اسلام با مبارزه زنده است و این حیات مورد تأکید پیامبرگرامی اسلام(ص) است که فرمودند: «مَن ماتَ و لَم يَغْزُ، و لَم يُحدِّثْ بهِ نَفسَهُ، ماتَ على شُعْبَةٍ مِن نِفاقٍ»، كسى كه جهاد نكرده يا آرزوى جهاد نداشته باشد و بميرد به نوعى نفاق مرده است.
مبارزه ساحات مختلفی دارد و در ذیل این مفهوم است که بسیاری از ضرورت‌ها فهم می‌شود. یکی از این ضرورت‌ها مسئله‌ «وحدت» است. وحدت برای کسی که به مبارزه مشغول است قابل درک خواهد بود و فردی که در این میدان تنفس نکند ضرورت آن را درک نخواهد کرد. این شب‌ها به مناسبت هفته‌ وحدت مستندی هفت قسمتی به نام «علمای اهل سنت ایران» روی آنتن شبکه افق سیما می‌رود. این مستند به سراغ نقطه‌ مورد غفلتی رفته که سال‌هاست جای آن در رسانه خالی است و همچنان بسیار جای کار دارد. برادران اهل سنت درصدی از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند اما به میزان این جمعیت سهم درستی از رسانه‌ ملی ندارند. حالا این مستند هفت قسمتی که امید است فصل دوم آن نیز ساخته شود قدم در این مسیر گذاشته است. «محمد مهدی خالقی» مستندساز مشهدی است که آثار مختلفی در حوزه‌ جهان اسلام در کارنامه دارد. به مناسبت هفته‌ وحدت و پخش مستند «علمای اهل سنت ایران» به سراغ او رفته‌ایم و در مورد ظرفیت رسانه و مستند در جهان اسلام و پسرفت‌ها و پیشرفت‌های این حوزه با او به گفت‌وگو نشسته‌ایم. 

تولیدات رسانه‌ای ما در جهان اسلام با نگاهی که حضرت امام(ره) به موضوع وحدت داشتند در چه شرایطی قرار دارد؟
ما در سال‌های گذشته به سمت تولیدات درزمینه‌ وحدت و تقریب مذاهب حرکت کردیم اما به لحاظ کمیت و کیفیت طبیعتاً در شرایط راضی‌کننده‌ای قرار نداریم؛ چون با یک جناح بزرگ رسانه‌ای مواجه هستیم که با رسانه‌ها و محصولات متعدد علیه خط وحدت کار می‌کند. اگر قصد مقابله داشته باشیم باید سطح کار را خیلی بالا ببریم. سطحی که در آن قرار داریم اصلاً راضی‌کننده نیست. متأسفانه در این زمینه فیلمسازهای زیادی نداریم. همچنین از نظر بودجه هم دچار مشکل هستیم و به اندازه کافی بودجه به این حوزه تعلق نمی‌گیرد. در فضای داخل ایران هم در مورد اهل سنت خیلی کم‌کاری داشته‌ایم و محصولات در این زمینه محدود است. مجموعه‌ ما در مورد علمای اهل سنت نخستین مجموعه در تلویزیون با این موضوع است. براساس بررسی‌ها یک یا دو اثر، آن هم به صورت تک موردی در مورد علمای اهل سنت ساخته شده اما اگر بخواهیم به شکل منسجم آن بنگریم تا پیش از مجموعه‌ حاضر کاری نداشته‌ایم.

کم‌کاری در این مسیر از کجا می‌آید؟ چرا هنرمندانی هم که دغدغه‌ امت اسلام را دارند کمتر وارد این حیطه می‌شوند؟
موانع در این زمینه متعدد است. هم در زمینه‌ مدیریت رسانه موانعی وجود دارد و هم در زمینه‌ تفکر، سبک زندگی و علایق فیلم‌سازان. کار کردن در موضوعاتی از قبیل وحدت سخت است. این‌گونه کارها نیاز به سال‌ها پژوهش، ممارست، سفر و همچنین کسب اعتماد دارد. به‌خصوص یکی از کاستی‌ها که مانع مهمی محسوب می‌شود در زمینه‌ پژوهش است. اما با این همه می‌توان اراده کرد و انجام داد. در حال حاضر بچه‌های توانمندی در حوزه‌ رسانه و در گونه‌های مختلف مستند، داستانی و انیمیشن داریم. اگر ضرورت و الزام این موضوع احساس شود افراد به این سمت حرکت می‌کنند.

رسانه کجای زمین بازی وحدت قرار دارد و چقدر می‌تواند در این زمینه عاملیت و اثرگذاری داشته باشد؟
دنیا به سرعت در حال تغییر است و به هر میزان که مناسبات جهان پیش می‌رود تأثیرگذاری و اهمیت رسانه بیشتر خود را نشان می‌دهد. می‌بینیم پیشران اغتشاشاتی که در این دو سه هفته وجود دارد اساساً رسانه است. رسانه است که در طول سال‌های گذشته و با شبکه‌های اجتماعی، زمینه‌های ذهنی و فکری اغتشاشات را ایجاد کرده و حالا هم زمینه‌ میدانی آن را دارد تسریع می‌کند. طبیعتاً از جنبه‌ ایجابی هم این رسانه است که می‌تواند مواجهه، مقاومت و ایستادگی داشته باشد. از نظر بنده الان فعالیت رسانه‌ای کاملاً یک جبهه است؛ مانند یک جنگ نظامی تمام‌عیار. جبهه‌ نبردی با همه‌ مختصات که در آن فرمانده، نقشه، خط مقدم، تک‌تیرانداز و تدارکات وجود دارد. ما با کاستی و نقص مواجه‌ایم، چرا که نتوانسته‌ایم جبهه را به معنی کامل آن شکل دهیم. کارهای خوبی انجام شده و نمی‌توان گفت کاری نکرده‌ایم اما با یک دشمن قدرتمند به نام آمریکا و رژیم صهیونیستی روبه‌رو هستیم که آن‌ها توانسته‌اند جبهه‌ خود را ایجاد کنند و ما هم باید مقاومت کنیم و روز به روز توانمندتر شویم.

شما مستندهایی با موضوعات دیگر هم در کارنامه دارید. آیا سختی کار درحوزه‌ وحدت با سایر موضوعات متفاوت است؟
در حقیقت نمی‌توان گفت سختی کار در این موضوع با موضوعات دیگر متفاوت است اما مرحله‌ قدم گذاشتن ابتدایی، به این معنی که آدم باید در ذهن، قلب و اعتقادات خود به این سمت حرکت کند و آن آمادگی ابتدایی و فکری را داشته باشد مهم است. مستندسازی که در این حیطه کار می‌کند باید بتواند موضوع را در ذهن خود حلاجی کند و به خود بقبولاند دارد چه کاری انجام می‌دهد. آن فردی که با قلب اعتقاد به وحدت ندارد نمی‌تواند در این زمینه وارد شود. رهبر معظم انقلاب فرمودند مسئله‌ ما در زمینه‌ وحدت تاکتیکی نیست بلکه مسئله‌ای اصولی است. اصول یعنی اینکه این موضوع از مبانی ما می‌آید. از مبانی قرآن و سنت. ما در گفتار و رفتار پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) این موضوع را به شکل اصولی داریم. اگر برای فردی این مسئله نتواند به شکل اصولی درآید و نتواند به این معتقد شود که با مذاهب اسلامی باید با اشتراکات به تعامل و وحدت رسید، آن موقع کار کردن در این موضوع برایش سخت می‌شود. مستندساز موضوع وحدت را باید فرصت ببیند نه تهدید. این‌ها اولیاتی است که هنرمند و پژوهشگر ابتدا باید برای خودش حل کند سپس پا به این عرصه بگذارد. اگر این اولیات حل شود می‌توان گفت سختی نسبت به سایر موضوعات وجود ندارد. البته هر موضوع و گونه‌ای سختی‌های خودش را دارد. فیلم‌سازی مستند در کل کار آسانی نیست به‌خصوص آنکه شهری و به شکل متمرکز نباشد. ما برای مجموعه مستند «علمای اهل سنت ایران» به چهار استان سفر داشتیم.

یعنی می‌توانیم بگوییم مستندساز این حوزه با نگاه به فرمایشات حضرت امام(ره) در وهله‌ نخست باید به ضرورت وحدت در بستر مبارزه رسیده باشد؟
 امام(ره) خیلی از ما جلوتر بود و ما خیلی کار داریم تا به آن گفتمان برسیم. گفتمانی که امام خمینی(ره) طرح می‌کنند در حقیقت همان گفتمان حضرت رسول(ص) در صدر اسلام است. یعنی تشکیل جناح مستضعفان جهان در مقابل مستکبران جهان. وقتی به آن حد از فهم، سعه‌ صدر و درک درست از مطلب برسیم می‌توانیم مستضعفان جهان را مثل خود و هم‌عرض خود بدانیم و با همه‌ افراد در هر مذهب و رنگ پوستی کار کنیم. ولی ما متأسفانه هنوز در همین زمینه‌ وحدت بین مذاهب هم در حال لنگ زدن هستیم و قبولاندن وحدت برای بسیاری سخت است. در همین تلویزیون برای تصویب، پخش و رونمایی این کار کلی انرژی و زمان گذاشتیم چرا که خیلی از افراد توجیه نمی‌شوند و نمی‌توانند این را قبول کنند که مسئله‌ وحدت با سایر مذاهب یک مسئله‌ اصولی است.

در زمینه‌ کشورهای مسلمانی که د�� اطراف ما قرار دارند و فرصت همگرایی که وجود دارد رسانه در کجا قرار دارد و به چه شکل عمل کرده است؟
 باید بتوانیم با سایر مسلمانان کار کنیم. ما در حوزه‌ تولیدات جهان اسلام خیز خوبی برداشتیم اما خب مسائلی مثل ظاهرسازی گرانی قیمت ارز و افزایش شدید هزینه‌ها و ده‌ها برابر شدن آن‌ها ترمز بسیاری از دوستانی که در این زمینه فعالیت می‌کردند را کشید و ناگهان تولیدات جهان اسلام تبدیل به استثنا شد. هفت هشت سالی هست که با مدیران به خاطر هزینه‌های بالای کار نمی‌توان درمورد ساخت فیلم خارج از کشور صحبت کرد. بنده با روش‌های جهادی، خاص و کمک گرفتن از مسلمانان کشورهای دیگر همچنان کار کرده‌ام و تلاش شده چراغ این حوزه خاموش نشود اما متأسفانه به خاطر این مشکلی که ذکر شد در مورد هزینه‌های بالای کار اراده فعالیت در حوزه‌ جهان اسلام یک مقدار سست شده است. مستندهای جهان اسلام ما در این سال‌ها بسیار اندک شده و محدود به یکی دو کشوری که کار در آن بسیار ارزان است. همه می‌روند برای اربعین کار کنند چرا که هزینه کمتری دارد.

با توجه به اینکه در کشورهای دیگر هم تجربه‌ ساخت مستند دارید مواجهه‌ مردم با این موضوعات برای جهان اسلام چگونه است؟
ما یک قاعده‌ مهم در جهان اسلام داریم؛ اینکه ایرانیان محبوب هستند. برخورد مردم سایر کشورها بسیار خوب و همراه با مهربانی است. این را هم جا دارد بگوییم که درحوزه‌ مستند از پیشرفته‌ترین و پیشران‌ترین کشورهای جهان اسلام هستیم. می‌توان گفت جزو 10کشور برتر در حوزه‌ ساخت مستند هستیم. آورده‌ای که فیلم‌سازی در جهان اسلام برای مردم خودمان دارد شناخت بیشتر کشورهای دیگر در مقابل شناخت غلطی است که رسانه‌های غربی از دیگر کشورها می‌دهند.

در حوزه‌ ساخت مستند در جهان اسلام الگوهایی از جمله شهید آوینی و حاج نادر طالب‌زاده را داریم. این افراد چه مسیری را شروع کردند و چه اثری در این حوزه داشتند؟
یکی از پیشروهای مستند بین‌الملل ما که از دهه‌60 شروع کرده‌اند شهید آوینی است. شهید آوینی برای فیلم‌سازی به پاکستان رفته بود. پس از شهید آوینی هم مرحوم حاج نادر طالب‌زاده بود که ایشان جزو پیشروهای این حوزه بودند. مستندهایی که حاج نادر در جنگ بوسنی ساخته‌ خودش سرفصلی است و مستندهای مهمی به حساب می‌آید، همچنین مستندهای دیگری که نادر طالب‌زاده در آمریکا ساخته بود مثل «ساعت بیست و پنج». از اواسط دهه‌70 به بعد مستندسازی بین‌الملل جان گرفت البته که در میانه‌ دهه‌60 هم مستندهای دیگری در افغانستان از آقای جعفریان و گرجی ساخته شده بود. زمانی‌که مستندسازی بین‌الملل به نسل ما رسید پشتوانه‌ خوبی بابت کارهای قبلی در این حوزه داشتیم. اوج‌گیری مسئله‌ مستندسازی بین‌الملل به اواسط دهه‌80 برمی‌گردد؛ از آنجا که طیف بزرگی از مستندسازان آمدند و شروع کردند به مستندسازی در این حوزه. از جنگ 33 روزه گرفته تا کشورهای همسایه و همچنین کشورهای دورتر تا آفریقا، آمریکای لاتین، چین و آسیای میانه.

شکل‌گیری دغدغه، ایده و پیش‌تولید مستند «علمای اهل سنت ایران» به چه شکل بود؟
اهل سنت در ایران جمعیت قابل توجهی هستند و بی‌تردید حق استفاده از تمام امکاناتی که برای ایرانیان وجود دارد را دارند؛ از امکانات اجتماعی گرفته تا فرهنگی، اقتصادی و همچنین رسانه. سهمی که تمام مردم از برنامه‌های رسانه‌ ملی دارند برای آن‌ها هم وجود دارد ولی متأسفانه آن بهایی که باید به آن‌ها داده شود تا به حال نبوده است. ما تصمیم گرفتیم سلسله‌ای از مستندها درمورد اهل سنت را با نگاهی مثبت، روشن، رو به جلو و با نگاه ظرفیت‌محور تولید کنیم. یعنی به این شکل نباشد که هر زمان به سیستان و بلوچستان می‌رویم با نگاه جنگ و درگیری و انتحار برویم.
یکی از سرفصل‌هایی که در مورد اهل سنت داشتیم زندگی بزرگان و نخبگان بود که همین موضوع هم سرفصل‌های مختلفی دارد و بنده علمای اهل سنت را انتخاب کردم. ساخت این مجموعه‌ هفت قسمتی بیشتر از یک‌سال و نیم طول کشیده است. فعلاً در فصل اول این مجموعه به استان‌های جنوب و شرق کشور پرداخته شده و اگر عمر و حمایتی باشد برای فصل دوم سراغ استان‌های غرب کشور خواهیم رفت. به امید خدا تصمیم بر این است این مجموعه فصل دومی داشته باشد.

خبرنگار: نوید سرادار