به مناسبت سالروز رحلت آیتالله آقانجفی اصفهانی، پیشگام نهضت تنباکو
ابراهیموار در برابر بُت استعمار
محمدحسین نیکبخت
در تاریخ معاصر ایران، آقانجفی اصفهانی نامی پرابهت و پرافتخار است؛ عالمی دانشمند، فقیهی تراز اول، مجاهدی نستوه و مبارزی آگاه به سیاست و اوضاع زمانه که در دوران حیات خود، لحظهای از مبارزه در برابر استبداد و خودکامگی حاکمان و نفوذ اجانب و استعمار فروگذار نکرد. مورخان به اتفاق، آقانجفی اصفهانی را نخستین کسی میدانند که در واکنش به واگذاری امتیاز استعماری تنباکو به شرکت رژی در دوران ناصرالدینشاه به تحریم استعمال تنباکو دست زد و با پیشنهاد او، علمای نامدار ایران در نامهای به میرزای بزرگ شیرازی، آن مرجع عالیقدر را از ماجرا آگاه کردند و با فتوای مشهور او، طومار عُمر آن امتیاز استعماری در هم پیچیده شد. 11 شعبان، سالروز رحلت آن عالم مبارز و مجتهد نامدار بود؛ مردی که سیدجمالالدین اسدآباد توانایی او را در سیاستورزی و آشنایی با اداره امور، همسنگ بزرگترین و مشهورترین سیاستمداران ایران و جهان میدانست و دربارهاش نوشت: «حرارتی به فکرش دیدم که در بیسمارک (صدراعظم مشهور آلمان) نبود و راستی اگر وزارت اعظم ایران را داشت، مانند امیرکبیر حفظ حدود مملکت را مینمود که بیگانه از آن یکوجب نبرد».
آیتالله محمدتقی آقانجفی اصفهانی،
22 ربیعالثانی 1262 مطابق با 30 فروردین 1225 در اصفهان متولد شد. پدرش آیتالله محمدباقر آقانجفی اصفهانی از علما و مراجع نامدار ایران بود و بزرگانی مانند میرزای بزرگ شیرازی در محضر او علم آموختند.
آقانجفی مقدمات را در زادگاهش و نزد پدر
فرا گرفت و پس از عزیمت به عتبات، در محضر بزرگانی مانند شیخ مهدی کاشفالغطاء و شیخ راضی نجفی علم آموخت و به درجه اجتهاد رسید. آقانجفی پس از بازگشت به اصفهان و زمانی که هنوز پدرش در قید حیات بود، مرجعیت عام پیدا کرد و مورد توجه مردم قرار گرفت؛ بیان بسیار شیوا، حافظهای شگفتانگیز و همچنین ورود مستقیم به مسائل اجتماعی و سیاسی و اهتمام به اجرای حدود شرعی، از دلایل اقبال عمومی به آقانجفی بود. به عبارت بهتر، او مجتهدی بود که هرگز خود را در حصار مدرسه و تکاپوهای علمی و البته گوشهعزلت و ریاضتهای شرعی محدود نکرد و راه جلب رضایت پروردگار را در حضور مداوم میان مردم و تلاش برای رفع دغدغههای گوناگون آنها
میدانست.
مبارزه با استبداد
بدیهی بود با چنین مشی و روشی، آیتالله آقانجفی اصفهانی خیلی زود به یکی از موانع اصلی زیادهخواهی حاکمان مستبد قاجار تبدیل شود. ظلالسلطان، فرزند ناصرالدینشاه و حاکم اصفهان که او را در زمره سفاکترین و بیرحمترین حکمرانان تاریخ معاصر ایران دانستهاند، همعصر آقانجفی اصفهانی بود و در نامههایش به شاه، این مجتهد پرآوازه را مهمترین مانع استقرار قدرت خود در اصفهان و اطراف آن میدانست و همیشه از نفوذ وی بیمناک بود. حتی یکبار شاه قاجار را برانگیخت آقانجفی را به تهران تبعید کند؛ اما این اقدام نابخردانه، وضعیت را برای حکومت استبدادی قاجار بدتر کرد؛ آقانجفی بلافاصله پس از ورود به پایتخت، مجلس درس تشکیل داد و در آن مجلس، استبداد شاه و دربار را به عنوان مانعی جدی بر سر راه اجرای احکام اسلام
معرفی کرد.
خیلی زود دامنه این آگاهیبخشی، سراسر مدارس علمیه و حتی بازار تهران را فراگرفت و ناصرالدینشاه را واداشت آیتالله را به اصفهان بازگرداند.
حُکم به تحریم تنباکو
آقانجفی اصفهانی نسبت به اقدامات سیاسی و امتیازدهی شاهان قاجار به بیگانگان حساسیت فراوانی داشت و تا حد امکان، مانع اجرای آن در اصفهان و اطراف آن میشد. با انعقاد قرارداد استعماری تنباکو و ورود شرکت رژی به ایران در 29 اسفند 1268 و رسیدن خبر مفاد قرارداد به اصفهان، آیتالله آقانجفی اصفهانی که در آن زمان مجتهدی 43 ساله بود به مقابله با آن برخاست و آن را استعماریترین امتیاز واگذار شده دانست.
استدلال آقانجفی کاملاً با شرایط موجود آن زمان ایران همخوانی داشت. بیش از یک سوم مردم ایران از طریق کشت، فروش و تجارت تنباکو روزگار میگذراندند و افزون بر این، شرکت رژی میتوانست در هر مکانی که بخواهد، قلعه نظامی بسازد و سرباز در آن مستقر کند و بدون اجازه حکومت ایران و با اتکا به زور، برای اجرای قرارداد و وصول طلبهایش اقدام کند و هیچ فرد ایرانی حق نداشت بدون اجازه شرکت انگلیسی حتی به خردهفروشی تنباکو بپردازد. آقانجفی پس از آگاهی از متن قرارداد و مشورت با تعدادی از علمای اصفهان، حکم به تحریم تنباکو داد و میرزا محمدعلی اژهای و حاج آقا منیرالدین بروجردی، دو تن از مراجع اصفهان از این فتوا حمایت قاطع کردند. حکومت سعی کرد با تبعید این علما، موج اعتراض را مهار کند اما این کار شدنی نبود. آیتالله آقانجفی اصفهانی به همراه تنی چند از علمای اصفهان در نامهای مفصل به میرزای بزرگ شیرازی به تشریح وضعیت کشور و واگذاری امتیاز استعماری تنباکو که کیان و استقلال مسلمانان را بهشدت تهدید و راه را بر تسلط اجنبی هموار میکرد، پرداختند. مورخان این اقدام را نخستین گام در مسیر شکلگیری نهضت تنباکو دانستهاند. آقانجفی پس از صدور فتوای تاریخی میرزای شیرازی، یکی از فعالترین مجریان آن در ایران بود و نقش مهمی در الغای این قرارداد استعماری ایفا کرد. این عالمبزرگ و استعمارستیز که عمری را صرف مبارزه با نفوذ استعمار و ظلم استبداد کرد و به تعبیر استاد، زندهیاد جلالالدین همائی لحظهای از فکر مردم و رفاه آنها غافل نبود، سرانجام در 11 شعبان 1332 برابر با 13 تیر 1293 در 68 سالگی درگذشت و پیکر او را پس از تشییعی باشکوه در جوار امامزاده احمد، واقع در محله حسنآباد اصفهان به خاک سپردند.
-
میزبانی از زائران نوروزی با رویکرد زیارت با معرفت
-
ویژهبرنامههای تحویل سال نو در حرم مطهر رضوی
-
ابراهیموار در برابر بُت استعمار
-
نباید مقهور منطق فرمی و ظاهری تجدد شویم
-
هشتمین «حماسه واژهها»
-
سال جدید را در 1800 امامزاده کشور تحویل کنید
-
به لطف امام رضا نجات پیدا کردم
-
جزیره آفتابگردان و پل جغاتو برگزیدگان کتاب دفاع مقدس
-
آمادگی حرم مطهر و مشهدالرضا برای میزبانی از 10 میلیون زائر نوروزی
-
نور را نگه دار!