​​​​​​​ایشان وقتی به اجبار وارد دستگاه ظلم مأمون شد، روش خاصی در پیش گرفت که به نوعی در عین رعایت تقیه نسبت به جان خود و شیعیانش، مانع تعدی و رشد دستگاه ظالم بود. ابوسعید خراسانی گوید: دو نفر در خراسان نزد حضرت رضا(ع) آمده و از شكسته خواندن نماز از آن حضرت پرسیدند. امام(ع) به یكی از آن دو نفر فرمود: بر تو واجب است نمازت را شكسته بخوانی، چون تو به منظور دیدن من آمده‌ای و به آن مرد دیگر فرمود: تو باید نمازت را تمام بخوانی، چون هدف تو دیدار سلطان (یعنی مأمون) بوده است». [استبصار ۲۳۵/۱] می‌دانید انسان مسافر باید نماز را شکسته بخواند، ولی اگر مسافری سفر حرام انجام دهد، نمی‌تواند نماز را شکسته بخواند. در اینجا امام رضا(ع) حكومت مأمون را یک حكومت غاصب و ظالم می‌داند؛ حتی سفر كسی را كه برای دیدار مأمون به خراسان آمده و چه بسا دیدار او با مأمون كمكی به حكومت وی می‌كند، سفر معصیت دانسته و دستور تمام خواندن نمازش را به او می‌دهد. در ادامه، نکاتی برگرفته از سیره ایشان را با هم مرور می‌کنیم.

پرهیز از کمک به ظالم 
یکی از نکات مهمی که ایشان در خصوص مواجهه با ظلم بیان داشته‌اند، ارتباط با ظالم و نحوه برخورد با آنان است. کسانی که در هر مقام و هر زاویه‌ای به ظالم کمکی می‌رسانند در «فقه الحدیث» به اعوان ظلمه نام برده می‌شوند. امام رضا(ع) به‌خوبی چهره اعوان ظلمه و کمک‌کاران ظالم را معرفی و در این باره می‌فرمایند: کسی که کمکی به ظالمی کند خود او نیز ظالم است و کسی که در شکست و تضعیف عادلی قدم بردارد، گناهکار است. [عیون، ج۲، ۲۳۵]
فضل بن شاذان گوید: امام رضا(ع) در نامه‌ای به مأمون نوشت: «از شرایط ایمان، ادای امانت و دوری از جمیع گناهان و هرگونه کمک به ظالمان و تسلیم در برابر آنان است». [وسائل، ج ۱۷، ص ۱۷۴]

دوری از توجیه ظلم ظالم و عذرتراشی
عمل دیگری که در روایات ائمه اطهار(ع) نهی شده، توجیه ظلم ظالمان است. امام صادق(ع) در این باره فرموده‌اند: «هر کس برای ظلمِ ستمگری عذر بتراشد و آن را توجیه کند؛ خداوند کسی را بر او چیره می‌سازد که بر او ستم کند؛ پس اگر خدا را برای دفع آن ظلم بخواند، او را اجابت نخواهد کرد و در عوضِ صبر بر آن ستم، به او پاداش نخواهد داد». [الكافی، ج‏ ۲، ص ۳۳۴]

 رضایت به ظلم ظالم
عبدالسلام هروى گويد: به حضرت رضا(ع) عرض كردم: نظرتان درباره اين حديث كه از امام صادق(ع) روايت شده چيست كه حضرت فرموده‌اند زمانی كه قائم(عج) قيام كند، فرزندان قاتلان حسين(ع) را به خاطر كردار پدرانشان خواهد كشت؟ حضرت فرمودند: همين‌طور است.
عرض كردم: پس معنی اين آيه چيست: هيچ كس بار گناه ديگری را به دوش نخواهد كشيد (انعام ۱۶۴) حضرت فرمودند: خداوند در تمام گفتارهايش درست گفته است، اما فرزندان قاتلان حسين(ع) از كردار پدرانشان راضی هستند و به آن افتخار می‌كنند و هر كس از كاری راضی باشد، مثل كسی است كه آن را انجام داده و اگر كسی در مشرق كشته شود و ديگری در مغرب از اين قتل راضی باشد، نزد خدا با قاتل شريک خواهد بود و قائم(عج) هنگام قيام خود، به خاطر رضايتشان از كردار پدران، ايشان را خواهد كشت. [عیون ۲۷۳/۱]

سکوت در برابر ظلم ظالم 
عبدالسلام بن صالح هروی می‌گوید به آن حضرت عرض كردم يابن رسول‌الله، به چه سبب خداوند علی اعلا تمام اهل دنيا را در زمان نوح غرق كرد و حال اينكه در ميان ايشان اطفال و بی‌گناهان بودند؟ فرمود: اطفال در ميان ايشان نبود زيرا حق تعالی 40سال صلب‌های قوم نوح و رحم‌های زنان آن‌ها را عقيم و نسل آن‌ها را منقطع كرد، پس آن‌ها غرق شدند و حال اينكه طفل در ميان آن‌ها نبود و حق تعالی به‌عذاب خود، بی‌گناه را هلاک نكند، اما قوم نوح چون تكذيب آن‌جناب كردند، غرق شدند و بقیه را به‌خاطر رضایتشان از دشمنان نوح غرق کرد. هر کسی در کار ظالمانه حضور نداشته باشد ولی به آن رضایت داشته باشد مانند کسی است که در متن ظلم قرار دارد. [عیون، ج۲، ص۷۵]

خبرنگار: آزاده خلیلی