یکی از محورهای کلیدی در زمینه خنثی‌سازی تحریم‌ها و نقش‌پذیری بزرگ در بازار انرژی جهان، بحث توسعه ظرفیت پتروپالایشگاهی کشور است.  از همین رو اصلی‌ترین توقع از تغییر رویکرد در وزارت نفت، عزم این وزارتخانه برای رهایی از خام‌فروشی نفت با ساخت پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌هاست، به ‌طوری‌ که جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم تاکنون در تمامی موضع‌گیری‌های خود بر ضرورت توسعه پتروپالایشگاه‌ها و ایجاد پارک‌های شیمیایی ذیل آن‌ها تأکید داشته، اما در عمل با گذشت نزدیک به سه سال از عمر این دولت، اتفاق خاصی در زمینه توسعه زنجیره ارزش به وقوع نپیوسته است.
در همین زمینه با سیدعلی مرتضوی، کارشناس حوزه انرژی و محمدعلی شایان‌اصل، کارشناس حوزه سیاست‌گذاری به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه خواهید خواند.

سهامداران غیردولتی عامل اصلی توقف ساخت پتروپالایشگاه شهید سلیمانی
سیدعلی مرتضوی با اشاره به اهمیت توسعه پتروپالایشگاه‌ها در زنجیره ارزش نفت گفت: توسعه پتروپالایشگاه‌ها برای کشورهایی مانند ایران که به‌شدت تحت تحریم صادرات نفت هستند، حیاتی است. پتروپالایشگاه‌های نفت نقش کلیدی در زنجیره ارزش نفت دارند و نفت خام را به محصولات ارزشمندی مانند بنزین و محصولات پتروشیمی تبدیل می‌کنند. در مواجهه با تحریم‌های بخش نفت ایران، تکمیل پتروپالایشگاه‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، زیرا می‌تواند به خنثی کردن تأثیر تحریم‌ها و تضمین عرضه پایدار سوخت و محصولات پتروشیمی برای مصرف داخلی و صادرات و ارزآوری کشور کمک کند.
وی ادامه داد: پروژه پتروپالایشگاه شهید سلیمانی که یکی از مهم‌ترین پروژه‌های پالایشگاهی ایران محسوب می‌شود، هنوز به مرحله ساخت نرسیده است. تکمیل پتروپالایشگاه شهید سلیمانی نه‌تنها به تأمین نیازهای سوخت داخلی کمک می‌کند، بلکه به ایران اجازه می‌دهد محصولات با ارزشی تولید کند که مشمول تحریم نیستند. با این حال، چالش‌هایی مانند تعدد سهامداران و نبود سرمایه‌گذاری مناسب از سوی دولت، پیشرفت پروژه را کند کرده است. پیشرفت نکردن در توسعه پروژه‌های پتروپالایشگاهی و پالایشگاهی نفتی در ایران نگران‌کننده است، زیرا توانایی کشور را برای خنثی کردن تأثیر تحریم‌ها بر بخش نفت محدود می‌کند و ممکن است برای تأمین نیازهای سوخت داخلی و به حداکثر رساندن ارزش منابع نفتی خود دچار مشکل شود. 
مرتضوی عامل اصلی توقف ساخت پتروپالایشگاه شهید سلیمانی را سهامداران غیردولتی این پروژه معرفی کرد و گفت: با وجود اعتقاد صریح وزارت نفت در توسعه این پروژه‌های پتروپالایشگاهی، اما متأسفانه با وجود تأکید وزارت نفت بر تسریع عملیات تولید، سهامداران غیردولتی این پروژه پیش‌تر به دلیل پرداخت نکردن سهم خود برای ثبت شرکت و آغاز عملیات اجرایی، یک مانع جدی ایجاد کردند و حال در آخرین نسخه از مانع‌تراشی‌ها مشخص شده در فرایند ثبت شرکت، دو امضاکننده از بانک تجارت و ملت دارای بدهی مالیاتی هستند و سامانه مانع ثبت نهایی شده است.

تا پایان دولت بعد نیز امکان اتمام وجود ندارد
در طرف مقابل آقای محمدعلی شایان‌اصل، کارشناس حوزه سیاست‌گذاری نظر مخالفی نسبت به عملکرد دولت دارد. وی با اشاره به مهم‌ترین طرح پتروپالایشگاهی اجرایی شده توسط دولت اظهار کرد: پتروپالایشگاه شهید سلیمانی به عنوان مهم‌ترین طرح پتروپالایشگاهی اجرایی‌شده توسط دولت هنوز به مرحله ساخت نرسیده است. سهم محصولات پتروشیمی و سوخت در پتروپالایشگاه شهید سلیمانی به ترتیب ۲۵ و ۷۵درصد خواهد بود و قرار است روزانه 5/6میلیون لیتر بنزین از این واحد تولید شود و در صورت ساخته شدن، علاوه بر افزایش ظرفیت نیاز داخلی نفت به میزان ۳۰۰ هزار بشکه در روز، امکان توسعه ظرفیت بنزینی کشور و تولید محصولات با ارزش افزوده بالا و غیرقابل تحریم را دارد.
وی گفت: ساخت پتروپالایشگاه مهم‌ترین رویکرد دولت در زمینه خنثی‌سازی تحریم‌های نفت با تکمیل زنجیره ارزش نفت خام است با وجود این، پتروپالایشگاه شهید سلیمانی به عنوان اصلی‌ترین طرح تکمیل زنجیره ارزش نفت خام، هنوز به مرحله ساخت نرسیده و تنها محل احداث آن مشخص شده است.
شایان‌اصل درخصوص بهانه اعلام‌شده برای ساخته نشدن پتروپالایشگاه شهید سلیمانی گفت: برخی اعلام می‌کنند تعلل سهامداران 
غیر از دولت موجب تأخیر در ساخت پروژه شده است، اما مسئله پتروپالایشگاه اگر مسئله نخست دولت در زمینه خنثی‌سازی تحریم‌ها بود، بی‌شک باید مشکلات پیش‌رو حتی با دستور از بالا و اعمال قدرت حاکمیتی دولت حل می‎شد و بی‌تردید این دلیل مناسبی برای توسعه مهم‌ترین محور خنثی‌سازی تحریم‌ها نیست و نمی‌تواند درست باشد. دولت به‌ویژه آقای اوجی باید تمرکز نخست خود را در مسائل حوزه انرژی روی مسئله توسعه زنجیره ارزش نفت قرار دهد و حتی یک نماینده ویژه نیز برای پیگیری هفتگی پروژه‌های پتروپالایشگاهی قرار دهد که هر ماه پیشرفت پروژه را اطلاع دهد. با وجود سیاست موفق خارجی ایران در دولت سیزدهم در حوزه تجارت انرژی خارجی، اما توسعه زنجیره ارزش در داخل و سیاست‌های حوزه بهینه‌سازی مصرف به درستی پیش نرفته است.
وی ادامه داد: همچنین دلیل دیگر پیشرفت کُند ساخت پتروپالایشگاه شهید سلیمانی را تعدد سهامداران و عدم سرمایه‌گذاری مناسب توسط دولت و دیگر سهامداران این پروژه عنوان کردند که باز هم دلیل مناسبی نیست. بعید به نظر می‌رسد حتی تا پایان دولت بعدی ایران نیز با این وضعیت پیشرفت پروژه، امکان اتمام پتروپالایشگاه شهید سلیمانی وجود ندارد.
وی در پایان گفت: وضعیت توسعه زنجیره ارزش نفت در ایران، متأسفانه در بدترین شرایط ممکن به سر می‌برد و پیشرفت چندانی در حوزه پتروپالایشگاهی چه در طرح‌های توسعه‌ای بخش خصوصی و چه در پتروپالایشگاه شهید سلیمانی شاهد نیستیم و حتی طرح‌های پتروپالایشگاهی از طرح‌های سرمایه‌گذاری خارجی با چین نیز حذف شده‌اند.

اعتبارات بی‌سرانجام پالایشگاه 
چند روز پیش مصطفی نخعی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس یازدهم و منتخب مجلس دوازدهم در انتقاد از روند کُند ساخت پالایشگاه در کشور، به‌ویژه پالایشگاه شهید سلیمانی که از ابتدای شروع دولت سیزدهم بارها وعده ساخت آن مطرح و هنوز کلنگ‌زنی آن هم آغاز نشده است، به «انرژی پرس» گفت: همه کسانی که اکنون در این مسند و جایگاه قرار گرفته‌اند، در گذشته منتقدان جدی این شرایط بودند
هر سال دولت در زمان بودجه برای ساخت پالایشگاه شهید سلیمانی از مجلس مجوز می‌گیرد و اعتباراتی دریافت می‌کند، اما عملاً شاهد اقدام خاصی در این باره نیستیم.

خبرنگار: زهرا طوسی