در آستانه برگزاری این اختتامیه، با دکتر «اکبر نصراللهی» دبیر علمی این جشنواره به گفت‌وگو نشسته‌ایم و نظرات او را درباره رویکردها، تمایزات و نقاط قوت این جشنواره شنیده‌ایم. همچنین آسیب‌شناسی این جشنواره برای ارتقای کمی و کیفی دوره‌های آینده، بخشی از محتوای گفت‌وگوی ما با دکتر نصراللهی بود که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

جناب دکتر، به جشنواره دوم رسیدیم. برای ما درباره تفاوت‌های این دوره نسبت به دوره نخست بگویید.
دومین جشنواره رسانه‌ای بین‌المللی امام رضا(ع) امسال با استقبال بسیار خوب و گسترده خادمان رسانه‌ای از مناطق مختلف کشور و حتی برخی کشورهای دیگر مواجه شد و با پایان داوری آثار ارسالی، 23 تیرماه مراسم اختتامیه آن را خواهیم داشت. امسال شاهد تفاوت‌ها و تمایزهایی در جشنواره مرحله دوم نسبت به مرحله نخست بودیم که به تفصیل به آن‌ها اشاره می‌کنم.
از تفاوت‌های مهم دومین جشنواره رسانه‌ای بین‌المللی امام رضا(ع) نسبت به دوره اول، علاوه بر اضافه شدن بخش ویژه «حاج قاسم سلیمانی» به عنوان الگوی خادم واقعی امام رضا(ع)، در نظر گرفتن دو بخش جدید «بین‌الملل» و «رساله‌ها و پایان‌نامه‌های مرتبط با ترویج فرهنگ رضوی» بود که اقدامی بدیع به‌شمار می‌رود. معتقدم اینکه یک جشنواره بتواند در سال دوم برگزاری، دو بخش اصلی و مهم یعنی بخش «بین‌الملل» و «رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها» را اضافه کند، اتفاق بسیار مهمی است که قابل توجه وتأمل  است.
یک دلیل این اهمیت این است که شاید در دنیا نمونه چنین اقدامی را در حوزه فرهنگ دینی و سیره رضوی نداشتیم و جشنواره رسانه‌ای امام رضا(ع) پرچمدار آن شده است. خیلی از جشنواره‌های داخلی و خارجی، بخش بین‌الملل دارند اما با توجه به تجربیات و بررسی‌هایی که داشتیم، در سطح جهان جشنواره‌ای نداریم که در آن به حوزه رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دانشجویی مرتبط با فرهنگ رضوی توجه شده باشد و برای اولین بار چنین رویکردی در جشنواره رسانه‌ای امام رضا(ع) اجرایی شده است. به نظرم این دو موضوع و بخش جدید، یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های دومین دوره جشنواره بود که قابل توجه است.

معمولاً در هر جشنواره، استفاده از داوران متخصص و شناخته شده هم یکی از ملاک‌ها برای مشخص شدن سطح کیفی آن جشنواره است؛ نکته‌ای که ما در جشنواره اول شاهدش بودیم. اثرگذاری داوری‌های حرفه‌ای در جشنواره دوم نمود هم داشته است؟
بله، این اتفاق افتاده است. به دلیل همین انصاف، سخت‌گیری و درک درست داوران بود که ما در بیانیه پایانی دوره نخست، هشدارهای لازم را درباره پایین بودن سطح کمی و کیفی برخی بخش‌ها دادیم و حالا در دومین دوره نتیجه‌اش قابل مشاهده است. مثلاً همان‌طور که عرض کردم داوران ما در جشنواره اول با استدلال و منطق، در برخی بخش‌ها مانند عکس و گرافیک هیچ یک از آثار را حائز رتبه تشخیص ندادند اما امسال در بخش عکس و گرافیک 593 اثر داشتیم که نشان‌دهنده رشد کمی است و علاوه بر آن، کیفیت آثار هم ارتقا پیدا کرد و حتی داوران برای انتخاب رتبه‌های برتر، چالش بسیاری داشتند. همین نمونه یک مصداق عینی خوب برای مشاهده اثرگذاری کار دقیق و حرفه‌ای هیئت داوران است. در کل، یکی از اهداف این جشنواره شناسایی ضعف‌ها، اعلام آن و برنامه‌ریزی برای رفع آن‌هاست و اگر در بیانیه سال گذشته داوران، این ضعفی که مشاهده شده بود را هشدار نمی‌دادیم، شاید در دوره دوم هم نمی‌توانستیم در بخش عکس و گرافیک این رشد کمی و کیفی را داشته باشیم. 
یکی دیگر از بخش‌هایی که در دوره نخست، آثار دریافتی آن کیفیت لازم را نداشت و داوران رتبه‌های اول تا سوم را انتخاب نکردند، رسانه‌های صوتی و تصویری بود اما امسال آثار بسیار خوبی دریافت شد و داوران توانستند در این بخش هم رتبه‌های برتر را انتخاب کنند که خود این یک تحول است و نشان می‌دهد در مجموع، کیفیت کار جشنواره بهتر شده و یک موفقیت بزرگی برای خادمان رسانه‌ای و جشنواره رسانه‌ای امام رضا(ع) است.

با توجه به استفاده از این تیم کاملاً حرفه‌ای در حوزه داوری، حتماً شاخص‌های ارزیابی هم کاملاً تخصصی بوده است؛ درست است؟
بله همین طور است. ما در جشنواره رسانه‌ای امام رضا(ع) یکسری شاخص‌های مشترک داریم که یکی از آن‌ها سوژه اختصاصی و پرداخت اختصاصی است و داوران در بررسی آثار دریافتی روی آن اجماع دارند. تأکید داریم باید به سوژه‌هایی که قبلاً طرح نشده و یا از منظر و نگاه تازه‌ای به آن سوژه نگاه شده، امتیاز ویژه اختصاصی بودن تعلق گیرد تا این انگیزه ایجاد شود که هر شرکت‌کننده اگر در حوزه فرهنگ و سیره رضوی به دنبال سوژه‌های بدیع و غیرتکراری باشد، نسبت به دیگران در کسب رتبه‌های برتر جلوتر است. با این نگاه طبیعی است که سوژه‌های تکراری طبیعتاً امتیاز کمتری دریافت می‌کنند.
شاخص مهم دیگر، توجه ویژه جشنواره به پیرامون حرم مطهر و مشهد مقدس بوده است. یعنی در کنار توقع ما برای ارتقای کمی و کیفی تولیدات رسانه‌ای حول محورهای موضوعی و مکانی شهر مشهد و حرم مطهر امام رضا(ع)، اما اینکه کارها و آثار دریافتی محدود به مشهد و حرم مطهر باشد، به اعتقاد سیاست‌گذاران و داوران جشنواره، یک کار ناقص است و باید زاویه دید را بازتر کرد و از ابعاد گسترده‌تری به موضوع حضرت رضا(ع) و فرهنگ رضوی نگریست. به همین دلیل است که ما به ظرفیت خادمان رسانه‌ای در مناطق دوردست و خارج حرم مطهر و مشهد توجه ویژه‌ای کرده‌ایم تا با شناسایی، حمایت و تشویق آن‌ها کمک کنیم در هر نقطه‌ای از جهان، عشق به امام هشتم(ع) تبدیل به محتوای قابل انتشار شده و انعکاس داده شود. 
البته باید بر این مسئله هم تأکید کنم که شخصاً فکر می‌کنم حتی در حوزه موضوعات مرتبط با شهر مشهد و خود حرم نیز هنوز به اندازه لازم و کافی کار رسانه‌ای نشده است و رسانه‌ها باید از خلاقیت و ابتکار بیشتری استفاده کنند تا این دو مکان را درست‌تر و بهتر به جهان معرفی کنند.
علاوه بر این شاخص به نکات دیگری هم توجه ویژه‌ای داشته‌ایم، مثلاً پرداخت روندی و کیفی نه رویدادی، راهبرد واقع‌نمایی و عمق‌بخشی به سوژه‌ها، توجه به منطق و عقلانیت، تحقیق، تدبیر و تفکر در کنار توجه به احساسات پاک دینی، همه و همه از شاخص‌های ما در جشنواره بوده است. مسئله‌ای که باید بر آن تأکید کنم این است طبیعتاً به دلیل عشق و ارادتی که مردم ما و اصحاب رسانه به امام رضا(ع) دارند، بدیهی است احساسات پاکی شکل می‌گیرد و در تولید محتوای رسانه‌ای هم بروز داده می‌شود که قابل تقدیر است اما باید توجه داشته باشیم تولیدات رسانه‌ای مرتبط با فرهنگ رضوی نباید محدود و محصور در احساسات دینی باشد و باید ویژگی‌های فنی و تخصصی دیگر را هم با خود داشته باشد. در کنار توجه به جامعیت آثار تولیدی در حوزه فرهنگ رضوی ساختار مناسب، تنظیم و قالب متناسب هم از شاخص‌های مهم و مشترکی است که ما در جشنواره اول لحاظ کردیم و در جشنواره دوم هم بیشتر به آن توجه داشته‌ایم.

کمی درباره بخش بین‌الملل جشنواره صحبت کنید و بگویید چرا باور دارید باید این بخش را تقویت کرد؟
این یک حقیقت قابل مشاهده در جهان است که نیاز مردم به آموزه‌های دینی بیشتر شده است. در واقع مردم کشورهای مختلف جهان به یک بن‌بست رسیده‌اند و متوجه شده‌اند خروج از این بن‌بست به چیزی فراتر از آموخته‌ها و داشته‌های فعلی‌شان نیاز دارد. این همان نیاز به دین و معارف الهی است که ما آن را در اختیار داریم و می‌توانیم الگوهایی مانند فرهنگ رضوی را به جهانیان معرفی کنیم. به اعتقاد من جشنواره رسانه‌ای امام رضا(ع) می‌تواند با تقویت بخش بین‌الملل خود به این حوزه کمک کند و پاسخگوی نیاز‌های رو به افزایش مردم به دین و دینداری باشد. البته تحقق این هدف نیازمند به‌روزرسانی راهبردها و تاکتیک‌ها و رقابت جدی با رسانه‌های ضد دین است و نباید در این رقابت عقب ماند.
ما در این زمینه ظرفیت‌های بسیار زیادی هم داریم. به اعتقاد من، خود آستان مقدس رضوی و این بارگاه نورانی، همانند کربلا، کعبه و مراسم اربعین، یک ابررسانه مردمی، تعاملی، پاک و معنوی است و همه شاخص‌های یک رسانه کلاسیک را دارد که باید از آن استفاده کرد. از طرف دیگر اگر نیازهای امروز مردم جهان را بررسی کنیم می‌بینیم روی موضوعاتی مانند حقوق بشر، عدالت، انصاف، رأفت، مهربانی، علم، گفت‌وگو و تعامل، منطق و اخلاق، حقوق حیوانات و خیلی مسائل دیگر حساسیت دارند و آن را مطالبه می‌کنند. این‌ها موضوعاتی است که همه در آموزه‌های دینی ما و به‌ویژه فرهنگ رضوی وجود دارد و اگر با بیان و ارائه قوی رسانه‌ای در اختیار مخاطب قرار بگیرد، قطعاً اثرگذاری خودش را خواهد داشت. حتی من معتقدم اگر قرار باشد مشکلات داخلی و خارجیمان را حل کنیم نیاز به گفت‌وگو داریم و این گفت‌وگو کلید حل همه مشکلات جوامع امروز است. اگر این گفت‌وگو مبتنی بر سیره رضوی و به شکل کامل و امروزی شکل بگیرد، می‌تواند مبنای گفت‌وگوی افراد و گروه‌ها در داخل و خارج باشد. امام رضا(ع) در مناظرات و گفت‌وگوهایی که با علما و رؤسای ادیان و مذاهب مختلف داشتند، همواره به حقوق فکری مخالفان خود توجه می‌کردند و در واقع این فرصت را می‌دادند که آن‌ها آزادانه اندیشه خودشان را مطرح کنند و اصول و آداب گفت‌وگو را رعایت می‌کردند. چیزی که جهان امروزی مدعی تمدن به آن نیاز دارد، رعایت همین ویژگی‌های اخلاقی است و من معتقدم رسانه‌ می‌تواند در تبیین آن بسیار مؤثر باشد. اینکه می‌گوییم توجه به سوژه اختصاصی و پرداخت اختصاصی از شاخص‌های بسیار مهم به‌ویژه در دومین جشنواره رسانه‌ای امام رضاست و از این شاخص‌ها کوتاه نمی‌آییم، به خاطر این است که این شاخص‌ها نیاز بشر امروز است و اگر جشنواره روی این شاخص تکیه داشته باشد و تبلیغ و همکاری کند، می‌توانیم منبع اولیه و سرچشمه این پیام‌های بسیار عالی برای رسانه‌های مختلف باشیم.
یک موضوع دیگر اینکه آرایش رسانه‌ای تغییر پیدا کرده و رسانه‌های ضد دین زیاد شده‌اند و تاکتیک‌ها و راهبردهایشان هم عوض شده است. ما برای تحقق راهبرد جهاد تبیین در حوزه‌های دینی دیگر نمی‌توانیم رویه‌های قبلی را داشته باشیم و باید تغییر رویه دهیم. یکی از رویکردهایی که باید مورد توجه بیشتر قرار بگیرد، استفاده مناسب از ظرفیت‌های مردمی است، من معتقدم همه مردم ایران چه شیعه و سنی و... هر کدام از این‌ها ظرفیتی برای ترویج ادب و انصاف و مدارای امام رضایی دارند و باید از آن‌ها برای تولید محتوا استفاده کرد. 

با توجه به این ساختار و نگاه کاملاً تخصصی جشنواره، حتماً در فرایند بررسی آثار با ضعف‌هایی در حوزه تولید محتوای رسانه‌ای فرهنگ رضوی هم مواجه شده‌اید، درست است؟
این همان مسئله مهمی است که تأکید داریم باید صریح و شفاف درباره آن صحبت کنیم تا در کنار بیان نقاط قوت، ضعف‌ها هم مشخص شود و بتوانیم برای رفع آن در دوره‌های آینده برنامه‌ریزی کنیم. در جشنواره دوم یکی از مشکلاتی که با آن مواجه بودیم، مربوط به آثار بخش تولید خبر، یادداشت و سرمقاله در حوزه‌های دینی و فرهنگ رضوی است که با توجه به مجموع نکاتی که قبلاً عرض کردم، داوران جشنواره هیچ  یک از آثار این بخش‌ها را حائز کسب رتبه‌های برتر تشخیص نداند. این یک کار کاملاً مسئولانه و آگاهانه بود و هرگز به معنای این نیست که آثاری به دبیرخانه ارسال نشده بلکه داوران باورشان این است که باید در این زمینه بیشتر تلاش شود. رشد جشنواره در این بخش به لحاظ کمی خیلی خوب بود و 773 اثر در بخش خبرگزاری‌ها و مطبوعات دریافت کردیم اما باید به صراحت بگویم در بین این آثار، اثری که به واقع متفاوت و ویژه باشد، نگاه جدیدی به سوژه داشته باشد و در شأن این جشنواره باشد دریافت نکردیم. در جلسات داوری این آثار هم بحث‌های زیادی در این باره داشتیم و در نهایت داوران جشنواره با دقت، انصاف و سخت‌گیری به درستی متوجه شدند برای تولید محتوا در این بخش باید کار جدی‌تری انجام شود و نباید به تجلیل‌های نمایشی روی آورد. بنابراین تصمیم درست این بود که رتبه‌های برتر این بخش خالی بماند و البته هدف‌گذاری کنیم که با برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و جلسات مشترک با رسانه‌ها، تلاش کنیم این ضعف رسانه‌ای رفع شود.
نکته دیگر اینکه تمرکز و توجه افراطی به سوژه‌های رسمی و مناسبتی یکی از ضعف‌های این حوزه است. چرا باید سوژه‌های مربوط به امام رضا(ع) و سایر ائمه محدود به سوژه‌های رسمی و مناسبتی باشد؟ سوژه‌های دینی و عشق و ارادت به امام رضا و آموزه‌های ایشان فقط در سوژه‌های رسمی و مناسبتی نیست بلکه بسیاری از ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری آن عزیزان از جمله ادب، انصاف، مدارا، آزاداندیشی و اخلاق را هم داریم که باید بیشتر به آن توجه کنیم. اگر یک گروه، قوم و طیفی آمدند و این سیره رضوی را مبنا قرار دادند و در شهر و روستایشان موفق بودند می‌تواند یک سوژه‌ خوب برای تولید محتوا باشد.
مسئله دیگر اینکه ادبیات و زبان تولیدات رسانه‌ای ما در حوزه‌های دینی همچنان ضعیف و کلیشه‌ای، مطول و بعضاً خسته‌کننده است. در حالی که باید این بیان را متناسب با شرایط امروز، به‌روزرسانی کنیم. 
فقدان ارتباط یا ارتباط ناکافی بین بخش‌های تولیدکننده ادبیات دینی و رسانه هم یکی از ضعف‌ها در این حوزه است. طبیعتاً یکی از اصلی‌ترین تولیدکنندگان ادبیات دینی، حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی هستند که ارتباط آن‌ها با رسانه بسیار کم است و اتفاقاً ما در جشنواره دوم با علم به این اشکال آمدیم و این ارتباط ناکافی و ضعیف را تقویت کردیم تا مسیر این تعامل دوسویه وجود داشته باشد.
استفاده ناکافی از ظرفیت‌های رسانه‌های جدید و بازی‌‌ها هم یکی دیگر از ضعف‌هاست. خوشبختانه امسال 484 اثر در این بخش دریافت کردیم اما آیا واقعاً در حوزه‌های رسانه مجازی همین تعداد اثر کافی است؟ قطعاً این طور نیست و باید آثار بیشتری تولید شود و کمک کنیم کیفیت این آثار هم ارتقا یابد و به نظر من این یک نکته فوق‌العاده مهمی است.

فکر می‌کنید دلیل این ضعف در آثار این بخش چه بوده است؟
علت‌های بروز این ضعف کاملاً مشخص است. شاید یک علت مهمش این باشد که همکاران ما در مطبوعات و خبرگزاری‌ها باید نوع رویکردشان را در حوزه تولید و تنظیم خبر در حوزه معارف دینی تغییر دهند و این عرصه را جدی‌تر بگیرند. متأسفانه هنوز برخی فعالان رسانه‌ای فکر می‌کنند تولید خبر در این حوزه یک کار ساده است که افراد مبتدی و تازه‌کار هم می‌توانند آن را انجام دهند، به همین دلیل از افراد حرفه‌ای و متخصص برای تولید محتوا در این بخش‌ها استفاده نمی‌کنند. در صورتی که به نظر من خبر اولین، مهم‌ترین و پیچیده‌ترین کار رسانه‌ای بوده و مبتنی بر عملیات پیچیده جنگ شناختی و روانی است، بنابراین نیاز به مهارت، تخصص، خلاقیت و تیزهوشی بیشتری دارد و چه بسا این در حوزه موضوعات دینی کار بسیار سخت‌تری هم هست. من معتقدم عمده اقدامات و فعالیت‌های رسانه‌ای در این حوزه، بر مبنای خبرهای دقیق، درست، جامع و به موقع پایه‌گذاری می‌شود و اگر قرار است ما جهاد تبیین مدنظر رهبر معظم انقلاب را در حوزه تخصصی رسانه‌ای خودمان محقق و قدرت بازدارندگی در مقابل رسانه‌های خارجی ضد دین را تقویت کنیم، باید روی اصول و پایه این کار تخصصی پافشاری داشته باشیم.
اگر قرار باشد راهبرد جهاد تبیین محقق شود و مسلمانان و شیعیان بتوانند به اهداف مهمشان یعنی خروج از محاصره تبلیغاتی و ایجاد بازدارندگی و مقابله با شبهات و تبلیغات ضددین برسند، حتماً باید جهاد تبیین در حوزه دینی در اولویت قرار گیرد. البته به اعتقاد من در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی هم جهاد تبیین خیلی درست و کامل اجرا نمی‌شود و این جزو اشکالات رسانه‌ای ماست. اما من فکر می‌کنم جهاد تبیین در حوزه‌های دین باید مقدم بر حوزه‌های اقتصادی و سیاسی باشد. بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع، من از همکاران با تجربه و حرفه‌ای خودم در حوزه مطبوعات و خبرگزاری‌ها دعوت می‌کنم در جشنواره سوم، خودشان دست به قلم شوند، یادداشت و سرمقاله بنویسند، خبر تنظیم کنند و با تمام قدرت در این عرصه حاضر شوند تا هم قدرت ما در جهاد تبیین تقویت شود و هم آثار ارسالی به جشنواره کیفیت و استاندارد لازم را داشته باشد.

چشم‌انداز آینده جشنواره را چطور می‌بینید و چه برنامه‌هایی برای تحقق آن دارید؟
آنچه تا کنون و با برگزاری دو دوره جشنواره حاصل شده، بسیار مهم و قابل توجه بوده است. تلاش برای دستیابی به سوژه‌های اختصاصی و یا پرداخت اختصاصی با بسته‌بندی‌ها و رویکردهای تازه نسبت به حریم، حرم، مقاصد و معارف رضوی، کوشش برای رسانه‌ای کردن دلدادگی‌های مُحبّان، زائران، مجاوران و خادمان، البته به قدر چشیدن و نه دربرکشیدن، تنوع‌بخشی به بخش‌ها و زیربخش‌های جشنواره، اوج گرفتن با بالارفتن از نردبانِ پر توان محبت و رسیدن به فرازهایِ مودت و معرفت، توجه به ارتباط معارف زلال رضوی با زمینه‌های گسترده‌ترِ اجتماعی و فرهنگی، دمیدن رایحه جهاد، مقاومت و ایثار در پناه امن شمس‌الشموس، کاهش عناصر تصنع، تکلف و کلیشه در آثار و همچنین استخدام ظرفیت فناوری‌های نوین ارتباطی و رسانه‌ای، همه و همه شکل‌گیری ترازی تازه از رسانه‌هایی دین‌مدار، مردمدار، شورانگیز، انقلابی، پراحساس، آگاهی‌بخش، فطرت‌پایه و جهانی را ذیل عنایات حضرت انیس‌النفوس نوید می‌دهد. البته طبیعتاً هنوز خیلی مسیرهای طی نشده داریم که باید برای رسیدن به آن تلاش و برنامه‌ریزی کنیم.  
جشنواره رسانه‌ای امام رضا(ع) با لطف خداوند و عنایت امام رضا(ع) استمرار خواهد داشت و امیدوارم ان‌شاءالله ضعف‌ها را شناسایی و برای رفع آن برنامه‌ریزی کنیم. همان‌طور که در جشنواره دوم اشکالات جشنواره نخست و آثار ارسالی آن را طی تعامل با تولیدکنندگان آثار رفع کردیم و این اشکالات برطرف شده است. جشنواره رسانه‌ای امام رضا(ع) می‌تواند طلوعی مبارک و امیدبخش برای فردای رسانه‌های دینی باشد و بتوانیم با استفاده از آن‌ها نشر حقایق و ترویج سیره و فرهنگ اهل بیت(ع)، به‌ویژه فرهنگ رضوی و تحقق راهبرد جهاد تبیین در حوزه دینی و راهبرد بازدارندگی رسانه‌ای در قبال رسانه‌های متعدد ضد دینی را داشته باشیم. حقیقتاً افزایش کمی و کیفی کار در جشنواره دوم کاملاً محسوس است و ما امیدوار شده‌ایم  ان‌شاءالله در جشنواره‌های بعدی گام‌های مؤثر‌تر و بهتری را برداریم. 
همچنین مسئولیت سنگین جهاد تبیین دینی و ترویج فرهنگ رضوی را نیز بیش از گذشته بر دوش خود حس می‌کنیم. بنابراین با علم و آگاهی به آرایش جدید رسانه‌ای و سخ��ی کار در این مسیر، با استعانت از خداوند متعال و با امید به عنایات خاصه امام رئوف(ع)، گام‌ها را مصمم‌تر از گذشته برخواهیم داشت؛ ما جشنواره را یک نقطه نمی‌دانیم بلکه یک خط و مسیر می‌دانیم که اگرچه حرکت در این مسیر را دیر شروع کردیم اما به فضل الهی، مرحله به مرحله پیش خواهیم رفت و با توجه به عزم و اراده‌ای که دیده‌‌ایم، ان‌شاءالله هر مرحله را بهتر از قبل ادامه خواهیم داد.