​​​​​​​بخش انرژی و به صورت خاص صادرات نفت، به عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصادی ایران همواره در معرض تحریم‌های آمریکا بوده است، اما کارشناسان می‌گویند روزگار تحریم‌ها پایان یافته و کشورمان در تلاش است با تغییر سبک تجارت خویش از صادرات نفت به تجارت گاز و فراورده‌های نفتی، از قید تحریم‌ها رهایی یابد.  

بازار بی‌رقیب و بی‌جایگزین گاز ایران در منطقه
حبیب‌الله ظفریان، کارشناس ارشد انرژی می‌گوید: از منظر تحریم‌ناپذیری، نفت بسیار تحریم‌پذیر است، اما صادرات گاز به علت قابلیت جایگزینی کم توسط خریداران تحریم‌پذیری کمتری دارد.  این تحلیلگر انرژی می‌گوید: نمونه تحریم‌ناپذیری گاز ما دو دوره تحریم‌هایی است که با آن مواجه بودیم؛ در دوره نخست گاز را به ترکیه صادر کردیم، در دوره دوم به عراق و ترکیه، اما با وجود تلاش‌های آمریکا، هیچ‌کدام از این‌ها تحریم نشد و این بر‌می‌گردد به ساختار بازار گاز که برخلاف بازار نفت که یکپارچه است، بازارش منطقه‌ای است و امکان جایگزینی برای واردکننده وجود ندارد یا با هزینه بسیار بالایی در دسترس قرار می‌گیرد که به لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست. ازاین‌رو گاز ایران تقریباً تحریم‌ناپذیر است و اگر شما بتوانید پروژه صادرات گاز را به نتیجه برسانید تحریم‌پذیری‌اش خیلی سخت خواهد بود.

تحریم‌ناپذیری گاز و محصولات پتروشیمی 
این تحلیلگر حوزه انرژی تأکید می‌کند: محصولات دیگری که در حوزه انرژی داریم شامل فراورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمیایی نیز به علت عدم امکان شناسایی ناظر به خرد بودن محموله‌ها، قابلیت تحریم کمی نسبت به صادرات نفت خام دارند. بنابراین از منظر مصونیت در برابرتحریم، صادرات گاز و فراورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی نفتی و گازی بر صادرات نفت خام اولویت دارند. 
وی می‌گوید: اگر این محصولات را با نفت مقایسه کنید، مشاهده می‌کنید نخست اینکه محموله‌های خرد این محصولات را می‌توان به بعضی از کشورها به صورت زمینی صادر کرد و مشکل کشتی،  بیمه و سایرموارد را ندارد. دوم، ابعاد تراکنش‌های مالی آن کوچک‌تر است، ازاین‌رو رصد آن سخت‌تر است و سوم، مصرف‌کننده نهایی آن می‌ تواند مردم عادی باشد، ولی نفت باید حتماً به پالایشگاه فروخته شود. بنابراین فراورده‌های پتروشیمی و نفتی از منظر خردبودن حجم معامله و صادرات گاز هم از منظر نبود امکان جایگزینی، تحریم‌پذیری کمی  دارند. 

ضرورت استفاده از گاز به عنوان ابزار قدرت
ظفریان با تأکید بر اینکه ما به دنبال این هستیم تا بتوانیم یک جانمایی جدید در نظم نوین بین‌الملل ایجاد کنیم که قدرت ملی ما را افزایش دهد، می‌افزاید: از لحاظ توان قدرت‌سازی تجارت گاز می‌تواند به دلیل ایجاد وابستگی متقابل قدرت زیادی برای کشور فراهم کند. مثال واضح این مسئله روسیه است. روسیه در 20 سال اخیر توانسته است با ابزار تجارت گاز روابطش در سطح بین‌الملل را تنظیم کند و یک جاهایی مبتنی بر سیاستی که اتخاذ کرده، متوسل به فشار سیاسی  شده است. صادرات گاز به دلیل ساختار غیرمتمرکز و به دلیل ایجاد وابستگی متقابلی که بین دو کشور ایجاد می‌کند و این نکته که گاز عمده مصرفش به عنوان زیرساخت است (یعنی یا به عنوان سوخت صنایع استفاده می‌شود یا در بخش خانگی به عنوان گرمایش خانگی استفاده می‌شود) یا صنعت کشورها را درگیر می‌کند یا بحث‌های اجتماعی کشورها را  در بر می‌گیرد. از این منظر تجارت گاز روابط مستحکمی بین کشورها ایجاد می‌کند و امکان افزایش قدرت را به شما می‌دهد. فراورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی به دلیل اینکه ابعادشان خرد است و امکان جایگزینی دارند، سطح قدرتی که ایجاد می‌کنند، کمتر است. بنابراین هر چه بتوانیم صادرات انجام دهیم جایگاه ما به لحاظ قدرت ملی افزایش می‌یابد. 

تبدیل ایران به هاب منطقه با محوریت تجارت گاز
این کارشناس ارشد انرژی با اشاره به رویکرد شرق‌گرایی و منطقه‌گرایی در کشور با توجه به فرمایش رهبرمعظم‌انقلاب می‌افزاید: تجربه می‌گوید در مجموعه شرایط، سیاست خارجی که داریم پیش می‌بریم در آن جانمایی که مدنظر ماست،  کشور ما به دلیل هویتی و تاریخی امکان تعامل راهبردی با غرب را ندارد، اما تاکتیکی شاید بتوانیم با غرب کار کنیم،  سیاست خارجی ما همان طور که رهبری معظم فرمودند در دو بخش منطقه‌گرایی و حرکت به سمت شرق به پیش می‌رود. ما می‌خواهیم انرژی را به عنوان یک ابزار قدرت ملی طراحی کنیم، طراحی ما در همین دو سرفصل است و ایده‌ای که در این جانمایی جدید وسط گذاشتیم، این است که ما با محوریت تجارت گاز تبدیل به هاب انرژی منطقه  شویم.

تبدیل نفت به فراورده به جای صادرات
ظفریان توضیح می‌دهد: در این مسیر پیش‌بینی شده است نفت در داخل و در پالایشگاه به فراورده تبدیل شود و در زنجیره ارزش افزوده حرکت کند تا به محصول صادراتی بدل شود. از سوی دیگر فراورده‌های نفتی و گاز را صادر کنیم  و با آن، قدرت ملی  و امنیت کسب کنیم. این اقدام به لحاظ اقتصادی هم با وضعیت این دو محصول سازگار است، وقتی به نفت نگاه می‌کنیم، زنجیره ارزشی که نفت دارد، زنجیره ارزش متکثر و متنوعی است که دارای محصولات با ارزش افزوده بالاست، زنجیره ارزشی که گاز تولید می‌کند خیلی محدود است و محصولات با ارزش افزوده پایین دارد. وی می‌گوید: ایران با واردات گاز از کشورهای منطقه مثل ترکمنستان و قطر و صادرات آن به کشورهای متقاضی مثل ترکیه، عراق، ارمنستان، کویت، کشورهای حوزه خلیج فارس، پاکستان و افغانستان و محور واقع شدن در این حوزه و تعامل با کشورها، ما را قدرتمند می‌کند و می‌تواند ایده تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه را تحقق بخشد که البته لازمه‌اش این است که قراردادهایمان با ترکمنستان را احیا کنیم و به لحاظ تکمیل راه‌ها و مسیرهای کریدوری شمال- جنوب و شرق به غرب اقدام‌های لازم را انجام دهیم.

خبرنگار: زهرا طوسی