«آموزه‌ها و کلام امام علی(ع) در نهج‌البلاغه اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد و پرسش‌های بشر را در ادوار مختلف پاسخ می‌دهد. برخی از افراد به دلیل شیفتگی به غرب پیام‌های انسانی را به غرب نسبت می‌دهند حال آنکه اگر نهج‌البلاغه را مطالعه کنند درخواهند یافت در کلام امام آموزه‌های انسانی و پیام‌های زندگی موجود است» عبدالمجید معادیخواه با این نگاه کتاب فرهنگ آفتاب را در توضیح و دسته‌بندی مفاهیم نهج‌البلاغه و در قالب معجمی موضوعی نگاشته است.
معادیخواه می‌گوید نخستین جرقه‌های فکر نوشتن این کتاب، پس از دیدار و صحبت کوتاه او با مرتضی مطهری در سال ۱۳۴۷ پدیدار شد؛ زمانی که مطهری به آرزوی نوشته شدن معجم معنوی برای نهج‌البلاغه اشاره کرد. معادیخواه از سال ۱۳۵۰ کار تحقیق و تألیف فرهنگ آفتاب را با تشویق و حمایت اکبر هاشمی رفسنجانی آغاز می‌کند. در سال۱۳۵۲ معادیخواه که به همراه تعدادی از روحانیان در زندان اوین دوره محکومیت را می‌گذراند تجربه کار خود را با هاشمی رفسنجانی در میان می‌گذارد و هاشمی نیز علاقه‌مند می‌شود چنین کاری را درباره مفاهیم قرآن انجام دهد. بخش‌هایی از کتاب فرهنگ آفتاب در زندان نگاشته شد و کار نگارش این مجموعه 20 سال ادامه داشت، یادداشت‌ها و فیش‌های تحقیق بارها تغییر کرد و ویرایش شد. عبدالمجید معاديخواه، متولد ۱۳۲۱ در قم، روحانی، وزیر ارشاد از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۱ و مسئول بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران از ۱۳۶۲ تاکنون بوده است. او جایزه نخست کتاب سال ولایت را در اولین دوره آن به خاطر نوشتن فرهنگ آفتاب دریافت کرد. این کتاب تاکنون دو بار چاپ شده است. نکته قابل توجه اینکه نویسنده موضوعات گسترده نهج‌البلاغه را به‌گونه‌ای تنظیم کرده که خواننده بتواند به آسانی به مفاهیم یک موضوع در سراسر نهج‌البلاغه دست یابد. فرهنگ آفتاب، ترتیب الفبایی و شباهت به نمایه‌سازی دارد. معیار اصلی نویسنده در تهيه موضوعات، معانی و مفاهيم نهج‌البلاغه بوده، بنابراین مطالب نهج‌البلاغه را در موضوع‌های کلی عرفان، کلام، فلسفه، جهان‌بینی، آداب، اخلاق و فرهنگ، سیاست، اقتصاد، فقه و حقوق و تاریخ اسلام عنوان‌بندی نموده است. هر یک از این مداخل نیز به چند زیرمجموعه و نام‌های جزئی‌تر تقسیم شده‌اند. زیر نام هر مفهوم، ابتدا متن‌های گزیده نهج‌البلاغه مربوط به آن (بدون اعراب) و سپس ترجمه فارسی (بدون توضیح و شرح) قرار دارد.
جلد اول تا نهم این مجموعه به طرح مداخل موضوعی پرداخته و در جلد نهم این مداخل پایان می‌پذیرد. جلد دهم اختصاص به نمایه‌ها و فهرست‌های گوناگون کتاب دارد. مراجعه به این فهرست‌ها امکان بازیابی مطالب را برای مخاطب آسان می‌کند. اصلی‌ترین فهرست کتاب زیر عنوان فهرست موضوعی الفبایی جلد دهم است، بدین ترتیب که موضوع اصلی به‌عنوان مبنای الفبایی شدن موضوع انتخاب شده و ذیل آن، موضوعات فرعی و تقسیم‌بندی‌های هر یک به استناد شماره‌گذاری صورت پذیرفته است. افزون بر فهرست الفبای موضوعی، فهرست‌های دیگری نیز در جلد دهم به شرح زیر آمده‌اند: فهرست راهنما، فهرست گفتارها، فهرست نوشتارها، فهرست آیات، فهرست احادیث نبوی، فهرست اشعار عربی، فهرست نام اشخاص، فهرست قبایل و فهرست امکنه، که در مجموع 10 فهرستگان را تشکیل می‌دهند.
برخی از نقدها بر این اثر وارد شده از جمله اینکه متن‌های عربی با اینکه برای مخاطب فارسی زبان تدوین شده اما فاقد اعراب است و خواننده نمی‌تواند از متن‌های عربی استفاده کند. ضمن اینکه این اثر به‌صورت فردی تنظیم شده و به‌طور طبیعی حوزه‌هایی از مفاهیم نهج‌البلاغه مغفول مانده است.