به مناسبت نهم اردیبهشت، روز روان‌شناس و مشاور، درباره جایگاه مشاوره در دین اسلام با حجت‌الاسلام دکتر رضا مهکام، رئیس مؤسسه تخصصی یاوران سلامت روان و عضو هیئت علمی گروه روان‌شناسی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) به گفت‌وگو نشسته‌ایم. 

اگر موافق باشید گفت‌وگو را با بیان جایگاه و اهمیت مشاوره در دین مبین اسلام آغاز کنیم.
مشورت در اسلام جایگاه بسیار مهمی دارد. در آیات بسیاری در قرآن به اهمیت مسئله مشورت اشاره شده و حتی یکی از سوره‌های این کتاب آسمانی، شورا نام دارد. برای نمونه خدا در آیه38 سوره شورا می‌فرماید: «والذین استجابوا لربهم و اقاموا الصلاة و امرهم شوری بینهم و مما رزقناهم ینفقون» یعنی کسانی که امر خدا را اطاعت می‌کنند و نماز را به‌پا می‌دارند و بین خودشان مشورت می‌کنند و از آنچه روزیشان کردیم انفاق می‌کنند. در آیه 159 سوره آل‌عمران نیز خداوند به پیامبر(ص) دستور می‌فرماید: «و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین» یعنی با مردم مشورت کن و پس از مشورت به هر نتیجه‌ای که رسیدی به خدا توکل کن. 
در برخی از داستان‌های قرآن نیز به آثار و نتایج ارزشمند مشورت اشاره شده است. مثلاً در داستان حضرت یوسف(ع) وقتی عزیز مصر آن خواب خاص را می‌بیند، از اطرافیان خود مشورت می‌خواهد و در نهایت سراغ حضرت یوسف(ع) می‌روند و آن حضرت، خواب را تفسیر می‌کند. در داستان حضرت سلیمان(ع) نیز وقتی از ملکه سبا دعوت می‌شود پیش حضرت سلیمان(ع) برود، ملکه با بزرگان دربارش در این زمینه مشورت می‌کند. 
احادیث بسیار زیادی از ائمه اطهار(ع) درباره توجه به مشورت، اهمیت و فایده آن به ما رسیده است. نخستین سود مشورت در روایات، مشارکت و استفاده از عقل و خرد دیگران و در نتیجه، قرار گرفتن در مسیر نجات است. طبیعی است وقتی با چند نفر مشورت می‌کنیم این مشورت سبب می‌شود از دانش، تجربه و فکر آن‌ها استفاده کنیم، تصمیمات بهتری بگیریم، سلامت روانمان بهتر حفظ شود و کارهایی که انجام می‌دهیم در مسیر سالم‌تری قرار گیرد. خداوند نیز در آیه 18 سوره زمر می‌فرماید: «الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هداهم الله و اولئک هم اولوالالباب» کسانی که همه سخنان را گوش کرده و بهترین رأی را انتخاب می‌کنند، آن‌ها را خدا هدایت کرده و صاحب خرد و دانش هستند. فایده دیگر مشاوره با دیگران، بنابر روایات، بحث هدایت است؛ یعنی خدا هدایت بنده را در ذهن دوستان و افراد عاقل و متخصص قرار داده و طبیعتاً بهترین مسیرها را می‌توانیم در فضای مشورت پیدا کنیم. نکته دیگر اینکه بنابر روایات، کسانی که مشورت نمی‌گیرند به هلاکت می‌افتند، یعنی با ندانم‌کاری، خودشان را از چاله به چاه می‌اندازند و فشارهای زیادی را متحمل می‌شوند. اگر بخواهیم عام‌تر نگاه کنیم، سلامت روان، خانواده سالم، ازدواج‌های سالم و در ادامه جامعه سالم در مسیر مشاوره گرفتن از افراد متخصص است؛ درواقع سالم و حتی دیندارانه زندگی کردن می‌تواند در گرو یک مشورت درست و بجا باشد.

در احادیث معصومین(ع) برای مشاور خوب چه ویژگی‌هایی بیان و در مقابل از مشورت با چه افرادی نهی شده است؟
در احادیث ویژگی‌های زیادی برای مشاور خوب و شایسته ذکر شده؛ نخستین ویژگی یک مشاور خوب در روایات معصومین(ع)، صاحب خرد و اندیشه بودن است؛ یعنی باید با کسی مشورت کنیم که از قوه تفکر و عقلانیت بالایی برخوردار باشد. طبیعی است مشورت با فرد کم‌خرد نتیجه معکوس دارد و ما را از راه به در می‌کند. دومین ویژگی مشاور خوب، داشتن تخصص است، یعنی باید در هر زمینه‌ای، از افرادی که تخصص کافی دارند مشورت بگیریم. سومین ویژگی یک مشاور خوب، متدین بودن او است. منظور از متدین بودن، مؤمن و مقید بودن به آداب دینی است؛ در روایات گفته شده فرد خداترس چون در مشورت با دیگران، خدا را در نظر می‌گیرد، تلاش می‌کند بهترین و سالم‌ترین مشورت را به افراد بدهد ولی فردی که از خدا نترسد ممکن است در مشورت خیانت کند. حتی در متن روایت آمده: فرد خداترس و متدین، مسیر سالم را معرفی خواهد کرد. ویژگی دیگر یک مشاور خوب در روایات، حر یا آزاده بودن یعنی در قید و بند دیگران نبودن است. مثلاً اگر مشاور وامدار فردی باشد، ممکن است در فضای مشورت دچار مشکل شود. ویژگی پنجم، مؤاخات و برادری است. در روایات به عبارت «صدّیقا مؤاخیا» اشاره شده، یعنی با کسی مشورت کن که دوست و برادرگونه باشد؛ یعنی در قبال تو احساس مسئولیت کند و از کنارت بی‌اعتنا نگذرد و این دلسوزی را درون خود داشته باشد.
همچنین در روایات از مشورت با افراد دروغگو، ترسو، بخیل، حریص، دمدمی و متلون‌المزاج نهی شده است.

تفاوت مشاوره دینی با غیردینی چیست و نسبت به آن چه مزایایی دارد؟
پرسش خوبی است؛ مشاورانی که تحصیلات آکادمیک دارند و از مباحث دینی بی‌اطلاع‌اند، در راهنمایی افراد فقط از علم روان‌شناسی و مشاوره استفاده می‌کنند و بسیاری از جاها هم مباحثشان مفید و قابل استفاده است. اما طبیعتاً افرادی که هم تخصص روان‌شناسی و هم دینی دارند، علاوه بر دانش روان‌شناسی، از توصیه‌های دینی هم برخوردارند. اسلام دین کاملی است و در مورد سبک زندگی، فرزندپروری، خانواده‌داری، مدیریت استرس و بسیاری دیگر از مسائل، توصیه‌های ارزشمندی دارد. مسلم است این مباحث با فرهنگ ایرانی و اسلامی ما هم عجین شده و با عمل به آن‌ها زندگی‌ سالم‌تری خواهیم داشت.

خبرنگار: زهرا دلپذیر