی شود، بازارهای نوظهور با مشکل مواجه خواهند شد. اگر تقاضای ایالات‌متحده برای مدت طولانی تضعیف شود، صادرکنندگان بزرگ به ایالات‌متحده مانند چین، مکزیک و کانادا به‌شدت متأثر خواهند شد. همان‌طور که سایر کارشناسان اعلام کرده‌اند هنوز زود است پیش‌بینی کنیم چه اتفاقی رخ خواهد داد، آن‌هم فقط به این دلیل که دقیق نمی‌دانیم تورم چقدر چسبنده خواهد بود و اقتصاد آمریکا و چین و دیگران چقدر تاب خواهند آورد، ولی احتمالاً رکود جهانی تا سال ۲۰۲۳ رخ خواهد داد.

خبرنگار: سید احمد موسوی