زهرا فاطمی‌ مقدم مسئول بخش ارزشیابی و پیش‌‌آرشیو اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفت‌وگو با آستان‌نیوز از وجود حدود 2هزار سند از دوره صفویه تا پایان دوره قاجار در این مجموعه سخن می‌گوید که به عزاداری‌های ماه محرم در حرم مطهر امام رضا(ع) اشاره دارند.
وی قدیمی‌ترین سند از میان این اسناد در مورد عاشورا را متعلق به سال 1011 هجری قمری در دوره صفویه عنوان کرد که 433 سال قدمت دارد. در این سند به تعطیلی حمام آغچه، از موقوفات آستان قدس رضوی و تعطیلی دکان‌‌ها، مکتبخانه حرم و سایر فعالیت‌های جاری و عادی در روز عاشورا اشاره شده است.

لباس عزا بر تن خورشید
برای ورود به ماه محرم‌الحرام و انجام عزاداری سید و سالار شهیدان، مجموعه‌ای از آداب و رسوم در بارگاه مطهر رضوی، مطابق دستور متولی وقت (تولیت) این آستان مبارک به کارکنان مرتبط و مسئول ابلاغ می‌شده که سیاه‌پوشی گنبد طلای حرم مطهر رضوی و گلدسته‌ها و مفروش کردن رواق‌ها و محل روضه‌خوانی برای مرثیه‌سرایی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) از جمله این آداب بوده است.
فاطمی مقدم قدیمی‌ترین خبر در مورد مراسم بارگاه منور حضرت ثامن‌الحجج(ع) به روایت اسناد تاریخی موجود در آرشیو گنجینه رضوی را متعلق به سال ۱۲۷۴ قمری در دوره قاجار عنوان کرد و افزود: از این تاریخ به بعد تقریباً هر ساله ایوان‌های طلای صحن عتیق و جدید (صحن آزادی فعلی) و گلدسته‌های طلا و دور تا دور ضریح مطهر امام هشتم(ع) درمجموع با ۱۲ تخته پارچه مشکی سیاه‌پوش می‌شده است.
 
نخل‌بندی؛ نماد تابوت شهدای کربلا 
همچنین در اسناد برجا مانده از تشکیلات اداری آستان قدس رضوی دوره صفویه و افشاریه اطلاعاتی در مورد اجرای مراسم نخل‌بندی در حرم امام رضا(ع) در روز عاشورا به چشم می‌خورد؛ در حالی که امروزه مراسم نخل‌بندی در حوزه مرکزی ایران رواج بیشتری دارد و در شهرهایی مانند مشهد به دست فراموشی سپرده شده است.
وی به مقدمات مراسم نخل‌گردانی اشاره دارد که تزئین و آرایش نخل و به دیگر سخن «نخل‌بندی» از جمله ضروریات آن به حساب می‌آمد.
فاطمی‌مقدم قدیمی‌ترین خبر در مورد نخل‌بندی در حرم رضوی را مربوط به عاشورای سال 1067 قمری عنوان کرد و ادامه داد: معمولاً پیش از آغاز مراسم، نخل‌ها را با وسایل گوناگونی از جمله پارچه، آینه، كاغذ الوان، ورق نقره و طلا و دیگر زیورآلات تزئین می‌کردند تا هنگام حمل از شکوه و جلوه خاصی برخوردار باشد.
اجرای مراسم‌های آیینی و مذهبی در قالب روضه‌خوانی، سینه‌زنی، خطبه‌خوانی و شمع‌گردانی در صحن عتیق (با نام کنونی صحن انقلاب) در شب عاشورا، حضور دسته‌های عزاداری در حرم رضوی و نیز حمل وسایل و نمادهای گوناگون از ارکان باشکوه آداب و رسوم سوگواری محرم و صفر در حرم مطهر امام رضا(ع) بوده که این آیین همچنان در شکل‌های مختلف در ایام عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) برگزار می‌شود.
آنچه در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود اعم از شب‌های قدر، مناجات‌خوانی، آیین‌های نقاره‌خانه و بسیاری از مراسم‌های دیگر، براساس اسناد موقوفاتی برای آن تداوم یافته که هزینه‌ها و خرج‌کردهای هر کدام از این مراسم‌ها بر اساس موقوفات آن مشخص شده است.