​​​​​​​اگرچه در میان شاعران نامدار ایرانی حافظ و سعدی بین مخاطبان عام محبوبیت بالایی دارند اما مولانا نیز از جایگاه ویژه و بی‌بدیلی برخوردار است. با این حال شاید عده‌ای کمتر از راه و رسم ورود به دنیای مولانا بدانند و به همین دلیل تورق آثار او برایشان پرزحمت باشد. بی‌شک برای خواندن مثنوی که مهم‌ترین اثر مولوی و حاصل پربارترین دوران عمر اوست و برای بشر سرگشته امروز نیز پیام رهایی و وارستگی دارد، به مقدمات و آگاهی از روحیه این شاعر بزرگ نیازمند است. دکتر محمدرضا راشد محصل، دکترای زبان و ادبیات فارسی در گفت‌وگوی حاضر با نگاهی متفاوت به مولوی این بار از چند و چون و مقدمات آشنایی مخاطبان با اشعار او می‌گوید و پیشنهادهایی برای انس و فهم بهتر از شعرهای مولانا پیش روی علاقه‌مندان به این عارف بزرگ قرار داده است.

چگونه به سراغ خواندن آثار مولوی برویم
دکتر راشد محصل در ابتدای این بحث به راه ورود به دنیای این شاعر اشاره می‌کند و رمز آن را آگاهی از زمانه او و روحیاتش می‌داند و معتقد است: برای خواندن اشعار مولوی باید از او پیش‌زمینه داشت. از او می‌پرسیم علاقه‌مندان به شعر و ادبیات به ویژه مولوی‌دوستان چگونه قدم به دنیای او بگذارند و او پاسخ می‌دهد: کسی که می‌خواهد اشعار مولانا را بخواند و آن‌ها را بهتر و دقیق‌تر بفهمد نیازمند مطالب حاشیه‌ای برای دریافت آثار مولوی است. به نظرم حتماً باید از زندگی و اندیشه او در آثار مختلف مانند «فیه ما فیه» مطلع شود. دکتر محمد استعلامی، ادیب و مولوی‌پژوه  در هفت جلد شرحی بر مثنوی مولوی نوشته است، همچنین مرحوم فروزانفر هم در این باره خلاصه‌ای دارد اما مقدمه دکتر استعلامی مفصل‌تر است. 
به نظرم کسی که می‌خواهد آثار مولوی را بخواند باید ابتدا در این حد اطلاع داشته باشد و بعد برود سراغ مثنوی و پس از آنکه عشق را به خوبی دریافت و آمادگی پیدا کرد دیوان شمس را بخواند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اهمیت نگاه انسان‌دوستانه‌ مولوی در پاسخ به این پرسش که انس گرفتن با اشعار این شاعر پرآوازه چقدر در تلطیف فضای روحی فرد و جامعه اثرگذار است، می‌گوید: حتماً در روحیه مردم مؤثر است و زمانی که بخش بزرگی از جامعه با اندیشه‌هایی از نوع اندیشه عرفانی مولوی آشنا شوند این اتفاق در فضای کلی جامعه هم تأثیر خودش را خواهد گذاشت. البته نمی‌توان گفت این روند خیلی سریع اتفاق می‌افتد اما سرانجام در مدت زمانی اثر خودش را می‌گذارد.
وی در ادامه می‌افزاید: امروز رسانه‌های پرمخاطب و پرتیراژ غالباً عکس این را تبلیغ می‌کنند و البته تأثیر آن‌ها هم در جامعه بسیار است اما اگر مبنا را بر این بگذاریم که آثار مولوی یا دیگر عرفا به ساحت اندیشه بنشیند قطعاً اتفاق مهمی رخ می‌دهد؛ گرچه این تأثیر دیرهنگام‌تر از تأثیرهای رسانه‌هاست اما دور از دسترس نیست.

برای شکستن فضای پر از خشونت به ادبیات پناه ببریم
راشد محصل در واکنش به اهمیت سینما به عنوان پل ارتباطی بین شاخه‌های هنری برای ارتباط بیشتر با مولوی معتقد است: به خوبی می‌توان از این ظرفیت‌ها بهره برد. او می‌گوید: حتی برای شکستن فضای پر از خشونت از کتاب‌های دیگری مانند شاهنامه هم می‌توان استفاده کرد تا خاطره‌های جمعی را رواج بدهد. استفاده از شعرها و دیوان مولوی هم که جای خود دارد زیرا فضایی آرامبخش را در جامعه ترویج می‌کند و مسلماً تأثیر آن از طریق ساخت فیلم بیشتر است.

مواجهه شاعران و عارفان با حوادث روزگار
این ادیب برجسته در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به این پرسش که رشد و تعالی شاعرانی همچون مولوی، سعدی و حافظ در زمانه‌ای که پر از درگیری و تحولات سیاسی و اجتماعی بوده چگونه ممکن شده، تأکید می‌کند: فراموش نکنید ارتباط در زمان ما بسیار سریع‌تر از زمان‌ آن‌ها بوده و طبیعتاً تا اتفاقی فراگیر شود زمانی هم سپری می‌شده است. همان طور که می‌دانید در زمان حمله مغول شهر شیراز به دلیل خردمندی حاکمان خودش از حمله مصون ماند و سعدی یا حافظ در شیراز در اوضاع آرامی کار می‌کردند؛ خب این شاعران در چنین فضایی هستند و ارتباط هم به سرعتی که ما امروز داریم نیست و این خیلی غیرعادی نیست که سعدی و حافظ در یک فضای بسیار آرام نظراتشان را بیان کنند و شعر بسرایند.
وی ادامه می‌دهد: در دوران مولوی نیز حلقه‌های فکری تشکیل می‌شود که ارتباطی با حکومت ندارند یا حتی می‌بینیم که حکومت هم آن‌ها را می‌پذیرد. همان طور که در قونیه می‌بینیم که حکومت، مولوی را می‌پذیرد و با اندیشه‌هایش دمخور می‌شود اما درست بیرون از آن فضا شاهد هستیم که سلجوقیان با همدیگر در نبرد هستند و مغولان هم حضور دارند ولی در مجموع فضای بیرونی با درون درگیری ندارد.
این استاد دانشگاه توجه به اندیشه در کارها و با فکر عمل کردن را از مهم‌ترین ویژگی‌های مولوی می‌داند و می‌گوید: در «فیه ما فیه» می‌بینید که مولوی یک فضای پر از آرامش را تبلیغ می‌کند که این فضا از اندیشه‌های او تراوش کرده است و اهمیت بسیاری دارد. مثنوی سراسر دعوت به تفکر می‌کند و اندیشه و تفکر در کارها عمده‌ترین مؤلفه‌هایی است که در آثار مولوی وجود دارد و به نظرم باید در هر کسی هم آن را جست‌وجو کرد و یافت.

چند پیشنهاد برای علاقه‌مندان به مولانا
دکتر راشد محصل در پایان برای آشنایی بیشتر علاقه‌مندان با دنیای مولانا و فهم بهتر از اشعار او به معرفی چند کتاب می‌پردازد. او در توضیح بیشتر می‌گوید: سخنرانی‌ مکتوب شده‌ای‌ از دکتر شفیعی کدکنی در زمینه موسیقی شعر مولوی وجود دارد که توسط  انتشارات کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران چاپ شده است. همچنین سخنرانی مکتوب مرحوم مجتبی مینوی و علی‌اصغر حکمت از آثار قابل تأمل در این باره است. این‌ها در واقع یک مجموعه‌ای درباره مولوی است و بین شماره‌های 18 تا 22 قابل دسترسی است. به ویژه کار دکتر شفیعی بسیار خوب است و به گمانم به طور مختصر آن را در مقدمه‌ کتاب برگزیده غزلیات شمس هم چاپ کرده‌اند؛ همان طور که پیشتر هم اشاره کردم علاقه‌مندان به مولوی حتماً مقدمه جلد اول شرح مثنوی دکتر استعلامی را هم بخوانند که برایشان بسیار مفید خواهد بود.

خبرنگار: صبا کریمی