یکی از نکات کمتر گفته شده درباره کودتای 28 مرداد، نقش حزب توده در شکل‌گیری و اجرای آن است. با وجود تمایل توده‌ای‌ها به شوروی و تقابلی که با آمریکا و انگلیس داشتند، سیاست‌های دوپهلو و نامتوازن آن‌ها از یک سو و گرفتار شدن در ورطه سیاست‌بازی و نیرنگ‌های رسانه‌ای بریتانیا از سوی دیگر، نقش این حزب را در شکل‌گیری و حتی موفقیت کودتا پررنگ کرد. واقعیت آن است انگلیس برای ترغیب آمریکا به شرکت در کودتا، نیاز به بهانه‌های قوی داشت. آمریکایی‌ها مایل بودند منافع نفتی ایران را تنها به خودشان منحصر کنند و ترجیح می‌دادند با بازی دادن دکتر مصدق، زمینه چنین اقدامی را فراهم سازند و همان منافعی را در کشور ما بدست آورند که از چند دهه پیش، در عربستان سعودی بدست آورده‌بودند. برای واداشتن آمریکا به قبول اشتراک در منافع با انگلیس، نشان دادن خطر نفوذ شوروی در ایران ضروری بود. بحران جنگ سرد می‌توانست نقش مهمی در اجرای خواسته لندن داشته باشد. 
انگلیسی‌ها با کمک نفوذی‌های خود در حزب توده، اعضای این حزب را واداشتند در زمین آن‌ها بازی کنند؛ اجتماع 120هزار نفری در تهران که از سوی حزب و با حضور سمپات‌های آن برگزار ‌شد، ترس را به جان آمریکایی‌ها ‌انداخت و آن‌ها را به این باور ‌رساند که مصدق یا کمونیست است و یا عُرضه مقابله با توده‌ای‌ها را ندارد. جالب اینجاست حزب توده با استفاده از اطلاعات سازمان‌های جاسوسی شوروی، مصدق را از وقوع کودتا در 25 مرداد 1332 آگاه کرد، اما اعضای بلندپایه این حزب با اعمال نفوذی که از آن سخن گفتیم، نتوانستند برای ورود یا ورود نکردن به معرکه در روز 28 مرداد تصمیم بگیرند. توده‌ای‌ها عملاً با بازی در زمین انگلیس، فاتحه خودشان را هم خواندند و برای همیشه از فضای سیاسی ایران رانده شدند.