ابومنصور، عبدالملک بن محمد ثعالبی؛ ادیب، شاعر، لغوی و کاتب در سال ۳۵۰ هجری قمری در نیشابور زاده شد.
چون جدش، ابوعلی ثعلبی، پوست روباه را پاک و پیرایش می‌کرد و از آن پوستین می‌دوخت، وی به ثعالبی مشهور شد. سرگذشت‌نویسان وی را یکی از مهم‌ترین نویسندگان زبان عربی و لغویان آن عصر به شمار آورده و او را کاتب، ناقد، شاعر و ادیبی بی‌همتا دانسته‌اند.
از دوران کودکی ثعالبی و از تحصیلات و استادان وی اطلاعات چندانی در دست نیست؛ ولی این مقدار معلوم است که وی نزد دانشمند مشهور، ابوبکر محمد بن عباس خوارزمی (متوفی ۳۸۳) ادب آموخته و مدتی نیز به تدریس اشتغال داشته است. از جمله شاگردان او، نورالدین ابوالحسن علی بن حسن باخَرْزی و ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی بوده‌اند.
وی سپس به کتابت و دبیری و تا پایان عمر به تألیف آثار ادبی پرداخت. خلاصه رویدادهایی را که ثعالبی شاهد آن بوده می‌توان از کتاب‌های وی، مقدمه او بر این کتاب‌ها و همچنین از قصاید و اشعاری که به مناسبت‌های گوناگون سروده است، به‌دست آورد.
ثعالبی تألیفات بسیاری در زمینه لغت، نقد، بلاغت، تاریخ، تمدن و سیاست دارد؛ ولی شهرت او بیشتر در شرح‌حال نویسی و تألیف گزیده‌های ادبی است.
ثعالبی زندگی خود را‌ به‌ طور کامل در مشرق جهان اسلام گذراند. زادگاهش به لحاظ فرهنگی، رقیب جدی بغداد به شمار می‌آمد. همنشینی او با امیرِ ادیب و شاعر، ابوالفضل عبیدالله بن احمد میکالی در نیشابور سبب شد با بزرگان عصر خود از جمله با ابونصر محمد بن عبدالجبار عُتْبی، ادیب و مورخ آشنا شود.
ثعالبی در ۳۸۲ به بخارا، پایتخت سامانیان سفر کرد. وی سال بعد با سقوط بخارا به دست بُغراخان، یکی از ملوک قراخانیان (ایلْک خانیان) به نیشابور بازگشت و مشهورترین کتاب خود «یتیمه‌ الدهر فی محاسن اهل العصر» را تألیف کرد که سبب شهرت و راهیابی او به دربار سلاطین و حکام شد. ثعالبی در ۴۲۹ در نیشابور وفات یافت. وی در اواخر عمر، کتاب «الغِلْمان» را تألیف کرد.