محورهای کلیدی برنامه 100 اقدامی دولت
مهم‌ترین محور‌های این برنامه افزایش ظرفیت نیروگاهی، به‌کارگیری و تعمیرات اساسی تمام نیروگاه‌های موجود و مدیریت مصرف بود.
محور نخست که شامل توسعه ظرفیت‌های تولید برق می‌شود، دولت بنا دارد امسال حداقل ۶ هزار مگاوات به ظرفیت تولید کشور اضافه کند. این میزان یک رکورد تاریخی در صنعت برق است، گفتنی است سال‌های گذشته در توسعه و راه‌اندازی نیروگاه‌ها رکورد ۴ هزار مگاوات را داشتیم.
محور دوم که در این راستا هم تلاش شد تمام ظرفیت نیروگاهی کشور به کار گرفته شود و تعمیرات اساسی نیروگاه‌ها به‌موقع پایان یابند. در قالب طرح‌های افزایش توان تولید برق برای روز‌های اوج مصرف تابستان امسال درمجموع بیش از ۳ هزار و ۸۴۴ مگاوات از طریق ساخت ۲ هزار و ۸۴۴ مگاوات نیروگاه حرارتی جدید، ۹۰۰ مگاوات ارتقای توان عملی واحد‌های گازی و سیکل ترکیبی و ۱۰۰ مگاوات رفع محدودیت نیروگاه‌های بخاری به ظرفیت تولید برق حرارتی کشور افزوده ‌شده است.
وزارت نیرو تاکنون توانسته ۱۱۰ مگاوات از برنامه ۵۰۰ مگاواتی نیروگاه‌های تجدیدپذیر خود را برای تابستان ۱۴۰۱ محقق کند و تا پایان شهریور هم ۳۹۰ مگاوات مابقی وارد مدار خواهد شد که گامی در جهت اجرای برنامه ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه‌های تجدیدپذیر است. همچنین برای نخستین بار بیش از ۹۴ هزار مگاوات برنامه تعمیرات و آماده‌سازی نیروگاه‌های حرارتی پیش از شروع خرداد و پیک مصرف برق تابستان به پایان رسید تا رکورد جدیدی در زمینه تعمیرات نیروگاهی کشور ثبت شود.
علاوه بر این، میانگین راندمان نیروگاه‌های حرارتی امسال 2/0 درصد افزایش یافت و به رقم 2/39 درصد رسید. این اقدام موجب کاهش معادل مصرف ۴۲۳ میلیون مترمکعب سوخت در سال شد و بیش از نیم درصد صرفه‌جویی سالانه سوخت مصرفی نیروگاه‌ها را به دنبال داشت.
در محور سوم یعنی مدیریت مصرف نیز دولت تمام واحد‌های صنعتی کشور را به مشارکت گرفت و موفق شد بدون فشار به تولید، برنامه پیک تابستانی را پشت سر بگذارد. مجموعه‌های اقتصادی بزرگی که نبض تولید و اشتغال کشور را در اختیاردارند و در سال گذشته به‌واسطه اعمال خاموشی‌های گسترده و ناگهانی با خسارت‌های بسیار زیادی روبه‌رو شده بودند، امسال و با مشارکت در طرح‌های مدیریت بار مصرف نه‌تنها چرخ تولیدشان متوقف نشد، بلکه مصرف برقشان افزایش هم داشته است.

  عبور از پیک تابستان با ۶ هزار مگاوات توان بیشتر
درحالی‌که میزان مصرف روزانه برق در این روزها مرزهای ۶۹ هزار مگاوات را لمس کرده هنوز هیچ خاموشی برنامه‌ریزی‌شده‌ای در شبکه برق کشور روی نداده است. این در حالی است که سال گذشته با مصرف برق حدود ۶۷ هزار مگاوات شاهد قطع برق گسترده در کشور بودیم.
وزارت نیرو می‌گوید که نبود خاموشی در این روزها را باید در افزایش ظرفیت تولید برق جست‌وجو کرد. شاهد بر این مدعا هم ظرفیت افزوده‌شده به توان تولید برق کشور است که براساس آمارهای منتشرشده وزارت نیرو، برای پیک تابستان ۱۴۰۱ حدود ۶ هزار مگاوات است. وزارت نیرو همچنین برای عبور از اوج بار مصرف تابستان با حداقل قطعی برق، به دنبال مدیریت تقاضا رفت که این کار را با خاموشی دادن به صنایع و اداره‌ها در داخل کشور و همچنین اصلاح الگوی مصرف مشترکان عملیاتی کرد. با توجه به خدماتی که وزارت نیرو در راستای کاهش تلفات در قالب پروژه‌های اجرایی انجام داده، موجب شده بخشی از انرژی تلف‌شده در شبکه‌ها را به نام پروژه‌های کاهش تلفات ذخیره‌سازی کند. وارد مدار شدن نیروگاه‌های نیمه‌تمام، برق ارزان بااتصال شبکه به کشورهای همسایه و تمرکز دولت بر اصلاح رژیم مصرف برق نیز از دیگر مواردی بود که به عبور کشور از پیک تابستان کمک کرد.

  تولید 630 هزار مشترک صنعتی در اوج بار
به‌واسطه اعمال این ۱۰۰ اقدام مدیریتی، امسال نه‌تنها تولید صنایع کشور متوقف نشد، بلکه بارونق تولید، شاهد افزایش ۱۱ درصدی مصرف برق در بخش صنعت بودیم.
این برنامه‌ها به‌گونه‌ای به مرحله اجرا درآمد که از ۶۳۰ هزار مشترک صنعتی کشور، ۵۸۰ هزار مشترک بدون هیچ محدودیت و برنامه مدیریت مصرف، از انرژی کامل در اوج بار سال ۱۴۰۱ استفاده کردند.
 برق ۴۹ هزار و ۵۵۸ مشترک صنعتی دیگر هم که در سال گذشته به‌صورت روزانه و از ساعت ۱۱ صبح  تا ۲۰ قطع می‌شد، امسال تنها به مدت ۱۲ ساعت در هفته طی یک روز آن‌هم تنها از ساعت ۱۱ تا ۲۳ قطع شد.
همچنین برای ۴۴۲ مشترک بزرگ صنعتی کشور با توجه به مدیریت بازار و آستانه تولید، به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی‌ها انجام شد که هرکدام از این صنایع بزرگ در سه ماه محدودیت برقی تنها یک ماه با مدیریت مصرف درگیر شدند و نه‌تنها انرژی برقشان در دیگر ایام اوج بار به‌طور کامل تأمین شد، بلکه در همان یک ماه هم امکان استفاده نامحدود از برق شبانه برایشان فراهم شد تا با کمترین آسیب از دوران اوج مصرف برق امسال عبور کنند.

  پاداش صرفه‌جویی 40 درصد مردم
مشترکان برق برای بهره‌مندی از پاداش خوش مصرفی باید میزان مصرف خانگی آن‌ها نسبت به دوره مشابه سال گذشته کمتر و میزان مصرف برق هم زیرالگو باشد. با این چارچوب از مجموع ۲۹ میلیون مشترک خانگی، حدود ۴۰ درصد یعنی بیش از ۱۱ میلیون مشترک خانگی مشمول پاداش صرفه‌جویی می‌شوند. درعین‌حال، صرفه‌جویی این تعداد مشترک سبب کاهش ۵۰۰ مگاواتی مصرف برق در کشور می‌شود.
آن‌طور که آمارها می‌گوید مصر ف برق ۸۰ درصد مشترکان زیرالگو مصرف بوده و این تعداد مشترکان می‌توانند مشمول این طرح شوند، ۱۰ درصد مشترکان بین الگو و یک و نیم برابر الگو مصرف دارند، این دسته از مشترکان نیز می‌توانند با رعایت بیشتر مشمول این طرح شوند؛ بنابراین برای ۹۰ درصد مشترکان این فرصت که با کاهش مصرف و رعایت سقف مصرف مشمول پاداش صرفه‌جویی مصرف شوند، وجود دارد. تاکنون ۴۰ درصد مشترکان مشمول طرح دریافت پاداش صرفه‌جویی مصرف‌شده‌اند و حدود ۱۲ درصد مشترکان نیز قبض برق رایگان دریافت کردند و حتی تعدادی نیز بستانکار هستند.

  تکمیل سبد انرژی کشور با برق هسته‌ای
کشورمان در حال حاضر با نیاز شدید به برق در بخش خانگی و صنعتی روبه‌رو است، ازاین‌رو هدف خودش را تأمین ۵۰ درصد تقاضای کشور با ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای جدید با ظرفیت ترکیبی ۸ هزار مگاوات تعیین کرده است. توسعه برق هسته‌ای در حالی دنبال می‌شود که کشور عملاً برای تأمین برق پایدار نمی‌تواند بر ظرفیت‌های ۶۹ هزار مگاواتی نیروگاه‌های حرارتی و ۱۲ هزار مگاواتی نیروگاه‌های برق‌آبی تکیه کند و قرار است با اضافه کردن 8 هزار و ۴۰۰ مگاوات برق هسته‌ای به سبد انرژی کشور تا سال ۱۴۲۰، به پایداری شبکه در فصول سرد و گرم بیفزاید.
آن‌طور که مسئولان وزارت نیرو می‌گویند اکنون در ایران حدود یک درصد یعنی حدود هزار مگاوات ظرفیت اسمی و عملی تولید برق کشور در بخش هسته‌ای است و طبق سند توسعه انتظار می‌رود تا سال 1407 دو واحد 1050 مگاواتی یعنی 2هزارو100 مگاوات و تا 1415 نیز دو واحد دیگر در منطقه مکران درمجموع به ظرفیت برق هسته‌ای کشور اضافه ‌شود تا سال 1420 نیز سه واحد دیگر در منطقه مناسب ایجاد می‌شود تا تکلیف 8 هزار و 400 مگاوات روشن شود.

  پایداری شبکه برق کشور بااتصال به روسیه
وزارت نیرو برای عبور از اوج بار مصرف تابستان با حداقل خاموشی ابتدا دست به مدیریت سمت تقاضا زد که با خاموشی دادن به صنایع و ادارات در داخل کشور و همچنین اصلاح الگوی مصرف مشترکان اجرایی شد؛ اما مذاکرات برای اتصال شبکه برق ایران به روسیه از طریق آذربایجان دیگر اقدامی است که برای ساماندهی وضعیت موجود در دستور کار قرار دارد. با اتصال دو شبکه برق ایران و روسیه مازاد ظرفیت در هر کدام از طرفین می‌تواند به‌طرف مقابل صادر شود. در ایام پیک مصرف تابستان که ما با ناترازی برق مواجه هستیم، اگر شبکه برقمان به روسیه وصل باشد، طبیعتاً می‌توانیم به‌جای صرف هزینه‌��ای گزاف ساخت نیروگاه‌های جدید مازاد برقی که در کشور روسیه هست را به کشور وارد کنیم.

  مدیریت 5 هزار مگاوات بار شبکه با کنتور هوشمند
امسال بیش از 5 هزار مگاوات مدیریت بار از طریق نصب کنتور‌های هوشمند برای مشترکین بزرگ در سراسر کشور انجام گرفت در غیر این صورت به همین میزان شاهد خاموشی برای مشترکان خانگی بودیم.
با توجه به ناترازی که در بخش تولید و مصرف برق به وجود آمده بود، نصب کنتور‌های هوشمند برای مشترکان بزرگ سبب مدیریت مصرف برق و کنترل ۱۰ درصدی بار در شبکه شد. اولویت برای نصب کنتور‌های هوشمند با مشترکان بزرگ، دیماندی، صنعتی، چاه‌های کشاورزی، اداره‌ها و مراکز تجاری بزرگ بوده که برای کل کشور به اجرا درآمده است و ۷۵۰ هزار مشترک در بخش‌های مزبور مجهز به کنتور هوشمند شدند. نصب کنتور‌های هوشمند سبب رؤیت پذیری شبکه مصرف و برخورداری از پروفایل بار لحظه‌ای مشترکان می‌شود. در مراکز کنترلی که در ۳۹ شرکت توزیع نیروی برق سراسر کشور وجود دارد، میزان مصرف برق مشترکان بزرگ دارای کنتور هوشمند قابل رصد بوده و می‌توان در زمان اوج بار طی توافقی که با آن‌ها به‌ویژه مشترکان چاه‌های کشاورزی شده است، آن‌ها را از مدار خارج کرد. با توجه به اینکه سالی یک‌میلیون مشترک جدید به مشترکان برق کشور افزوده می‌شود، ازاین‌پس کنتور هوشمند برای همه مشترکان جدید نصب می‌شود؛ زیرا هزینه نصب این کنتور با کنتور دیجیتال یکی است که این مهم مرهون بومی‌سازی کنتور هوشمند و کاهش هزینه‌های تولید آن در کشور است.

  چالش‌ها و راهکارهای بخش انرژی
در حال حاضر دو چالش جدی برای بخش انرژی کشور مطرح است که شامل «ناترازی تولید و مصرف انرژی» و «خام فروشی» است. این چالش‌ها ناشی از مجموعه‌ای از عوامل هستند ازجمله:
 ۱- توسعه نامتناسب ظرفیت‌های تولید و انتقال انرژی، ۲- تلفات بالای زنجیره تولید، تبدیل، انتقال، توزیع و مصرف انرژی ۳- عدم تنوع سبد انرژی ۴- رشد شدید مصرف انرژی در زمان اوج مصرف ۵-نگاه بخشی به مدیریت حوزه انرژی و تعارض منافع نهادی ۶- عدم توازن نرخ بازگشت سرمایه با میزان توسعه‌یافتگی زنجیره ارزش ۷-نگاه سنتی به حفظ سهم فروش نفت خام در بازار‌های بین‌المللی ۸- وابستگی فناوری در برخی تجهیزات و دانش فنی مرتبط با فرایند‌های حوزه انرژی

  پیشنهاد‌هایی برای رفع چالش‌ها
برای رفع این چالش‌ها مجموعه‌ای از اقدامات در بودجه 1401 در نظر گرفته‌شده است. ازجمله: استفاده از روش سرمایه‌گذاری صندوق پروژه برای احداث ۵هزار مگاوات ظرفیت حرارتی، اجاره وزارت نیرو برای استفاده از تهاتر نفت خام برای بازپرداخت بدهی‌ها به بخش خصوصی و ساخت نیروگاه‌های جدید، تعیین نرخ سوخت گاز نیروگاه‌های خودتأمین صنایع در جهت استفاده از ۲هزار مگاوات نیروگاه‌های مذکور و کمک به بار شبکه، اصلاح قیمت سوخت گاز مصرفی پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها و صنایع و اصلاح تعرفه پلکانی گاز مصارف خانگی در راستای بهینه‌سازی مصرف و بهره‌وری انرژی و در نظر گرفتن بخشی از منابع حاصله برای کمک به تولید و تحقق رشد اقتصادی، اصلاح الگوی مصرف گاز و برق و استفاده از توان شرکت‌های اپراتور مجازی دانش‌بنیان نسبت به هوشمند سازی مصرف انرژی و نصب کنتور‌های هوشمند پیش‌بینی‌شده است.

خبرنگار: زهرا طوسی