به گزارش ایکنا، محمدعلی مجاهدی، شاعر آیینی پیشکسوت کشور، ۱۴ شهریور در نشست علمی «بازتاب قرائت‌های مختلف فرهنگی در شعر عاشورا» که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) برگزار شد، با بیان اینکه برای ورود به قلمرو شعر آیینی باید از آنچه در عصر جاهلی و پس از عصر اسلام گذشته اطلاع داشته باشیم، گفت: هنگام بعثت و نزول تدریجی قرآن فرهنگ غالب عصر جاهلی در تعصبات شدید قومی و مفاخرات واهی قبیله‌ای ریشه داشت و شعر آن دوره سرشار از لذت‌طلبی، کامجویی و خرافه بود و شعر عصر جاهلی بر معلقات سبع می‌بالید.
مجاهدی بیان کرد: در چنین شرایطی، شاعران عصر جاهلی خود را در برابر آیات وحی و منزل الهی دیدند که از ساختار ممتاز لفظی و غنای محتوایی کاملاً متمایزی برخوردار بود، ولی طرز تلقی آن‌ها از کلام الهی، مخیل بودن را در ذهنشان تداعی می‌کرد، زیرا عنصر خیال از دیرباز به عنوان مهم‌ترین عنصر در شعر شناخته می‌شود. پیامبر(ص) با آگاهی کامل از پیامدهای شومی که این طرز تلقی به همراه داشت به رویارویی آن‌ها رفت، زیرا قرآن کریم به عنوان کتاب رسالت و کتابی جاودان تا قیامت وجود عنصر خیال را که در وهم و خیال انسان ریشه دارد، برنمی‌تافت.
این استاد شعر آیینی با بیان اینکه قرآن به‌تدریج شبه‌فرهنگ شعر جاهلی را از اذهان حذف کرد و معیارهای اصیل الهی در جامعه خرافی آن دوره حاکم شد، اضافه کرد: پیامبر به منظور حذف ضد ارزش‌ها و پاسداری از حریم وحی و ارضای نیاز هنری و عاطفی جامعه اسلامی به شعر ارزشی اهمیت داد. مبارزه پیامبر(ص) با شعر جاهلی در دو گام بود؛ نخست حرکت اصلی که از زمان نزول سه آیه پایانی سوره شعرا آغاز شد و تا پایان حیات ایشان تداوم یافت: «وَالشُّعَرَاءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ؛ و شاعران را گمراهان پیروی می‌كنند»؛ «أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی كُلِّ وَادٍ یَهِیمُونَ؛ آیا ندیده‏‌ای كه آنان در هر وادی‌ای سرگردانند»، «وَأَنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا لَا یَفْعَلُونَ». ابن‌ابی‌شبیه روایت کرده روزی در مسیر با رسول‌الله حرکت می‌کردیم؛ ناگهان شاعری پیدا شد و اشعار ضدارزشی و سرشار از بی‌ادبی خواند. پیامبر(ص) پس از شنیدن اشعار فرمودند: اگر شکم انسان را از چرک و کثافت پر کنند، بهتر از این است که از این اشعار ضداخلاقی پر شود.

حرکت تنزیهی پیامبر(ص) درباره شعر ارزشی
مجاهدی بیان کرد: گام دیگر پیامبر(ص) تنزیهی و آن، پیراستن حریم قرآن از شعر و شاعر بود. این حرکت مبتنی بر مفاد این دو آیه است: «و ما علمناه الشعر و ما ینبغی»؛ ما به رسول خدا شعر نیاموخته‌ایم و شاعری در شأن او نیست. «لینذر من کان حیا و یحق القول»؛ هدف عمده در این حرکت تأکید بر اتصال مقام نبوت و کتاب آسمانی قرآن به کانون وحی و ورود نشدن شعر به حریم آن دو بود. روزی پیامبر(ص) به بیتی از معلقه طرفة بن عین رسید: «ستبدی لک الایام ما کنت جاهلا و یاتیک من لم تزودوا...»؛ تغییراتی در آن ایجاد کردند یا با تغییر در اشعارِ برخی افراد دیگر هم با شعرهای ضدارزشی مبارزه کردند.
مجاهدی اظهار کرد: پس از نزول سوره شعرا و مذمت برخی اشعار، جمعی از صحابه پیامبر(ص) به‌شدت آزرده‌خاطر شدند. ابوالحسن سالم روایت کرده: کعب بن مالک و حسان بن ثابت گریان به محضر شتافتند و گفتند آیا ما هم جزو هلاک‌شدگان شاعر هستیم؟ در این زمان آیات دیگری نازل شد: «إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَكَرُوا اللَّهَ كَثِیرًا وَانْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ مَا ظُلِمُوا وَسَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ.» در روایات منقول از صادقین(ع) به همین استثنای قرآنی اشاره شده و شاعران آیینی و متعهد دوران پیامبر(ص) و ائمه(ع) در مسیر پیمودن شعر ارزشی تردیدی به خود راه ندادند و مورد عنایت آن بزرگواران هم قرار گرفتند.

دستور پیامبر(ص) به هجو شاعران ضد ارزشی
وی اضافه کرد: حسن کاشی آملی، از شاعران پرآوازه در قصیده‌ای به این استثنای قرآنی استناد و صفت غاوی بودن را از شاعرانی چون خود سلب کرده است. البته قرآن شاعران را غاوی نخوانده، بلکه برخی از پیروان آن‌ها را به این صفت توصیف فرموده است. در خبر بیان شده وقتی برخی شاعران هجوسرا قصد داشتند مقام رسالت را مخدوش کنند، آن حضرت رو به اصحاب کردند و فرمودند: کسانی که رسول خدا را با شمشیرهای خود یاری کردند او را با زبان‌ خود هم یاری کنند و بعد با درخواست برخی از شاعران، آن حضرت دستور دادند کسانی چون حسان بن ثابت به هجو شاعران مشرک بپردازند.
مجاهدی تصریح کرد: در روایت دیگری بیان شده رسول‌الله به حسان گفت: مشرکان را هجو کن. سوگند به خدا که این هجو برای آن‌ها از تحمل زهر تیر سخت‌تر است. این روایت در تفسیر منهج‌الصادقین بیان شده است. مؤلف مجمع‌البیان از زهری و کعب بن مالک نقل کرده که حضرت فرمودند: مؤمن تنها با شمشیر جهاد نمی‌کند و زبان او هم در حکم شمشیر است و مطمئن باشید شما شاعران با شعرهای خود جهاد می‌کنید. نقل است روزی کعب بن مالک قصد سرودن شعری در مدح پیامبر(ص) داشت، ولی ازدحام جمعیت اجازه نمی‌داد. در این هنگام رسول‌الله با دست مبارک، حاضران را به سکوت فراخواندند و سپس به کعب گفتند شعرت را بخوان؛ این نشانه اهمیت دادن به شاعران آیینی است.

جایگاه شاعران اهل بیت(ع) در روایات
این شاعر آیینی پیشکسوت در ادامه گفت: البته حسان بن ثابت که در زمان رسول‌الله(ص) جزو مدیحه‌سرایان و شاعران ارزشمند بود در دوره امام علی(ع) با ایشان بیعت نکرد و در نهایت به امویان پیوست و با معاویه حشرونشر داشت؛ این بغضی بود که علی(ع) در گلو داشت و حالا می‌فهمیم چرا امام(ع) باید به همراه همسرش در خانه اصحاب را بزند و برای جانشینی خود و روز غدیر به دنبال شاهد باشد.
وی با بیان اینکه حسان بدعاقبت شد  افزود: در وصف حسان نوشته‌اند روزی پیامبر(ص) در سرزمین منا، در حالی که به علی(ع) اشاره می‌کرد، فرمودند: «هذا علی بن ابیطالب سیدالعرب و وصی الاکبر و أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی، اِلّا أنـّه لانَبیّ بَعدی»؛ ‌ای مسلمین، علی(ع) بزرگ عرب و جانشین برتر و منزلت او در نزد من همانند هارون نسبت به موسی است، مگر اینکه پس از من پیامبری نیاید. توبه هیچ توبه‌کننده‌ای پذیرفته نمی‌شود مگر به برکت محبت او و بعد رو به حسان کرد و فرمود در این باره شعری بگو و او هم شعری سرود، ولی بعد حسان با امام(ع) بیعت نکرد.
مجاهدی افزود: از امام صادق(ع) روایت شده: کسی درباره ما شعری نمی‌سراید مگر اینکه مؤید به دم روح‌القدس و جبرئیل باشد. در بحار بیان شده: مؤمنی (کسی که ولایت علی(ع) را می‌پذیرد) درباره امام شعر نمی‌گوید و به مدح اهل بیت(ع) نمی‌پردازد، مگر اینکه خداوند در بهشت شهری را برای او بنا کند که هفت بار از دنیا وسیع‌تر است و انبیا و اولیا او را در آنجا زیارت می‌کنند. در مورد امام حسین(ع) گفته شده: هیچ کسی شعری برای امام حسین(ع) نمی‌سراید و با آن نمی‌گرید و کسی را نمی‌گریاند مگر آنکه خدا بهشت را برای او واجب گرداند و گناهانش را بیامرزد. امام رضا(ع) به دعبل فرمودند: ‌ای دعبل، برای حسین(ع) مرثیه‌سرایی کن و تا می‌توانی در مرثیه ما کوتاهی مکن.