با این همه، پرسش این است تاکنون چه اقداماتی در حمایت و نگهداشت نخبگان در کشور و مهاجرت معکوس آن‌ها صورت گرفته است؟

فاصله زیاد تا حمایت مطلوب از نخبگان
سید محمدصادق موحد، معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان به قدس می‌گوید: اینکه یک فرد، مستقل از وجوه مذهبی و سیاسی، چقدر عِرق ملی دارد، به برنامه‌های تربیتی بستگی دارد که باید در فضای دانش‌آموزی انجام شود. در واقع باید دانش‌آموز نخبه را به‌گونه‌ای تربیت کنیم که عِرق ملی درونش وجود داشته باشد. اما بخش دیگر، مربوط به پس از رسیدن او به توانمندی و جذب او می‌شود و اینکه احساس مفید بودن می‌کند یا خیر؟ 
این موضوع مشروط به این است فضای جذب به‌گونه‌ای طراحی شود که هم مجموعه‌هایی که نخبگان را جذب می‌کنند احساس کنند بیش از گذشته نفع می‌برند و هم نخبگان احساس مفید بودن کنند. 
وی می‌افزاید: سیاست بنیاد ملی نخبگان برای بخش نخست، اجرای طرح شهاب از یک دهه پیش است که بر اساس آن، در فضایی غیررقابتی مربی‌محور، استعدادهای دانش‌آموزان در یک دوره طولانی شناسایی می‌شود. اما پس از آن، متناسب با فضای استعدادی نخبگان، باید برنامه‌هایی برای توانمندسازی آن‌ها اجرا شود که بخشی از این کار در آموزش و پرورش و در برخی مدارس ویژه انجام شده، اما بخش قابل توجهی روی زمین مانده است. یعنی از 10درصد دانش‌آموزانی که معمولاً در یک جامعه نخبه هستند برای کمتر از 3درصد آن‌ها توانمندسازی اتفاق افتاده که البته برنامه‌های توانمندسازی برای این عده هم با کیفیت نبوده است. به همین دلیل بنیاد ملی نخبگان سراغ کانون‌های محلی شناسایی استعدادها رفته که کانون‌های مردمی و غیرانتفاعی هستند و اهداف مهمی چون ارتقای عِرق ملی و فرهنگی دارند.   
وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر، بنیاد با بعضی نهادهای حمایتی مثل بهزیستی و کمیته امداد مذاکره کرده تا اطلاعات افراد جامعه کمتر برخوردار را همراه داده‌های افرادی که در طرح شهاب شناسایی شدند گردآوری کرده و با توان خود و کمک خیران به سمت ارائه خدمات در سه بخش ارتقای کیفیت دروس مدرسه، ارتقای استعدادها و توانایی‌های پایه اثرگذار و ارتقای استعدادهای خاص حرکت کند. البته با توجه به گسترده بودن جامعه دانش‌آموزی، اجرای این برنامه‌ها نیاز به منابع مالی بسیار زیادی دارد که برای حل این مشکل، مطالبه‌گری از مجلس و سازمان برنامه و بودجه برای اختصاص ردیف‌های بودجه در دستورکار بنیاد قرار گرفته است.  

شرط گردش نخبگانی
معاون آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان می‌گوید: گردش نخبگانی اگر با رعایت ملاحظات فرهنگی همراه باشد اثرات مثبتی برای کشورها دارد. البته باید به‌گونه‌ای باشد تا هم کشور از نخبگان خالی نشود و آسیب نبیند و هم مهاجرت معکوس شکل بگیرد. در این راستا در پنج سال گذشته مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری به عنوان بازوی اجرایی سیاست‌های بنیاد ملی نخبگان به‌خوبی ایفای نقش کرده است.
موحد با اشاره به طرح‌هایی که در حمایت از نخبگان با همکاری دستگاه‌های دیگر اجرایی شده، می‌افزاید: طرح «همکاری با متخصصان غیر مقیم» یکی از این طرح‌هاست که بر اساس آن، نخبگان ایرانی خارج کشور ترغیب می‌شوند حتی برای مدت کوتاهی به ایران بیایند تا در قبال حمایت‌هایی که می‌شوند برای ایرانیان ساکن کشور دوره‌های توانمندسازی برگزار کنند. 
وی امکان گذراندن دوره آموزشی پسادکترا را در ایران برای دارندگان مدرک دوره تخصصی دکترا از خارج به عنوان یکی دیگر از اقدامات خوب کشور به‌منظور حمایت از نخبگان می‌داند و می‌گوید: علاوه بر این، طرح «جایگزین خدمت سربازی» نیز اجرا می‌شود که بر اساس آمار، بیش از 90درصد کسانی که از طریق نظام وظیفه فناور، جذب شرکت‌های دانش‌بنیان  شده‌اند در کشور ماندگار شده‌اند.
وی می‌افزاید: بنیاد ملی نخبگان طرح پنج ضلعی هزار را تهیه کرده که اشتغال هزار نخبه در سال، تأمین هزار واحد مسکونی برای نخبگان، تربیت هزار دانشمند و بازگشت هزار نخبه از مهم‌ترین اضلاع آن است. با این حال در بخش اشتغال نخبگان، چند مسیر ویژه در بنیاد ترسیم شده است. نخست، استخدام آن‌ها به عنوان عضو هیئت علمی است؛ البته در این بخش، محدودیت‌های زیادی وجود دارد و سالانه 100نفر از نخبگان را می‌توان از این طریق استخدام کرد. استخدام در دستگاه‌های اجرایی، مسیر دیگری است که آیین‌نامه آن در هیئت دولت تصویب شد و با توجه به تخصص نخبگان و رویکرد انقباضی دولت و همچنین نیاز شدید به حضور آن‌ها در مدیریت‌های میانی و بالایی کشور، باید در اولویت قرار گیرد. 
وی با اشاره به اینکه از سال1395 تاکنون به طور میانگین سالانه هزار دانش‌آموخته و متخصص برتر ایرانی خارج کشور با مراکز علمی و فناوری داخلی همکاری کرده‌اند، می‌افزاید: همکاری 60درصد آن‌ها به صورت قراردادهای بلندمدت و بقیه به صورت تردد و از راه دور بوده است.  موحد از شکل تازه‌ای از مهاجرت نخبگان خبر می‌دهد و می‌گوید: ممکن است فرد به لحاظ فیزیکی از کشور خارج نشود اما خدماتش از دسترس کشور خارج شود. برای مثال در کسب‌وکارهای اینترنتی، بسیاری از خدمات نخبگان به فضای خارج کشور صورت می‌گیرد که ضرورت دارد بنیاد در این زمینه ورود جدی‌تری داشته باشد چون در برنامه‌ریزی در این بخش عقب هستیم.

خبرنگار: محمود مصدق