حضرت سجاد(ع) به عنوان وارث علم الهی در تقویت مبانی و پایه‌های اصیل و بنیادین اسلام اقدامات زیادی انجام دادند. ایشان با تشکیل جلسات درس و مباحثه در مسجد پیامبر(ص)، رشته‌های مختلف علوم اسلامی از قبیل تفسیر، حدیث و فقه را به تشنگان علم می‌آموختند. کوشش امام در این عرصه ثمره علمی فراوانی برای شیعه به بار آورد و شاگردانی را در حوزه‌های مختلف تربیت نمودند. ایشان آثار ماندگاری همچون صحیفه سجادیه و کتاب رسالة‌الحقوق را برای تقویت اخلاق و رفتار اجتماعی بر جای گذاشتند. سنگ بنای فقه و زمینه‌سازی آن توسط ایشان آغاز شد و در عصر صادقین با توجه به فضای باز سیاسی که پیش آمد به اوج رسید و فقه و مکتب جعفری تکمیل و تدوین شد. این‌ها اقداماتی بود که امام سجاد(ع) در حوزه مبانی انجام دادند و به جرئت می‌توان گفت اگر این شالوده بنیادین پی‌ریزی نمی‌شد زمینه ایجاد دانشگاه جعفری فراهم نمی‌شد. بنابراین امام سجاد(ع) با توجه به شرایط سخت خفقان و فشاری که از سوی دستگاه اموی بر جامعه شیعی حاکم بود نمی‌توانستند مبارزه علنی و قیام مسلحانه‌ای علیه حاکمیت داشته باشند. از این رو با تغییر تاکتیک و شیوه‌ای متفاوت مثل پرورش شاگردان، طرح مباحث تربیتی، سیاسی و اجتماعی در قالب دعا و همچنین زنده نگه داشتن یاد شهیدان کربلا با گریه‌های بی‌امان، جهاد تبیین را برای مبارزه با ظلم و انحراف ادامه دادند.