نامی که موجب اعتبار زر بود

روایتی از ضرب سکه‌های طلا و نقره به نام امام رضا(ع) از دوران مأمون تا صفویه 

نامی که موجب اعتبار زر بود

آزاده خلیلی  


برای ما که از نمک تا تکه پارچه پرچمی سبز به نام علی بن موسی‌الرضا(ع) را به نیت تبرک با خود نگه می‌داریم، لمس سکه‌ای که به نام ایشان ضرب شده می‌تواند بسیار دوست‌داشتنی باشد. آن‌قدر که دلمان بخواهد به گذشته‌های دور برگردیم و چون طالبی مجنون، بازار را بالا و پایین کنیم، به این امید که فروشنده یا خریداری سکه‌ای را به نقش نام مبارکش در دستمان بگذارد. 
آن‌طور که در کتب تاریخ آمده است، در میان سکه‌هایی که در کشورهای اسلامی ضرب شده، تنها نام امام علی(ع) و حضرت رضا(ع) ضرب شده است. هر چند نام علی بن موسی‌الرضا(ع) در زمان ولایتعهدیشان بر سکه‌ها نقش بست اما پس از آن، ایرانیان به عنوان تبرک و به قصد نشان ارادت به آستان ایشان، در دوره‌های بعد مانند دوره صفویه نیز نام مبارک ایشان را بر سکه‌ها ضرب می‌کردند.  
این سنت به سبب ارادت ایرانیان، از دوره صفویه تا عصر حاضر همچنان حفظ شده و نام مبارک سلطان خراسان به همراه نقش گنبد و ضریح مطهر این امام بزرگوار به عنوان یکی از نمادهای مذهبی و ملی ایرانیان روی سکه‌ها، اسکناس‌ها و... آمده است.

سکه‌هایی که از گذشته می‌گویند
بسیاری از ما در میان کتابخانه‌ها یا اسناد قدیمی به دنبال گذشته می‌گردیم، در حالی که بخشی از تاریخ در اشیای به جا مانده از روزگاران دور مخفی مانده‌است. اشیایی که نه به دست پژوهشگران که به مدد جست‌وجوی کاوشگران و باستان‌شناسان کشف شده و امروزه در موزه‌ها و گنجینه‌ها نگهداری می‌شوند. سکه‌ها با نام و نشانی که بر آن‌ها حک شده، یکی از این یادگاران با ارزش گذشته هستند. 
یادگارانی که شاید در گذشته ارزش و قیمتشان با زر و سیم سنجیده می‌شد اما امروز عمر رفته بر آن‌ها و روایت‌هایی که از گذشتگان با خود دارند، قدر و قیمتشان را مشخص می‌کند. قدر و قیمتی که وابسته به نقش و نگار آن‌ها و رمز و رازی است که با خود دارند. همان‌طور که می‌دانیم و هنوز هم از مد نیفتاده، معمولاً روی سکه‌ها نقش پادشاهان، حکام و ملکه‌ها به همراه تصویر مکان‌ها یا نمادهای ملی و مذهبی ضرب می‌شده است. این تصاویر و نمادها می‌توانند اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ، مذهب، اعتقادات و آداب و رسوم یک دوره زمانی خاص را در اختیار پژوهشگران قرار دهند. اطلاعاتی که تنها برای پژوهشگران ارزشمند نیست بلکه برای مخاطب علاقه‌مند به تاریخ هم حاوی روایت‌هایی است. روایت‌هایی که ما را به روزگاران دور برده یا قصه گذشتگان را بازخوانی می‌کند. 
سکه‌ها عمدتا از سوی زمامداران و حکومتگران ضرب می‌شده و بررسی این مسکوکات می‌تواند به بررسی افکار و عقاید فرمانروایان کمک کند. پژوهشگران تاریخ، باستان‌شناسان، کتیبه‌شناسان، زبان‌شناسان و کارشناسان علوم سیاسی با توجه به عیار سکه‌ها و نقوش برجسته مسکوکات، سیر تحولات سیاسی و اقتصادی جامعه را در طول دوران فراز و فرودشان مورد بررسی قرار می‌دهند. 
مشاهده برخی نمادها و نشانه‌ها در سکه‌ها نیز به فهم فرهنگی جامعه در دوره‌های مختلف کمک خواهد کرد. در دوره‌های اسلامی هم هریک از خلفا و حکومتگران در دوران فرمانروایی خود که موفق به ضرب سکه می‌شدند از نمادهای مذهبی به وفور استفاده می‌کردند. استفاده از آیات قرآنی و شعارهای مذهبی از نشانه‌های توجه و اهمیت به مبانی مذهبی در میان زمامداران این دوره از تاریخ است. ما امروز سکه‌های زیادی از حاکمان و فرمانروایان اموی، عباسی، طاهری، صفاری، سامانی، آل بویه، غزنوی، سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی، افشاری، زندیه، قاجار و پهلوی تا پیروزی انقلاب اسلامی را در اختیار  داریم که در موزه‌ها و مجموعه‌های ایران و جهان نگهداری می‌شود. این سکه‌ها اسناد ارزشمندی‌ است که مورخان را از تحولات تاریخی و ویژگی‌های فرهنگی و مذهبی مردم در  این دوره‌ها مطلع می‌کند.

برچسب ها :
ارسال دیدگاه