بانویی که خاورشناسان هم به عظمت او گواهی دادهاند
فاطمه زهرا (س) از نگاه مستشرقان
خاورشناسان از قرون گذشته درصدد شناخت بیشتر اسلام، شخصیتها و منابع اسلامی و در رأس آنها قرآن و سیره بودهاند و بهخصوص در یکی دو قرن اخیر، این موضوعات را مورد مطالعه قرار دادهاند. یکی از شخصیتهایی که در واکاوی آنان از تاریخ اسلام مغفول نبوده حضرت زهرا(س) است. برای آگاهی بیشتر درباره نگاه خاورشناسان به ایشان، خبرگزاری ایکنا با احمد جعفری، استاد حوزه و دانشگاه گفتوگو کرده است که در ادامه گزیدهای از آن را میخوانید.
مطرح کردن رفتار حضرت زهرا(س) به عنوان انگاره و پارادایم الگویی
احمد جعفری به تفاوت دیدگاهها و طیفبندی در زاویه نگاه مستشرقین به شخصیت حضرت زهرا(س) همچون بسیاری مسائل دیگر اشاره و اظهار کرد: دیدگاه خاورشناسان درباره حضرت زهرا(س) دو طیف است، کسانی که غیرمنصفانه و مغرضانه به تاریخ زندگی آن حضرت پرداختهاند که عمدتاً یهودیان این رویکرد را دارند و گروهی هم نگاه منصفانه دارند که این نگاه را براساس تحقیق درست در منابع اسلامی بدست آوردهاند.
نوشتههای خاورشناسان عمدتاً به صورت مقاله و کتاب در دسترس است. در مورد حضرت زهرا(س) هم یا فقط مقاله و کتابی به ایشان اختصاص یافته یا در مورد تاریخ اسلام، نبی اعظم و حضرت علی بن ابیطالب(ع) و خمسه طیبه سخن گفتهاند و در لابهلای آن به آن حضرت و زندگیشان اشاره شده است.
مقالات عمدتاً در دایرةالمعارفهای معروف از جمله لایدن که مشهورترین دایرةالمعارف حوزه استشراق است نوشته شدهاند؛ خانم مک اولیف، سردبیر این دایرةالمعارف، مقالهای درباره آن حضرت نوشته و شخصیت ایشان را ستوده است. در دایرةالمعارف نوبورک هم با استناد به منابع اهل سنت و شیعه فعالیتهای سیاسی، اجتماعی و اندیشههای ایشان بیان شده است.
در دایرةالمعارف بریتانیکا و در مدخل فاطیما اشاره شده که نزدیکی حضرت فاطمه(س) به پدرشان، او را از دیگر زنان و شخصیتهای اسلامی متمایز میکند. ضمن اینکه علاقه وافر پیامبر(ص) به دخترشان را مدنظر قرار داده و روایات متعددی در اینباره ذکر کرده و به خصوص روایات رضا و خشم فاطمه(س) آمده است. وی جمعبندی کرده مسلمین جهان چه شیعه و چه اهل سنت، حضرت فاطمه(س) را به عنوان یک مادر، دختر و یک فرد دوستداشتنی و فداکار، صادق و نمونه برای زنان مسلمان میشناسند و رفتار سیاسی و اجتماعی آن بانو را به عنوان یک انگاره و پارادایم الگویی مطرح میکنند.
شخصیتشناسی حضرت فاطمه(س) با سه رویکرد تطبیقی، تحلیلی و تاریخی
وی با بیان اینکه رویکردهای مطالعاتی به شخصیتشناسی حضرت زهرا(س) در تألیفات خاورشناسی معمولاً به سه طریق یعنی رویکرد تطبیقی، تحلیلی و تاریخی وجود دارد، ادامه داد: دایرةالمعارف ایرانیکا، رویکرد تحلیلی دارد برخلاف بریتانیکا که دارای رویکرد تاریخی است. در این دایرةالمعارف آمده براساس نوشتههای امامیه، نام فاطمه(س) در قرآن با صراحت ذکر شده هرچند نوشتههای اهل سنت این موضوع را نشان نمیدهد. در اینجا تحلیل کرده که مفسران اولیه امامیه با جستوجو در سورههای قرآن و احادیث، روایت خاصی را برای آن حضرت مانند مقام لیلةالقدر یا همنشینی با روح القدس (جبرئیل یا فرشته دیگر) قائل شدهاند. براساس روایات امام صادق(ع) جبرئیل ۷۵ روز همنشین حضرت فاطمه(س) بود ولی براساس مقاله ایرانیکا، ایشان با روحالقدس همنشین بوده است؛ این دایرةالمعارف میگوید ما اطلاعات تاریخی کمی درباره آن حضرت داریم ولی باز هم ایشان هواداران زیادی در بین شیعه و اهل سنت دارد و تفکرات و اندیشههای او الگویی برای تمامی زنان عالم و او سرور زنان بهشتی است. این مقام اسوه بودن توسط خود این دایرةالمعارف نتیجه گرفته شده است.
فاطمه(س) حلقه ارتباط انسان با خدا در عصر پساپیامبر
جعفری افزود: در میان خاورشناسان منصف و معتدل فردی مانند هانری کربن را داریم که رویکرد پدیدارشناسانه به مطالعات اسلامی داشته و براساس روند علمی به این مباحث پرداخته است. وی در اثر خود به نام «ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز» مطالبی در مورد آن حضرت آورده است؛ در کتاب «تاریخ فلسفه اسلامی» مطلبی در مورد مهدی موعود در نزد شیعیان آمده که باز به حضرت زهرا(س) اشاره داشته و آورده پس از چندین سال تحقیق در ادیان باید گفت رابطه خدا با انسان در همه ادیان قطع شده جز در اسلام آن هم در مکتب شیعه، البته کتاب «خدا و انسان در قرآن» ایزوتسو بر افکار هانری کربن اثر گذاشته است. وی آورده: در مسیحیت رابطه انسان با خدا پس از عیسی(ع) و حواریون، در یهودیت رابطه انسان و خدا پس از موسی(ع) و در اسلام اهل سنت، رابطه خدا با انسان پس از وفات پیامبر(ص) قطع شده ولی در مکتب شیعه رابطه خدا با انسان از طریق ائمه(ع) در هر عصری جریان یافته، امروز هم این رابطه از طریق امام زمان شیعیان برقرار است و نکته جالب اینکه ایشان آورده حلقه اتصال این جریان، حضرت فاطمه(س) است.
وی اضافه کرد: در کتاب ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز، گفته شده اگر پیامبر(ص) عنصر ذاتی در مکتب معرفتی اسلام است، در شیعه معرفت امام هم به آن افزوده شده است؛ در کنار رسالت پیامبر(ص) که پیام وحی را با کلام به مردم رسانده وظیفه ارشاد معنوی و ولایی مؤمنان بر عهده امام بوده و در مکتب شیعه، ۱۴ امام وجود دارد؛ یعنی پیامبر و حضرت زهرا(س) را هم جزو امامت آورده است. استاد هانری کربن، لوئی ماسینیون هم مطالعات زیادی درباره اسلام با رویکرد عرفانی داشته و بر این اساس به تحلیل داستان مباهله پرداخته است؛ او به سابقه معنوی مورد اشاره در ادیان ابراهیمی درباره حضرت زهرا(س) اشاره کرده و آورده است: اوراد و دعاهای حضرت ابراهیم(ع) از وجود ۱۲ نور منشعب از فاطمه(س) نشأت گرفته است؛ ما شیعیان هم به مقام نورانیت حضرت زهرا(س) قائل هستیم ولی این تعبیر یک اندیشمند مسیحی پروتستانی است. وی در جای دیگر بیان کرده: تورات از آمدن محمد(ص) و دختر پربرکت او همراه دو آقازاده مانند اسماعیل و اسحاق خبر داده است. وی در جای دیگر آورده: انجیل عیسی(ع) هم از آمدن محمد(ص) و دختر و دو پسر بابرکتش خبر داده است.
سلیمان کتانی میگوید مقامی بالاتر از مقام فاطمه(س) وجود ندارد
جعفری در پایان گفت: ورنا کلم؛ استاد مؤسسه مطالعات عربی در دانشگاه لایپزیگ آلمان و متخصص تاریخ قرون اول اسلامی در جواب اسپیلبرگ که تفکرات مغرضانه علیه شیعه دارد، گفته: حضرت فاطمه(س) عنصری خیالی در اندیشههای اسلامی ترسیم نشده است. از دید او بر خلاف آنچه اسپیلبرگ میگوید نشان دادن شخصیت زهرا(س) ناشی از عمل تاریخنگاران برای سوءاستفاده سیاسی نبوده بلکه میراث فکری شیعیان عراق بوده است. باربارا استواستر هم کتابی به نام زن در قرآن، سنت و تفسیر با رویکرد تطبیقی دارد؛ او زنان زمان رسالت را با زنان مقدس در ادیان دیگر تطبیق داده و گفته است: تصویر فاطمه(س) متافیزیکی است و میتوان برای آن الگوسازی کرد. سلیمان کتانی هم در کتابی درباره فاطمه(س) رویکرد تحلیلی به شخصیت ایشان داشته و گفته: مقامی بالاتر از مقام فاطمه(س) وجود ندارد. او میگوید: همین چارچوب برای برازندگی فاطمه(س) کافی است که بگوییم او دختر پیامبر(ص) و همسر علی(ع) و مادر حسن و حسین (ع) است.
او نتیجه گرفته حضرت فاطمه(س) مظهر پاکی، بخشندگی، محبت و الگوی همه زنان در همه اعصار و مکانهاست. وی میگوید: قهرمانی مستند به تاج و تخت نیست بلکه مستند به فهم و عقل است که ما آن را در شخصیت این بانو میبینیم، فاطمه(س) با وجود اینکه پهلو و بازوان نحیف و لاغری داشته ولی قهرمان زنان عالم و الگویی برای تمامی آنان و عامل هدایت انسانهاست.
احمد جعفری به تفاوت دیدگاهها و طیفبندی در زاویه نگاه مستشرقین به شخصیت حضرت زهرا(س) همچون بسیاری مسائل دیگر اشاره و اظهار کرد: دیدگاه خاورشناسان درباره حضرت زهرا(س) دو طیف است، کسانی که غیرمنصفانه و مغرضانه به تاریخ زندگی آن حضرت پرداختهاند که عمدتاً یهودیان این رویکرد را دارند و گروهی هم نگاه منصفانه دارند که این نگاه را براساس تحقیق درست در منابع اسلامی بدست آوردهاند.
نوشتههای خاورشناسان عمدتاً به صورت مقاله و کتاب در دسترس است. در مورد حضرت زهرا(س) هم یا فقط مقاله و کتابی به ایشان اختصاص یافته یا در مورد تاریخ اسلام، نبی اعظم و حضرت علی بن ابیطالب(ع) و خمسه طیبه سخن گفتهاند و در لابهلای آن به آن حضرت و زندگیشان اشاره شده است.
مقالات عمدتاً در دایرةالمعارفهای معروف از جمله لایدن که مشهورترین دایرةالمعارف حوزه استشراق است نوشته شدهاند؛ خانم مک اولیف، سردبیر این دایرةالمعارف، مقالهای درباره آن حضرت نوشته و شخصیت ایشان را ستوده است. در دایرةالمعارف نوبورک هم با استناد به منابع اهل سنت و شیعه فعالیتهای سیاسی، اجتماعی و اندیشههای ایشان بیان شده است.
در دایرةالمعارف بریتانیکا و در مدخل فاطیما اشاره شده که نزدیکی حضرت فاطمه(س) به پدرشان، او را از دیگر زنان و شخصیتهای اسلامی متمایز میکند. ضمن اینکه علاقه وافر پیامبر(ص) به دخترشان را مدنظر قرار داده و روایات متعددی در اینباره ذکر کرده و به خصوص روایات رضا و خشم فاطمه(س) آمده است. وی جمعبندی کرده مسلمین جهان چه شیعه و چه اهل سنت، حضرت فاطمه(س) را به عنوان یک مادر، دختر و یک فرد دوستداشتنی و فداکار، صادق و نمونه برای زنان مسلمان میشناسند و رفتار سیاسی و اجتماعی آن بانو را به عنوان یک انگاره و پارادایم الگویی مطرح میکنند.
شخصیتشناسی حضرت فاطمه(س) با سه رویکرد تطبیقی، تحلیلی و تاریخی
وی با بیان اینکه رویکردهای مطالعاتی به شخصیتشناسی حضرت زهرا(س) در تألیفات خاورشناسی معمولاً به سه طریق یعنی رویکرد تطبیقی، تحلیلی و تاریخی وجود دارد، ادامه داد: دایرةالمعارف ایرانیکا، رویکرد تحلیلی دارد برخلاف بریتانیکا که دارای رویکرد تاریخی است. در این دایرةالمعارف آمده براساس نوشتههای امامیه، نام فاطمه(س) در قرآن با صراحت ذکر شده هرچند نوشتههای اهل سنت این موضوع را نشان نمیدهد. در اینجا تحلیل کرده که مفسران اولیه امامیه با جستوجو در سورههای قرآن و احادیث، روایت خاصی را برای آن حضرت مانند مقام لیلةالقدر یا همنشینی با روح القدس (جبرئیل یا فرشته دیگر) قائل شدهاند. براساس روایات امام صادق(ع) جبرئیل ۷۵ روز همنشین حضرت فاطمه(س) بود ولی براساس مقاله ایرانیکا، ایشان با روحالقدس همنشین بوده است؛ این دایرةالمعارف میگوید ما اطلاعات تاریخی کمی درباره آن حضرت داریم ولی باز هم ایشان هواداران زیادی در بین شیعه و اهل سنت دارد و تفکرات و اندیشههای او الگویی برای تمامی زنان عالم و او سرور زنان بهشتی است. این مقام اسوه بودن توسط خود این دایرةالمعارف نتیجه گرفته شده است.
فاطمه(س) حلقه ارتباط انسان با خدا در عصر پساپیامبر
جعفری افزود: در میان خاورشناسان منصف و معتدل فردی مانند هانری کربن را داریم که رویکرد پدیدارشناسانه به مطالعات اسلامی داشته و براساس روند علمی به این مباحث پرداخته است. وی در اثر خود به نام «ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز» مطالبی در مورد آن حضرت آورده است؛ در کتاب «تاریخ فلسفه اسلامی» مطلبی در مورد مهدی موعود در نزد شیعیان آمده که باز به حضرت زهرا(س) اشاره داشته و آورده پس از چندین سال تحقیق در ادیان باید گفت رابطه خدا با انسان در همه ادیان قطع شده جز در اسلام آن هم در مکتب شیعه، البته کتاب «خدا و انسان در قرآن» ایزوتسو بر افکار هانری کربن اثر گذاشته است. وی آورده: در مسیحیت رابطه انسان با خدا پس از عیسی(ع) و حواریون، در یهودیت رابطه انسان و خدا پس از موسی(ع) و در اسلام اهل سنت، رابطه خدا با انسان پس از وفات پیامبر(ص) قطع شده ولی در مکتب شیعه رابطه خدا با انسان از طریق ائمه(ع) در هر عصری جریان یافته، امروز هم این رابطه از طریق امام زمان شیعیان برقرار است و نکته جالب اینکه ایشان آورده حلقه اتصال این جریان، حضرت فاطمه(س) است.
وی اضافه کرد: در کتاب ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز، گفته شده اگر پیامبر(ص) عنصر ذاتی در مکتب معرفتی اسلام است، در شیعه معرفت امام هم به آن افزوده شده است؛ در کنار رسالت پیامبر(ص) که پیام وحی را با کلام به مردم رسانده وظیفه ارشاد معنوی و ولایی مؤمنان بر عهده امام بوده و در مکتب شیعه، ۱۴ امام وجود دارد؛ یعنی پیامبر و حضرت زهرا(س) را هم جزو امامت آورده است. استاد هانری کربن، لوئی ماسینیون هم مطالعات زیادی درباره اسلام با رویکرد عرفانی داشته و بر این اساس به تحلیل داستان مباهله پرداخته است؛ او به سابقه معنوی مورد اشاره در ادیان ابراهیمی درباره حضرت زهرا(س) اشاره کرده و آورده است: اوراد و دعاهای حضرت ابراهیم(ع) از وجود ۱۲ نور منشعب از فاطمه(س) نشأت گرفته است؛ ما شیعیان هم به مقام نورانیت حضرت زهرا(س) قائل هستیم ولی این تعبیر یک اندیشمند مسیحی پروتستانی است. وی در جای دیگر بیان کرده: تورات از آمدن محمد(ص) و دختر پربرکت او همراه دو آقازاده مانند اسماعیل و اسحاق خبر داده است. وی در جای دیگر آورده: انجیل عیسی(ع) هم از آمدن محمد(ص) و دختر و دو پسر بابرکتش خبر داده است.
سلیمان کتانی میگوید مقامی بالاتر از مقام فاطمه(س) وجود ندارد
جعفری در پایان گفت: ورنا کلم؛ استاد مؤسسه مطالعات عربی در دانشگاه لایپزیگ آلمان و متخصص تاریخ قرون اول اسلامی در جواب اسپیلبرگ که تفکرات مغرضانه علیه شیعه دارد، گفته: حضرت فاطمه(س) عنصری خیالی در اندیشههای اسلامی ترسیم نشده است. از دید او بر خلاف آنچه اسپیلبرگ میگوید نشان دادن شخصیت زهرا(س) ناشی از عمل تاریخنگاران برای سوءاستفاده سیاسی نبوده بلکه میراث فکری شیعیان عراق بوده است. باربارا استواستر هم کتابی به نام زن در قرآن، سنت و تفسیر با رویکرد تطبیقی دارد؛ او زنان زمان رسالت را با زنان مقدس در ادیان دیگر تطبیق داده و گفته است: تصویر فاطمه(س) متافیزیکی است و میتوان برای آن الگوسازی کرد. سلیمان کتانی هم در کتابی درباره فاطمه(س) رویکرد تحلیلی به شخصیت ایشان داشته و گفته: مقامی بالاتر از مقام فاطمه(س) وجود ندارد. او میگوید: همین چارچوب برای برازندگی فاطمه(س) کافی است که بگوییم او دختر پیامبر(ص) و همسر علی(ع) و مادر حسن و حسین (ع) است.
او نتیجه گرفته حضرت فاطمه(س) مظهر پاکی، بخشندگی، محبت و الگوی همه زنان در همه اعصار و مکانهاست. وی میگوید: قهرمانی مستند به تاج و تخت نیست بلکه مستند به فهم و عقل است که ما آن را در شخصیت این بانو میبینیم، فاطمه(س) با وجود اینکه پهلو و بازوان نحیف و لاغری داشته ولی قهرمان زنان عالم و الگویی برای تمامی آنان و عامل هدایت انسانهاست.
برچسب ها :
ارسال دیدگاه
تیتر خبرها
-
رهایی 18 بانوی دربند تا دهه فجر
-
عرض ارادت هنرمندانه
-
بازاریان اطراف حرم، الگوی انصاف و نماز اول وقت باشند
-
گشت و گذاری در حافظه تاریخی «بست بالا»
-
سلولهای خاکستری
-
اولین و آخرین هدیه روز زن که شهید هستهای به همسرش داد
-
در پناه مادر
-
فاطمه زهرا (س) از نگاه مستشرقان
-
مداح و مجالس اهل بیت (ع) نباید از فرهنگ غربی تأثیر بپذیرند
-
بازی و تقویت روحیه دینی فرزند در سیره حضرت زهرا (س)