نخستین مرتبه خودنمایی آن است كه آدمی در عین آنكه به مبدأ و معاد اعتقاد دارد، افعال خود را به‌گونه‏ای انجام دهد كه در نظر دیگران جلوه كرده و او را از رتبه‌ای رفیع برخوردار کند. در مرتبه میانه، انسان ریاکار در پی فریب حضرت حق است، به‌ این صورت که هرچند كاری را برای خداوند متعال انجام نمی‌‏دهد، اما در پی آن است با همان فعل به خدا نزدیک شود. مرتبه شدید خودنمایی، همان نِفاق است. در این مرتبه، انسان منافق بدون آنكه ایمانی در جان داشته باشد، تنها به تظاهر به آن می‌‏پردازد؛ در حالی كه تمامی آنچه انجام می‌‏دهد برای بدست‌آوردن مراتب ظاهری در قلوب مردم است.
ریا و خودنمایی در عبادات، صورت‌های مختلفی دارد؛ گاهی در ظاهر الفاظ است، مانند تلفظ غلیظ الفاظ نماز به قصد خودنمایی؛ گاه در خود عمل است، مانند ركوع و سجود طولانی برای نشان دادن به دیگران، برخی اوقات در اعضای بدن ظاهر می‌شود، مثل اینکه صورت و ریش خود را به عابدان شبیه کند؛ گاهی در نوع لباس و پوشش رخ می‌دهد، مانند آنکه با لباسی ژنده و کهنه، خود را تارک دنیا جلوه دهد و بالاخره ریا و خودنمایی صور دیگری نیز دارد كه مقدمه یا همراه با عبادت است؛ بدین‌ صورت كه در میان جمع، نماز خود را در اول وقت آن به جای آورد یا به مسجد بشتابد و خود را عابد و زاهد بنمایاند.
در همه مواردی که بیان شد فعل شخص ریاکار، حرام و عمل وی باطل است. البته باید توجه داشت بر اساس روایات شریف اهل‌بیت(ع)، ریا و خود نمایی، امری برخاسته از قصد انسان است و چنانچه خود آدمی، با توجه به بصیرتی که درباره نفسش دارد، دریابد عملش خالص بوده، کافی است و جای نگرانی ندارد. دیگران نیز نباید بر اساس ظاهر عمل کسی، وی را ریاکار بپندارند؛ زیرا ممکن است كسی كه در عمل خود ظاهراً ریا می‏كند، در حقیقت در پی آن باشد كه دیگران را به نیكی‏ها و كارهای ثواب‏آمیز ترغیب کرده و از گناهان بازدارد. این نه ریا، كه عملی صحیح است.
در این راستا لازم است تذکر داده شود اهمیت و خطرات فراوان ریا و تحذیر و مذمتی که از آن می‌‌شود، نباید سبب شود انسان برخی از اعمال شایسته و نیکو را به‌خاطر آنكه از خلوص آن اطمینان ندارد یا به دلیل ریاکار پنداشتن او توسط دیگران، ترک کند. این عمل که وسوسه در خلوص نام دارد، خود دامی از سوی شیطان است و با این‌گونه وسوسه‏ها و القای اینکه عملِ بدون اخلاص ارزشی ندارد، آدمی را از به‌جا ‌آوردن شماری از مستحبات و بلکه واجبات بازمی‌دارد.