مشهد در زمستان سال 1356 به طور کامل وارد مرحله انقلابی خود شد
ناشنیده‌هایی از قیام 19 دی ماه 1356 مشهدی‌ها
از منـظر تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی، بازه زمانی میان 15 خرداد 1342 تا 19 دی 1356، دوره نهضت اسلامی و از این تاریخ تا 22 بهمن 1357، دوره انقلاب اسلامی خوانده می‌شود؛ دورانی که با قیام مردم قم در 19 دی ماه 1356 علیه توهین مقاله‌نویس روزنامه اطلاعات به امام خمینی(ره) آغاز شد و با برگزاری چلّه‌های شهدا تداوم یافت و به پیروزی نهایی ملت و سقوط رژیم ستمشاهی انجامید.
با این حال، تقسیم‌بندی دقیق حوادث به دو مرحله‌ای که مورد اشاره قرار گرفت، ساده نیست و نمی‌توان مرز مشخصی برای تغییر روند نهضت اسلامی به انقلاب اسلامی در نظر گرفت؛ به ویژه آنکه در دی ماه سال 1356، پس از حمایت تمام قد کارتر از شاه، رویکرد خشونت‌آمیز پهلوی دوم نسبت به انقلابیون، شتاب مضاعفی یافت. محمدرضا پهلوی با اتکا به حمایت آمریکایی‌ها، دست به اقدام‌هایی زد که در نهایت، خشم مردم را بیش از پیش برانگیخت. تبعید سران انقلاب که از آذرماه به طور جدی در دستور کار قرار گرفته بود منجر به بازداشت تعدادی از شاگردان برجسته امام خمینی(ره) شد که هر کدام، نقشی محوری در مدیریت جریان انقلاب داشتند. یکی از این افراد، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای بود که در
28 آذر 1356، پس از 6بار بازداشت و تحمل ده‌ها ماه زندان، دوباره دستگیر و این بار به ایرانشهر در بلوچستان تبعید شد.
اوضاع ملتهب مشهد در 19 دی 56
رژیم شاه تصور می‌کرد بازداشت سران انقلاب و توهین مستقیم به امام خمینی(ره) که به تازگی فرزند برومندش آقامصطفی را از دست داده بود، می‌تواند نهضت اسلامی را با بن‌بستی جدی روبه‌رو و نگرانی شاه را درباره خطر ساقط شدن و از بین رفتن رژیمش، برطرف کند اما تصورات آن‌ها اصلاً با واقعیت همخوانی نداشت. گواه این ادعا، آغاز اعتراض‌های گسترده علیه رژیم پهلوی در مشهد است که در دهه‌های اول و دوم دی ماه 1356 اوج گرفت. چند روز پیش درباره اقدام بانوان مشهدی در این زمینه صحبت کردیم و گفتیم اعتراض آن‌ها در جو پراختناقی که رژیم درست کرده بود، سبب شکسته شدن سکوت مردم شد و فرصتی فراهم کرد تا اعتراض‌ها، یکی پس از دیگری شکل بگیرد. یکی از مهم‌ترین اعتراض‌های مردم مشهد مربوط به بازداشت آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان یکی از شاگردان برجسته امام(ره) و اصلی‌ترین فرمانده جریان نهضت اسلامی در مشهد بود. روز 19 دی سال 1356، جمعیتی چند هزار نفره از مردم مشهد، در خیابان خسروی‌نو (اندرزگوی فعلی) اجتماع کردند؛ درست در همان مکانی که دو روز پیش، بانوان متدین مشهدی، اعتراض به کشف حجاب را آغاز کرده بودند. این راهپیمایی البته دلایل دیگری هم داشت. تظاهرات‌کنندگان، افزون بر اعتراض به تبعید آیت‌الله خامنه‌ای، نسبت به بازداشت بانوان مبارز و از آن مهم‌تر، انتشار یادداشت توهین‌آمیز روزنامه «آفتاب شرق» (چاپ مشهد) علیه امام خمینی(ره) معترض بودند؛ اقدامی که به نظر می‌رسید همسو با مقاله مشهور «احمد رشیدی مطلق» در روزنامه اطلاعات انجام گرفته باشد. راهپیمایی در خیابان خسروی‌نو، با ورود مأموران رژیم به خشونت کشیده شد و تعدادی از مردم، زخمی و بازداشت شدند. اعتراض به مقاله روزنامه «آفتاب شرق» محدود به خیابان خسروی‌نو نماند؛ طلاب حوزه علمیه مشهد نیز همان روز جلسات درس خود را تعطیل و در مقابل مدرسه خیرات‌خان در بست پایین (بست شهید نواب صفوی فعلی) تجمعی اعتراض‌آمیز برگزار کردند. تجمع‌های دیگری نیز از سوی طلاب در مقابل مدرسه آیت‌الله میلانی در بالاخیابان و مسجد ملاحیدر واقع در خسروی‌نو برگزار شد که در مورد اخیر، طلاب به جمع مردم معترض پیوستند.
شکل گرفتن اعتراض‌های پیاپی
هر چند این اعتراض‌ها، چنان که پیش‌بینی می‌شد، با شدت عمل نشان دادن رژیم شاه، به طور موقت سرکوب شد؛ اما با رسیدن اخبار مربوط به قیام مردم قم، وضع در مشهد هم تغییر کرد. روز 22 دی ماه، آیت‌الله العظمی سیدعبدالله شیرازی به مراجع تقلید قم تلگراف تسلیت و حمایت ارسال کرد و به فاصله دو روز پس از این تلگراف، در 24 دی‌ماه 1356، علما و ائمه جماعت مشهد از اقامه نماز جماعت خودداری کردند تا به این وسیله، اعتراض خود را به جنایت‌های رژیم پهلوی در مشهد و تهران اعلام کنند؛ طی این اقدام، اقامه نماز آیت‌الله العظمی شیرازی در منزل ایشان، نماز آیت‌الله مروارید در مسجد «حاج ملاهاشم» بالاخیابان، نماز آیت‌الله سیدکاظم مرعشی در مسجد رضا (خیابان سناباد) و... تعطیل شد و این اقدام، جو مشهد را بیش از پیش ملتهب کرد. تعطیلی نماز علما، با تعطیلی درس‌های حوزه علمیه در روز 25 دی ماه توسط استادان حوزه علمیه مشهد، تکمیل و به این ترتیب، مشهد در زمستان سال 1356 به طور کامل وارد مرحله انقلابی خود شد.
خبرنگار: محمدحسین نیـکــبـخـت
برچسب ها :
ارسال دیدگاه
