چندجانبه‌گرایی اولویت سیاست خارجی ایران

چندجانبه‌گرایی اولویت سیاست خارجی ایران

محمد جواد استادی-پژوهشگر


​​​​​​​جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک ساختار برآمده از گفتمان انقلاب اسلامی همواره بر حفظ استقلال کشور و ثبات ارزش‌های بنیادین گفتمان مورد اشاره، تأکید داشته است. این تأکید تا بدان‌جا اهمیت دارد که شاخص استقلال همواره یکی از اصلی‌ترین معیارها در همه شئون مرتبط با حکمروایی بوده است. ولی این مسئله به‌هیچ‌عنوان به معنای یک‌جانبه‌گرایی در گستره دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران محسوب نمی‌شود، بلکه سیاست‌ورزان و کارگزاران همواره بر توجه به رویکرد چندجانبه‌گرایی و مشارکت و همراهی با دیگر کشورها برای تحقق اهداف مشترک تأکید کرده‌اند. 
از جمله کوشش‌های جریان معاند و مخالف انقلاب اسلامی در مسیر ناکارآمد نشان دادن نظام اسلامی، ارائه تصویری غیرواقعی از حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. این گروه با بهره بردن از همه امکانات رسانه‌ای خویش تلاش می‌کنند دولت را منزوی و بدون هیچ ارتباطی با جهان ترسیم کنند. ارائه چنین تصویری از دولت، موجب بروز ناامیدی در میان مردم و البته بی‌اعتمادی جریان‌هایی همچون سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی خواهد شد. به‌عنوان‌مثال شعار مهم «نه شرقی نه غربی، جمهوری اسلامی» هرچند وقت یک‌بار به‌عنوان دستاویزی بهانه‌جویانه از سوی معاندان طرح می‌شود تا دو هدف را دنبال کند. گاه با دستاویز قرار دادن این شعار می‌خواهند ایران را به نظامی یک‌جانبه‌گرا تشبیه کنند که اساساً به دنبال گفت‌وگو و تعامل با دنیا نیست و گاه ارتباط خوب و دوستانه ایران با کشور دومی را مغایر با این شعار برداشت می‌کنند. این در حالی است که اساس شعار نه شرقی نه غربی به معنای عدم اتکا، وابسته کردن و گره زدن هست و نیست کشور و منافع کلان آن به دیگران است. این شعار هیچ‌گاه مغایرتی با تعامل سازنده با جهان در پرگاره ارزش‌های اصولی انقلاب اسلامی ندارد.
ازاین‌روی گسترش سیاست چندجانبه‌گرایی، یکی از اولویت‌های دولت به حساب می‌آید. در سیاست چندجانبه‌گرایی، اهداف کلان مشترک میان کشورهای همسو و نزدیک بر پایه سیاست‌های اصلی این کشورها مبنا قرار گرفته و شیوه همکاری و تعامل کشورها بر مبنای هدف مشترک مشخص و برنامه‌ریزی می‌شود. دیپلماسی چندجانبه‌گرایی چنانچه بتواند سیاست‌های ملی را به‌نوعی در سطح کنش مجموعه‌ای از کشورهای دیگر مستقر کند یا حداقل بخش مهمی از سیاست‌های ملی را در تراز بین‌المللی و با مشارکت دیگر کشورها پیش برد، از بیشترین میزان کارایی برخوردار خواهد بود. 
به‌طور آشکار در سیاست چندجانبه‌گرایی آنچه اهمیت می‌یابد، توجه و تأکید به اصول و هنجارهای بین‌المللی است نه آنکه الزاماً تأکید بر یک کنش موقعیتی باشد. به‌عنوان نمونه روابط جمهوری اسلامی ایران با کشور چین و حتی روسیه دقیقاً در الگوی یک رابطه چندجانبه پیگیری می‌شود. در این تراز از روابط بین‌الملل آنچه در نظر گرفته می‌شود، ارزش‌های اساسی و منافع مشترک میان کشورهاست که با آرمان و دورنمای غایی این کشورها هماهنگ است. ازاین‌روی کنش کشور چین را باید از منظر هنجارهای مشترک بررسی کرد نه بر بنیاد کنش‌های موقعیتی این کشور. به‌عنوان‌مثال روابط اخیر چین با عربستان سعودی کنشی موقعیتی است که لطمه‌ای به رویکرد چندجانبه‌گرایی ایران نیز وارد نمی‌کند. سفر دو روزه حجت‌الاسلام‌والمسلمین رئیسی به چین نشان از عمق استراتژیک رویکرد چندجانبه‌گرایی جمهوری اسلامی و پرهیز از رفتارهای بر مبنای کنش موقعیتی که آسیبی جدی در مسیر دیپلماسی چندجانبه‌گرایی است، دارد. هرچند متأسفانه هجمه‌های داخلی پی‌درپی به دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران چه آگاهانه باشد چه از روی جهل، خطری جدی برای چندجانبه‌گرایی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.

برچسب ها :
ارسال دیدگاه