​​​​​​​توی خانه می‌دوید و شادی می‌کرد. هیچ چیز از دستش در امان نبود. حسابی شلوغ می‌کرد؛ ولی داداش کوچولو آن‌قدر شیرین بود که ما خواهرهای بزرگ‌تر، از دویدنش ذوق می‌کردیم. وقت واکسن 18 ماهگی‌اش رسیده بود. بعد از واکسن بی‌قراری می‌کرد، مثل همه بچه‌ها؛ ولی بعد از همه مراقبت‌ها تا یک هفته پایش را زمین نمی‌گذاشت و راه نمی‌رفت. بعد از کلی دکتر رفتن و مشورت با متخصص، مامان رفته بود حرم امام رضا(ع) و نذری کرده بود که نتیجه‌اش این شد داداشی تا همین حالا هر سال در چند روز مخصوص می‌رود حرم و کنار خادم‌هایی که جارو می‌کشند، می‌ایستد و از آن‌ها اجازه می‌گیرد صحن حرم را چند دقیقه جارو کند. جارو کردن صحن و سرای امام رئوف(ع) برای همه شیعیان و عاشقان حضرت آرزو و افتخار است.
جاروکشی در حرم رضوی سنتی است با قدمت 400 سال. حتماً خادمان حرم رضوی را دیده‌اید که جارو به دست، در یک خط می‌ایستند و شعری را زمزمه کرده و بعد، جاروکشان در صحن حرکت می‌کنند. زائران پشت سرشان راه می‌روند و با آن‌ها همراهی می‌کنند. بعضی‌ها هم اجازه می‌گیرند چند دقیقه جاروکش حرم ثامن‌الحجج(ع) باشند. جاروکشی در حرم دارای تاریخی 400 ساله است و ماجرایی دارد.

تاریخ آراستگی و پاکیزگی حریم حرم
شاید دیدن گرد و غبار در حرم امام رضا(ع) اصلاً در تصورمان نگنجد. آن‌قدر همه چیز در حرم تمیز و پاکیزه است که نمی‌توانیم تصور کنیم اینجا در این مکان مقدس خاکی باشد. خادمان حرم رضوی در شکل‌ها و در مناصب مختلف مشغول آراستگی و پاکیزگی حرم مطهر و صحن‌ها و رواق‌ها هستند. کاری که صدها سال است سروشکل گرفته و به صورت منظم انجام می‌شود.
ابن‌بطوطه، جهانگرد مراکشی، سفرنامه‌ای دارد که در آن درباره ورودش به حرم نوشته است. چیزی که بیشتر از همه در این نوشته به چشم می‌آید، توصیف پاکیزگی و آراستگی مکان و فضاست.
در این سفرنامه از افرادی صحبت می‌شود که کارشان جاروکشی و پاک کردن این مکان مقدس از گرد و غبار است.

منصبی به اسم «جاروکشی»
مثل همه مناصب دیگری که در حرم ایجاد و رسمی شد، منصب جاروکشی هم در زمان صفویه در حرم مطهر پا گرفت. البته بعید نیست در دوره تیموریان و زمانی که گوهرشاد بانو، همسر شاهرخ تیموری مشغول ساخت‌وساز حرم بوده نیز چنین منصبی وجود داشته، ولی سند و مدرکی از آن دوره به جا نمانده و اولین سند مربوط به دوره شاه عباس اول است که دو نفر به عنوان «جاروکش آستانه» استخدام شدند و حکم و حقوق و مواجبشان هم مشخص و معین شده است. طبیعتاً هرچه حرم بیشتر وسعت یافته، به تعداد افرادی که وارد این کار شده‌اند افزوده شده و حتماً پس از ساختن صحن عتیق و گسترش حرم، تعداد این افراد هم زیاد شده‌اند. وسعت حرم در زمان صفوی چهار برابر شده و چند سال پس از اولین سند، افرادی که به عنوان جاروکش در حرم منصوب شده‌اند به 14 نفر رسیده که در اسناد دوره صفویه ثبت شده است.

وقف برای نظافت آستان 
در آن زمان جاروکشی، یکی از ملزومات تنظیف حرم بود، به همین دلیل نام و نشان آن را در موارد وقف هم می‌توان دید و آن‌طور که اسناد نشان می‌دهند یکی از مصارف موقوفات مردم که در بعضی از وقف‌نامه‌های قدیمی به آن اشاره شده، تأمین هزینه‌های جاروکشی حرم مطهر بوده است. ازجمله واقفان دراین‌زمینه، مرتضی قلی‌بیگ در سال ۱۰۸۴‌هجری قمری و میرعلی محمد در سال ۱۱۸۱‌هجری قمری هستند که موقوفاتی را به این امر اختصاص داده‌اند.
عبدالکریم ناظر نیز در سال ۱۳۰۶ عواید یک باب دکان وقفی خود را به یک خادم از هر پنج خادم کشیک اختصاص داده است تا همواره در حرم مشغول جاروکشی باشد. خدمت جاروکشی تا سال ۱۱۳۰ هجری قمری، به تکرار در اسناد آمده است. تا سال‌ها بعد، منصب جاروکشی در حرم ادامه داشته و در اسناد این عنوان تا حدود 300 سال پیش هم وجود داشته است. از آن به بعد در عناوین و مناصب نامی به عنوان جاروکش نیست و دربان و فراش و بقیه خادم‌ها هستند که کارهایی که به تنظیف و غبارروبی بخش‌های مختلف تحت خدمشان مربوط است را انجام می‌دهند. ولی همچنان موقوفاتی برای این منصب ثبت شده که صرف هزینه جاروکشی در حرم مطهر می‌شود. نکته جالب اینجاست جاروکش برای افراد نوعی ابراز ارادت و خادمی حضرت است و افراد زیادی هستند که این صفت را برای خودشان انتخاب کرده‌اند.

رسمی که ماندگار شده است 
زمانی که مراسم جاروکشی در حرم مطهر شکل گرفت در پنج نوبت انجام می‌شد، آن‌طور که در گزارش‌ها آمده این نوبت‌ها به خاطر سنگفرش نبودن صحن‌ها و همچنین اتراق زائران در صحن‌ها بوده است. به هر دلیل، در ادامه تعداد نوبت جاروکشی در حرم از پنج به سه نوبت کاهش پیدا کرد. در حال حاضر جاروکشی روضه منوره و رواق‌ها بر عهده خادمان و فراشان است. در کنار آن‌ها نیروهای اداره خدمات فرش اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی با استفاده از تجهیزات نظافتی، تنظیف و جاروکشی برخی از رواق‌ها را انجام می‌دهند.
 همچنین با همکاری اداره خدمات عمومی مدیریت امور رفاه زائرین، نیروی خدماتی مربوط با استفاده از دستگاه‌ها و تجهیزات مکانیزه به شست‌وشو و تنظیف صحن‌ها اشتغال دارند و جاروکشی دربانان به‌صورت نمادین برگزار می‌شود. هر روز صبح پس از برگزاری مراسم تحویل کشیک، جارو‌های دسته‌کوتاه را در سینی بزرگی می‌گذارند و جاروکشی را با مداحی آغاز می‌کنند. جاروکشی صحن‌ها برعهده دربانان است که در شبانه‌روز، سه نوبت (صبح، ظهر، شب) انجام می‌شود. دربانان سه نوبت در روز، یک بار پیش از مراسم خطبه و تحویل کشیک، دیگر بار پس از مراسم خطبه و سومین‌بار، دو یا یک ساعت مانده به غروب، مراسم جاروکشی را برگزار می‌کنند. در ماه مبارک رمضان، مراسم جاروکشی در دو نوبت، یک ساعت بعد از افطار و یک ساعت قبل از سحر برگزار می‌شود. این مراسم با چاووش‌خوانی همراه است، خواندن اشعاری در حمد خداوند و مدح حضرت ثامن‌الحجج(ع) در مراسم جاروکشی انجام می‌شود. در روز‌های شهادت یا ولادت ائمه اطهار(ع) نیز اشعاری متناسب با آن روز خوانده می‌شود. 

خبرنگار: صدیقه سادات بهشتی