حال آنکه رهبر انقلاب اسلامی در دیدار جمعی از نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی با تأکید بر اجرای کامل سند بسیار ارزشمند نقشه علمی کشور، در 18 مهرماه 98 می‌فرمایند: «حضور نخبگان جوان در عرصه علوم انسانی موجب می‏شود پرورش اندام علمی کشور به صورت متناسب صورت گیرد، نه اینکه یک بخش فوق‌العاده قوی باشد و بخشی دیگر ضعیف و کم‏جان».
برای حضور نخبگان در این عرصه و ایجاد تحول در آن ابتدا باید موانع پیش روی آن را شناخت و سپس برای برطرف کردن آن‌ها برنامه‌ای عملی ارائه داد. 

رویکرد به علوم انسانی باید مسئله‌محور باشد
دکتر محمدجواد هراتی، قائم مقام وزیر در امور علوم انسانی و رئیس مرکز همکاری و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی و علوم انسانی کشور با اشاره به موضوع ریشه‌های بی‌توجهی به علوم انسانی در کشور به قدس می‌گوید: علوم انسانی وارداتی از غرب به ایران بر اساس ماهیت و مسائل اجتماعی غربی‌ها شکل گرفته است که با مسائل ما متفاوت هستند. ما علوم انسانی را به عنوان علوم حفظی یاد می‌گیریم. برای مثال به خاطر مسائلی، رشته‌ای در علوم انسانی در دنیای غرب ایجاد شده و ما هم بدون اینکه آن مسئله و رشته را فهم کرده باشیم، همان رشته را توسعه داده‌ایم که در نتیجه، آن رشته علمی نه مسئله‌ای از جامعه ما حل کرده  و نه توانسته‌ایم از آن بهره‌برداری کنیم. 
هراتی با اشاره به اینکه موضوع یاد شده ریشه‌های استعماری هم دارد، می‌افزاید: از آنجا که علوم انسانی مبنای پیشرفت است گویا در 100سال اخیر قرار نبوده علومی را که موجب پیشرفت کشور می‌شود به ما بدهند. از این رو معمولاً علومی را وارد کرده‌ایم که در حیطه نیازهای جامعه نبوده‌اند در نتیجه نتوانسته‌اند ما را به سمت پیشرفت سوق دهند. بنابراین رویکرد در حوزه علوم انسانی باید مسئله‌محوری و برای حل مسئله باشد. 
هراتی در خصوص بودجه پژوهش در حوزه علوم انسانی و نقش آن در کم‌توجهی به این حوزه می‌گوید: از نظر بودجه به حوزه علوم انسانی کم‌توجهی نشده است. البته شاید در بعضی موارد بی‌مهری‌هایی  به حوزه علوم انسانی شده باشد اما معتقدم مدیریت و هم‌راستا کردن فعالیت‌های این حوزه بیشتر از تزریق بودجه به ارتقای این علوم کمک می‌کند. البته بحث بودجه هم مهم است اما مدیریت این حوزه مهم‌تر است که باید انجام شود چون در بحث انتظام‌بخشی این حوزه ضعف داریم که باید این ضعف برطرف شود. 

نخبه تک‌ساحتی ما را به قهقرا می‌برد
عابدین سیاحت اسفندیاری، رئیس مرکز بین‌المللی توسعه صلح، فرهنگ و عقلانیت هم در پاسخ به قدس می‌گوید: نگاه به توسعه کشور متوازن نیست. در واقع در کشورهای جهان سوم و کشورهای در حال توسعه از جمله ایران توجه به علوم انسانی خیلی زیاد نیست، چون این کشورها مسیر توسعه را در رشته‌های فنی و مهندسی می‌بینند و روی آن‌ها تمرکز می‌کنند. این درحالی است که توسعه کشور به صورت کاریکاتوری ممکن نیست، یعنی نمی‌توانیم در برخی رشته‌های علمی رشد کنیم و در حوزه‌های دیگر عقب بمانیم. توسعه در همه محورهایش می‌تواند یک کشور را به کشوری توسعه‌یافته تبدیل کند. ضمن اینکه توسعه بدون انسان امکان‌پذیر نیست چون محور توسعه، انسان است؛ مگر می‌شود بدون توجه به انسان در مسیر توسعه گام برداشت؟
وی بخشی از کم‌توجهی به علوم انسانی در ایران را متوجه نظام آموزش و پرورش می‌داند و می‌گوید: آموزش و پرورش ما نخبگان را به سمت رشته‌های فنی و مهندسی سوق می‌دهد، در حالی که باید آن‌ها را به سمت رشته‌های علوم انسانی هدایت کند چون کسانی که می‌توانند جریانی را ایجاد کنند دانش‌آموخته حوزه علوم انسانی هستند، چراکه توجه این حوزه به انسان بوده و انسان، محور توسعه است. 
وی رویکردهای نظام تعلیم و تربیت کشور را منطبق بر نیازهای جامعه نمی‌داند و می‌گوید: وقتی دانش‌آموزان، دانش‌آموخته می‌شوند جامعه‌پذیری لازم در آن‌ها شکل نمی‌گیرد. گاهی اصلاً نمی‌توانند خودشان را با نیازهای جامعه انطباق دهند، بنابراین دچار بحران هویت می‌شوند. 
وی با اشاره به وجود کلینیک برای فیلسوفان در کشورهای غربی، می‌گوید: فیلسوفان در این مراکز به مشاوره می‌پردازند ولی در ایران کسی که فلسفه خوانده باشد جایش کجاست؟ فیلسوف ما غیر از تدریس در دانشگاه جای دیگری برای فعالیت ندارد. با آموزش‌های غلط تقریباً حوزه علوم انسانی و به‌ویژه رشته‌هایی را که کاملاً به ما هویت و رویکرد می‌دهند و آینده‌مان را ترسیم می‌کنند بی‌اثر کرده‌ایم؛ به همین دلیل امروز با بحران هویت در جامعه مواجه هستیم. 
وی با بیان اینکه در حوزه علوم انسانی با فقر نخبه‌پروری مواجه نیستیم، می‌گوید: هنوز فضایی ایجاد نشده تا به نظرات نخبگان علوم انسانی توجه شود یا اگر هم ایجاد شده، رضایت آن‌ها را به‌دنبال نداشته است. این درحالی است که صدای نخبگانی باید در تصمیماتی که برای مسائل جامعه گرفته می‌شود، مؤثر باشد، چون نخبه تک‌ساحتی ما را به قهقرا می‌برد. 

بودجه کم پژوهش را هدر می‌دهیم
وی با اشاره به کم بودن بودجه پژوهش به‌ویژه در حوزه علوم انسانی در کشور، می‌گوید: البته همین بودجه کم را هم هدر می‌دهیم، چون کمیت‌گرا شده‌ایم نه کیفیت‌گرا؛ به‌طوری که ایران از نظر تعداد عناوین نشر جزو کشورهای نخست دنیاست اما از نظر شمارگان نشر، سطح آن بسیار پایین است؛ این یعنی اثری تولید نکرده‌ایم که به ذائقه مخاطب خوش بیاید، به‌طوری که شمارگان برخی کتاب‌ها حدود 50 جلد است. 
سیاحت اسفندیاری در خصوص راهکارش برای ارتقای علوم انسانی در کشور می‌گوید: باید اندیشه‌های نو را در جامعه فراخوان کنیم و پس از آن، قدرت پذیرش خود را هم بالا ببریم. رساله‌های تهیه شده باید رسالت‌محور باشند نه تکلیف‌محور. باید ببینیم خروجی این همه پژوهشکده و رساله و مقاله علمی که در حوزه علوم انسانی تولید می‌شود، کجاست؟ چند درصد آن‌ها توانسته‌اند مرزهای دانش ما را جابه‌جا کنند؟ بایدکرسی‌های نظریه‌پردازی ترویج یابد و اقتضائات نخبگانی را بپذیریم. 

​​​​​​​خبرنگار: محمود مصدق