علی کریمی فیروزجایی، عضو هیئت رئیسه مجلس به‌تازگی از وجود 600هزار هکتار «جنگل مخروبه» در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان و رسیدن سطح جنگل‌های این استان‌ها از 3میلیون و 200هزار هکتار به 2میلیون هکتار خبر داده بود.
اینکه مفهوم جنگل‌های مخروبه چیست و چرا جنگل‌های شمال چنین شرایطی را تجربه می‌کنند و راه برون‌رفت از این وضعیت چیست، پرسش‌هایی است که باید به آن‌ها پاسخ گفت. 

طرح ضربتی برای احیای جنگل‌های شمال نداریم 
نقی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در پاسخ به قدس می‌گوید: «جنگل مخروبه» اصطلاح اشتباهی است که به صورت عام برای جنگل‌هایی که تخریب می‌شوند و کیفیتشان پایین می‌آید و یا از تعریف جنگل خارج می‌شوند به کار می‌رود. بر اساس تعریف سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) عرصه‌هایی که تاج پوشش آن‌ها کمتر از 5درصد باشد جنگل محسوب نمی‌شوند بلکه اراضی جنگلی تلقی می‌شوند؛ بر اساس این تعریف، وسعت جنگل‌های کشور در 70سال پیش 17میلیون هکتار بود که 3میلیون هکتار آن در شمال قرار داشت که در حال حاضر سطح جنگل‌های شمال به 2میلیون و 4هزار هکتار کاهش یافته است. 
شعبانیان نیز در مجموع، اجرای برنامه‌های احیای جنگل‌های شمال را چندان موفقیت‌آمیز توصیف نمی‌کند و می‌گوید: سازمان جنگل‌ها در اجرای برنامه احیای جنگل‌ها بر اساس توان و اعتبارات مالی که برای این منظور لحاظ می‌شود، عمل می‌کند و اگر واقعاً می‌خواهیم اجرای این برنامه موفق باشد باید بودجه‌ای در حد آن لحاظ شود که البته رقم زیادی هم خواهد بود. ولی اکنون بودجه‌ای که برای منابع طبیعی کشور در نظر گرفته می‌شود آن‌قدر پایین است که فقط حقوق و هزینه‌های قرقبان‌ها و کارکنان این سازمان را پاسخ می‌دهد. با وجود این، تلاش می‌کنیم بخشی از طرح احیای جنگل‌ها را خودمان انجام دهیم و بخشی دیگر را به کمک مردم پیاده کنیم؛ البته بیشترین مشکل را هم در این بخش داریم چون برای احیای جنگل‌ها در مرحله نخست باید دام‌ها را از اراضی جنگلی خارج کنیم، این درحالی است که وابستگی معیشت مردم به جنگل زیاد است و از سوی دیگر در برنامه پنجم و ششم توسعه کشور برای خروج دام از جنگل‌ها هیچ بودجه‌ای اختصاص نیافته است. از طرف دیگر هم با افزایش نرخ دلار و بالا رفتن قیمت چوب، قاچاق چوب از جنگل‌ها رو به افزایش است چون نیروی حفاظتی به اندازه کافی نداریم. بنابراین با این وضعیت باید فعالیت‌های مردم را در عرصه جنگل ساماندهی کنیم که البته کار خیلی سختی است. 
شعبانیان در خصوص اجرای طرح ضربتی برای احیای 600هزار هکتار از اراضی جنگلی شمال کشور هم می‌گوید: طرح ضربتی در این زمینه نداریم. برای اجرای طرح احیای اراضی جنگلی به صورت ضربتی بودجه بسیار زیادی لازم است که فعلاً امکان اختصاص چنین بودجه‌ای از سوی دولت برای آن وجود ندارد. ولی ما کارمان را انجام می‌دهیم. البته برای این منظور طرح‌ها و اعتبارات موردنیاز برای اجرای آن‌ها را در برنامه هفتم پیش‌بینی کردیم که اگر بودجه آن‌ها تخصیص پیدا کند به همان میزان می‌توانیم کار را پیش ببریم. 

اجرای برنامه احیای جنگل‌ها بدون حمایت مالی دولت
ناصر مقدسی، رئیس اسبق شورای عالی جنگل‌های کشور هم تغییر کاربری را مهم‌ترین عامل تخریب جنگل‌های شمال عنوان می‌کند و به قدس می‌گوید: برای اثبات این موضوع کافی است پروژه‌های عمرانی و توسعه روستایی را که در 6دهه اخیر در استان‌های شمالی اجرا شده‌اند با دهه‌های گذشته مقایسه کنیم سپس به این نتیجه می‌رسیم که همه این‌ها کاربری‌های تغییر شکل‌یافته از جنگل هستند.
وی با اشاره به اینکه بخش‌هایی از جنگل‌های شمال به دلیل یکپارچگی همچنان کارکردهای اکولوژیکی حیاتی‌شان را دارند، می‌افزاید: البته تقسیم جنگل‌ها و مرزهایی که بینشان ایجاد شد کمی مشکل‌ساز شد. با وجود این می‌توان بر اساس برنامه آمایش سرزمینی و توان اکولوژیکی و مشارکت جامعه محلی برای بهبود روند حفاظت پایدار و احیای جنگل‌ها اقدام کرد. 
وی از طرح تنفس 10ساله جنگل‌های شمال – مصوب سال 1393 به عنوان بهترین برنامه‌ای که می‌توانست تا حد زیادی جنگل‌ها را به کارکردهای طبیعی‌شان بازگرداند، یاد می‌کند و می‌افزاید: سیاست ما در این برنامه این بود که در 10 تا 15سال رویکرد تخریبی و نزولی جنگل‌های شمال را به لحاظ کمی و کیفی برعکس کنیم تا جنگل بتواند تا حد زیادی به بازپروری طبیعی خود اقدام کند و به سطح کارکردهای طبیعی‌اش بازگردد. در واقع این طرح، حرکتی برای توقف روند تخریبی جنگل‌های شمال محسوب می‌شد ولی مکمل آن، طرح مدیریت پایدار جنگل بود که خود این طرح نیز اجزای زیادی داشت.
وی نیز در خصوص ضرورت پیش‌بینی اجرای طرح ضربتی برای احیای جنگل‌ها در برنامه هفتم توسعه کشور با توجه به محدودیت منابع مالی دولت می‌گوید: دولت نه قادر است و نه در شرایط فعلی امکان تأمین مالی اجرای چنین طرح‌هایی را دارد، اما ارزش این جنگل‌ها در اکوسیستم البرز شمالی و البرز جنوبی آن‌قدر زیاد است که باید روی روش‌های تأمین مالی آن کار کنیم. البته زمانی که طرح تنفس را اجرا می‌کردیم به این نتیجه رسیده بودیم که جنگل بر اساس استعدادهایی که دارد، می‌تواند تأمین مالی کند. اکنون هم می‌شود پس از چندین سال این بحث تأمین مالی را احیا کرد و در اجرای برنامه احیا و حفاظت جنگل‌ها و ازنظر مالی متکی صرف به دولت نبود. در واقع این کار شدنی است فقط برای این منظور باید کمی از جمع خبرگانی بیشتر استفاده کنیم. به عبارت دیگر باید مسائل را روی میز قرار دهیم و نخبگان این حوزه را دعوت و بهترین نظرها را برای حل مسائل اجرا کنیم. 
وی با اشاره به اینکه احیای اراضی جنگلی تخریب شده زمانبر است، می‌گوید: البته هر کاری را باید اولویت‌بندی و به صورت کوتاه، میان و بلندمدت اجرا کرد که قطعاً یکی از اولویت‌ها در این زمینه باید تعیین مرز جنگل‌ها با روش‌های فیزیکی و... باشد. در واقع ابتدا باید از همین 2میلیون و 4هزار هکتار جنگل‌های شمال به‌خوبی محافظت و سپس بر اساس توان اکولوژیکی جنگل‌های 103حوضه آبخیز شمال برای احیای آن‌ها برنامه‌ریزی کرد.

خبرنگار: محمود مصدق