​​​​​​​در برخی استان‌ها همچون ایلام، کرمانشاه، سمنان، همدان، زنجان و خوزستان شاهد کاهش ۳۰ درصدی بارش‌ها هستیم، در این بین پایتخت نیز ۲۶ درصدی کاهش بارندگی داشته و تنها در سه استان سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان بارندگی مثبت ثبت شده است. 
امسال هم مانند سال گذشته خشکسالی تداوم دارد و همین امر سبب شده با کاهش سطح منابع آب‌های زیرزمینی و آبخوان‌ها روبه‌رو شویم. بارندگی‌های امسال باوجود آنکه نسبت به پارسال ۳۰ درصد رشد داشته است؛ اما نسبت به شرایط میانگین بلندمدت فقط ۱۸ درصد کاهش نشان می‌دهد، ۳۰ درصد رشد بارندگی تنها ۵ درصد حجم ورودی به سدها را افزایش داده است. اکنون سدها ۴۱ درصد پرشدگی دارند، درحالی‌که باید ۵۰ درصد پرشدگی داشته باشند. آمار دفتر داده‌های آب کشور نشان می‌دهد، با سپری شدن 17 روز از سال آبی (1402-1401)، میزان کل حجم آب در مخازن سدهای کشور حدود 57/18 میلیارد مترمکعب است و میزان پرشدگی سد زاینده‌رود، سدهای تهران، سدهای خوزستان و آبریز دریاچه ارومیه در شرایط فعلی به ترتیب حدود ۱۲ درصد، ۲۰ درصد، ۴۴ درصد و ۳۱ درصد است. در همین زمینه به سراغ یک کارشناس مهندسی آب رفته‌ایم تا ابعاد کم آبی فصل پاییز امسال را بررسی کنیم.

پاییز خشک یا نرمال؟
دکتر محمد فشایی که متخصص مهندسی آب است، به خبرنگار ما می‌گوید: گزارش‌هایی که تاکنون برای پاییز سال 1401 منتشر شده، بیانگر استمرار وضعیت خشکسالی و یا درنهایت شرایط نرمال نسبت به سال گذشته است. در چنین شرایطی باید علاوه بر سیاست‌های سازگاری با اقلیم، طرح‌های حفاظت مرتع و خاک و آبخیزداری به اجرا در آید. این به معنای ساخت سد و بندهای جدید نیست. اکنون با اجرای طرح های دوستدار محیط زیست باید نسبت به احیای آبخوان‌ها اقدام شود. تحقق این مطلوب کاملاً وابسته به مشارکت مردم و اجرای طرح‌های بوم سازگار توسط جوامع محلی است. وی ادامه می‌دهد: حدود مجاز بهره برداری از منابع آب حدود 40 درصد آب تجدیدپذیر سالانه است و 60  درصد باقیمانده یا باید صرف نیازهای محیط زیستی شده یا در آبخوان و گودال‌ها ذخیره شود. در حال حاضر در ایران به طور میانگین میزان برداشت سالانه از منابع آب تجدیدپذیر افزون بر 90 تا 100 درصد است. این یعنی بخشی از ذخایر استراتژیک و غیرقابل تجدید آبخوان‌ها نیز به مصرف می‌رسد. چنین شرایطی بدان معناست که هر گونه کاهش جزئی در نزولات جوی سالانه می‌تواند شرایط وخیمی را ایجاد کند.

پیشنهادهایی برای کاهش مشکلات 
این عضو هیئت مدیره سازمان مردم نهاد جمعیت ناجیان آب می‌افزاید: برنامه پنج ساله توسعه به عنوان یک سند بالادستی یکی از بهترین زمینه‌ها برای اصلاح سیاست‌گذاری در عرضه و تقاضای آب در کشور است. در برنامه‌های اول تا ششم توسعه، باوجود بحرانی شدن تدریجی منابع آب در کشور، موضوع آب از محوریت کافی برخوردار نبوده و غالباً ابزار تحقق اهداف توسعه‌ای فارغ از محدودیت‌های طبیعی و شرایط متغیر محیطی بوده است. در بیشتر این برنامه‌ها حاصل جمع آب مورد نیاز برای تحقق طرح‌های توسعه‌ای از مجموعه آب تجدیدپذیر سالانه تجاوز می‌کند. این در حالی است که در زیربخش‌های این برنامه بر اجرای طرح‌های تعادل بخشی تأکید شده است. در برخی موارد باوجود کاهش نزولات جوی و وقوع خشکسالی‌های پرشمار و گسترش پدیده تغییر اقلیم، حجم آب برنامه‌ریزی شده مورد نیاز نسبت به برنامه توسعه قبلی با افزایش نیز مواجه بوده است. وی با بیان اینکه، چنین رویکردی در برنامه‌ریزی مدیریت آب نه تنها راه حل نیست بلکه به بروز تنش‌های آبی دامن می‌زند، می‌گوید: بر این اساس پیشنهاد می‌شود برنامه ریزی مدیریت تقاضا به گونه‌ای صورت گیرد که هیچ گاه از 75 درصد حجم آب تجدیدپذیر سالانه تجاوز نکرده و این اختلاف از طریق خلق فرصت‌های شغلی جدید و سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های غیرآبی طلب جبران شود تا از این طریق پایداری توسعه و امنیت شغلی و آبی در پهنه ایران تأمین شود. همچنین توسعه فناوری‌های نوین نه به عنوان ابزاری برای جبران کم آبی، بلکه به عنوان یکی از لوازم بهبود اقتصاد کشاورزی و مزیت‌های رقابتی تولیدات کشاورزی مدنظر قرار گیرد. تعادل‌بخشی منابع آب در دشت‌ها به‌شدت متکی بر مشارکت مردمی و سهیم شدن جوامع محلی در فرایند و نتایج آن است. این مهم از طریق پیاده‌سازی یک برنامه مشارکتی منسجم محقق خواهد شد که نیازمند برنامه‌ریزی علمی و آینده پژوهانه توسط مراجع ذی‌صلاح، تخصیص بودجه مکفی برای اجرای سیاست‌های حفاظتی و کنترلی، تقویت نقش تشکل‌های مردمی در حفاظت از منابع آبی کشور و تدوین قوانین حفاظتی بلندمدت (5 تا 25 ساله) برای احیای دشت‌ها و بهره‌برداری کنترل شده است. این موارد را می‌توان به عنوان بخشی از پیشنهادها برای حل مشکل کم آبی در فصول آینده پیشنهاد کرد.

خبرنگار: حسین محمدی اصل