نبرد در هنگ طلاب

درباره حضور طلبه‌ها در دفاع مقدس

نبرد در هنگ طلاب

در طول هشت سال دفاع مقدس، تعداد زیادی از طلاب و روحانیان نیز همپای اقشار مردم در جبهه‌های نبرد حاضر می‌شدند. بیشتر آن‌ها علاوه بر ایفای وظایف تبلیغی، در رسته‌های رزمی و خطوط مقدم نبرد حضور داشتند و به همین دلیل شهدای زیادی را نیز تقدیم ملت ایران کردند.


واقعیتی که نشان می‌دهد روحانیت اثرگذار تنها به دعوت و تبلیغ زبانی اکتفا نکرده و به‌صورت عملی پیشاپیش حرکت جهادی مردم کشورمان بوده است.

از خلبانی تا تبلیغ
طلبه‌های رزمنده در بسیاری از نقش‌های جبهه حضور داشته‌اند؛ از فرماندهی لشکر تا دیده‌بانی و توپخانه و تک‌تیراندازی و حتی خلبانی هوانیروز و جراحی اتاق عمل! شهدای زیادی را هم در عرصه‌های رزمی تقدیم اسلام و انقلاب کردند.
اما نقش اصلی روحانیت در جبهه‌ها، نقش تبلیغی آن‌ها بوده است؛ چراکه رسالت اولیه و وظیفه اصلی طلاب، مرزبانی عقیده‌ها و نشر مکتب اهل‌بیت(ع) است و به فرمایش امام صادق(ع) مداد علما حتی بر خون شهید هم برتری دارد.
به همین دلیل روحانی اگر آرپی‌جی‌زن هم بود، در حال تبلیغ بود، چون رزمندگان را به‌طور عملی و غیرزبانی دعوت به دفاع از کشور می‌کرد.
حوزه‌های علمیه در حقیقت با اشاعه فرهنگ اهل‌بیت(ع)، جامعه‌ای آماده شهادت و جانبازی ایجاد کردند که تأثیرش بسیار فراتر از فعالیت رزمی تعدادی از طلاب بوده است.
طلبه‌هایی که هر دو توانمندی رزمی و تبلیغی را داشتند، پیش از عملیات‌ها و هنگام نیاز به کار فرهنگی و تبلیغی، لباس روحانیت به تن داشتند و زمان عملیات، لباسشان را با لباس رزم عوض می‌کردند. آن‌ها که معمم بودند همراه لباس رزم، عمامه هم بر سر می‌گذاشتند.

تبلیغ سنگر به سنگر 
روحانیون رزمی‌تبلیغی در خط مقدم وظیفه توجیه اعتقادی و تبیین مباحث دینی برای رزمندگان و پاسخ به سؤالات شرعی آن‌ها را داشتند و در واقع روحیه‌بخشی به جبهه خودی و تقویت انگیزه دینی نیروهای خودی بر عهده روحانیت بود.
آن‌ها زیر آتش خمپاره و توپخانه باید سنگر به سنگر خودشان را به همه نیروها می‌رساندند تا سراغ رزمنده را بگیرند و مسائل او را بپرسند که سؤال و ابهامی در شرعیات و اعتقادات نداشته باشد. سنگرهای خط مقدم خیلی اوقات به مسجد و کلاس درس و احکام تبدیل می‌شد.

احکام دفاع
یکی از دلایل حضور روحانیان در جبهه‌های دفاع مقدس، پاسخ‌گویی به مسائل شرعی رزمندگان بود. علاوه بر مسائل شرعی عمومی و شایع که مورد ابتلای همه مردم و ازجمله رزمندگان است، مسائل اختصاصی جبهه نیز وجود داشت که بعضی از این مسائل مثل اذن پدر و مادر برای حضور در جبهه، روزه و نماز در جبهه و... مرتبط با شخص رزمنده بود و مسائلی هم دربرگیرنده احکام کلی جنگ و جهاد بود.
حتی شبهاتی مثل جواز جنگ و دفاع یا نماز در زمین‌های غصبی عراق و... از سوی دشمن طراحی شده بود که باید پاسخ داده می‌شد.

چاشنی شب حمله
نیروهای عملیاتی برای انجام یک عملیات، چند هفته و گاه چند ماه زودتر از سراسر کشور جمع شده و در حال آماده‌باش به سر می‌بردند. این فاصله و انتظار ممکن بود روحیه نیروها را تضعیف کند.
با توجه به کمبود امکانات فرهنگی در خطوط نبرد، این روحانیون رزمی تبلیغی بودند که با تشکیل جلسات و سخنرانی‌ها و درس‌های معارف دینی، وقت رزمندگان را به بهترین شکل پربار کرده و با تقویت روحیه حماسی، آنان را آماده نبرد با دشمن بعثی می‌کردند.
چیزی که اثرگذاری فعالیت‌های تبلیغی را بیشتر می‌کرد، این بود که در حرف خلاصه نمی‌شد و مبلغان در عمل نیز پیشاپیش رزمندگان جانفشانی می‌کردند.
حتی در هنگام شکست ظاهری و عقب‌نشینی نیز روحانیان بودند که در مواقع حساس، فرماندهان و رزمندگان را از فشارهای روانی ناشی از مشکلات خارج می‌کردند و موجب تقویت روحیه آنان می‌شدند.

هدایت و پشتیبانی از جنگ
روحانیت علاوه بر ایفای نقش میدانی، نقش‌های کلان هدایت و پشتیبانی از جنگ را نیز بر عهده داشتند که مهم‌ترین آن، نقش ولایت و رهبری امام(ره) در هدایت کلی دفاع مقدس و فرماندهی کل قوا بود. در کنار آن به نقش ائمه جمعه و مراجع تقلید در به حرکت درآوردن جامعه برای دفاع نیز می‌توان اشاره کرد.
همچنین بار اصلی پشتیبانی از جبهه‌ها بر دوش مساجد و حسینیه‌ها بود که در اختیار روحانیت قرار داشت و علاوه بر جمع‌آوری و اعزام نیرو‌، پشتیبانی مادی از جبهه‌ها را نیز برعهده داشتند.
مردم هم که به روحانیت اعتماد داشتند، چه در عرصه دفاع و چه در عرصه پشتیبانی جنگ وارد صحنه می‌شدند.

عالم خمپاره‌انداز!
بسیاری از مراجع و علمای بزرگ شخصاً در جبهه‌ها حضور پیدا می‌کردند که حضور آنان در مناطق جنگی، روحیه و انگیزه رزمندگان را دوچندان می‌کرد.
آیات عظام بهاءالدینی، فاضل لنکرانی، جوادی‌آملی، حسن‌زاده آملی، مشکینی، اشرفی‌اصفهانی، مهدوی‌کنی، میرزاجواد آقاتهرانی و... از علمای سرشناسی بودند که بارها در جبهه‌ها حاضر می‌شدند.
میرزا جوادآقا تهرانی در سال‌های آخر زندگی و با همان بدن نحیف و قد خمیده‌ای که داشت چهار بار در جبهه‌های نبرد و خطوط مقدم حاضر شد، لباس بسیجی بر تن می‌کرد و گاهی پشت خمپاره‌انداز می‌نشست و شلیک می‌کرد.

با نام و گمنام...
با توجه به سیاست‌های ضددین دوران پهلوی، تا سال‌های ابتدای انقلاب اطلاعات جامعی از تعداد طلبه‌ها و روحانیون وجود نداشت و حضور طلاب و روحانیون در دفاع مقدس معمولاً فارغ از عناوین حوزوی انجام می‌شده و عمدتاً به عنوان بسیجی عازم جبهه‌ها می‌شدند.
حتی پس از شهادت نیز با همین عنوان بسیجی یا رزمنده به خاک سپرده می‌شدند و در بنیاد شهید نیز پرونده‌ای به عنوان طلبه برای آن‌ها تشکیل نمی‌شد.
از این‌رو بسیاری از شهدای روحانی، از این نظر گمنام بوده‌اند و بعضاً هنوز هم شناخته نشده‌اند.
البته در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای شناسایی و تحلیل حضور روحانیت در جبهه‌ها انجام شد که نتایج حیرت‌آوری را نشان می‌دهد.

شهدای شاخص روحانی
تنها بعضی از طلاب و روحانیون حاضر در جبهه ملبس به لباس روحانیت بوده‌اند و به عنوان روحانی شناخته می‌شدند؛ افرادی مثل شهید موسوی‌قوچانی که از شهدای شاخص روحانی هستند.
اما عده بیشتری از طلبه‌های رزمنده که ملبس نبودند یا به‌خاطر مسئولیت‌های رزمی از لباس نظامی استفاده می‌کردند، کمتر با عنوان روحانی شناخته شده‌اند. شهید کاوه، شهید برونسی و شهید فرودی ازجمله شاخص‌ترین طلبه‌های شهید خراسانی هستند که تا فرماندهی تیپ و لشکر هم پیش رفتند، ولی کمتر با عنوان طلبه شناخته می‌شوند.

پیشگام در شهادت
تعداد شهدای طلبه و روحانی به حدود ۴هزار نفر می‌رسد که از این میان افزون بر ۳هزارو۷۰۰ نفر آن‌ها در دفاع مقدس به شهادت رسیده‌اند. همچنین ۵۳۳شهید روحانی سهم استان‌های خراسان بوده است.
در بررسی‌های آماری نسبت شهدای روحانی به کل جامعه روحانیت رقم عجیبی را نشان می‌دهد؛ حوزه علمیه به ازای هر هزار نفر طلبه، ۴۰ شهید تقدیم انقلاب کرده که این نسبت چند برابر سایر اقشار است. این در حالی است که خیلی از طلبه‌ها به صورت گمنام و به عنوان بسیجی به جبهه اعزام می‌شدند و هنوز آمار جامعی از آن‌ها در دست نیست.

شهدای روحانی به روایت آمار
۳هزارو۳۰۰ نفر از شهدای روحانی دفاع مقدس به عنوان بسیجی به جبهه رفته‌اند، ۳۸۰ نفر سپاهی و بقیه از طریق سایر نهادها اعزام شده‌اند.
حدود هزارو۲۰۰ نفر از این شهدا مسئولیت‌های رزمی و نظامی هم داشته‌اند که نزدیک به ۲۵۰ نفر از آنان جزو فرماندهان جنگ بوده‌اند، از فرماندهی قرارگاه و لشکر و تیپ تا گردان و گروهان و دسته.
اما بیشترین شهدای روحانی با مسئولیت رزمی‌تبلیغی در جبهه‌های نبرد حضور داشتند که تعداد آن‌ها به حدود هزارو۸۰۰ شهید می‌رسد.
بیشترین شهدای روحانی از نظر سنی ۱۸ ساله بوده‌اند که تعداد آن‌ها به ۵۰۰ شهید می‌رسد. تنها در عملیات کربلای۵ تعداد ۵۶۷ طلبه به شهادت رسیده‌اند. خواهران طلبه نیز ۱۵ شهید تقدیم انقلاب کرده‌اند.
در میان شهدای روحانی ۵۴۵ شهید از سادات بوده‌اند و ۳۶ امام جمعه از شهرهای مختلف نیز در جبهه‌های دفاع مقدس به شهادت رسیده‌اند.
حدود ۳۰ نفر از این شهدا مجتهد و ۱۸۰ نفر نیز در سطوح بالای علوم حوزوی بوده‌اند.

تیپ مستقل طلبه‌ها
طلبه‌ها به‌طور رسمی از ۲۱ كانال به جبهه اعزام می‌شدند؛ از دفتر و سازمان تبلیغات، دفتر ائمه جمعه، حوزه‌های علمیه شهرها و... .
گسترش دامنه فعالیت رزمی و تبلیغی روحانیون تا آنجا رسید که یک رسته ویژه نظامی به این قشر اختصاص داده شد. تیپ رزمی و تبلیغی امام صادق(ع) در زمان دفاع مقدس ایجاد شد و در حال حاضر هم دوره‌های آموزش نظامی را برای طلاب بسیجی یا سربازطلبه‌ها برگزار می‌کند و به تداوم آمادگی نظامی می‌پردازد.
اعزام روحانیون مبلغ به رده‌های نیروهای نظامی از وظایف این تیپ است و در کنار آن، گردان‌های رزمی‌تبلیغی و تخصصی مختلفی را نیز ایجاد کرده است؛ ازجمله گردان راویان سیره شهدا که با حضور در کاروان‌های راهیان نور به روایت‌گری دفاع مقدس می‌‌پردازد و گردان تخصصی امداد و نجات نیز در حوادث غیرمترقبه به مردم خدمت‌رسانی می‌کند.

از هنگ طلاب تا بسیج طلاب و روحانیون
بسیج طلاب از همان سال‌های ابتدای جنگ در قم ایجاد شد و نخستین فرمانده‌اش هم مرحوم آیت‌الله فاضل‌لنكرانی بود. بر سردر مدرسه فیضیه تابلویی نصب بود كه روی آن نوشته شده بود: «هنگ طلاب».
اما سازمان بسیج طلاب و روحانیون به‌طور رسمی در سال ۱۳۶۷ همزمان با بسیج دانشجویی و به فرمان امام خمینی(ره) ایجاد شد.
بسیج طلاب در مدارس علمیه فعال است و زیرنظر تیپ امام صادق(ع)، وظیفه حفظ آمادگی دفاعی و نظامی طلاب مدارس علمیه را برعهده دارد.
حدود هزارو۴۰۰ پایگاه بسیج طلاب در سراسر کشور علاوه بر وظایف تعریف‌شده به فعالیت‌های جهادی در مناطق محروم نیز می‌پردازند و در بسیاری از موقعیت‌های خطیر مانند کرونا، سیل، زلزله و... حضور میدانی دارند.

رسم آزادگی
دوران طولانی اسارت را شاید بتوان سخت‌ترین مراحل دفاع مقدس نام نهاد. رزمندگانی که اسیر دشمن می‌شدند، نه امکان رفتن و شهادت داشتند و نه برگشتن و زندگی. باید می‌ماندند و غربت و دوری از خانواده را در محیطی یکنواخت و در فضایی محدود و خشن تحمل می‌کردند، آن هم زیر تبلیغات و فشارهای روانی دشمن و به دور از امکانات علمی و فرهنگی.
در چنین فضایی که زمینه افسردگی و حتی بریدن اعتقادی رزمندگان فراهم بود، روحانیون تنها کسانی بودند که به برکت سرمایه علمی و دینی خود می‌توانستند به تبیین پرداخته و روحیه اسرا را برای تحمل دوران اسارت حفظ کنند. افرادی مثل مرحوم حجت‌الاسلام ابوترابی در زندان‌های بعثی خوش درخشیدند.

روز روحانیت و دفاع مقدس
اول اسفند سال ۱۳۶۴، حجت‌الاسلام فضل‌الله محلاتی نماینده امام خمینی(ره) در سپاه پاسداران به همراه عده‌ای از روحانیون، قضات و نمایندگان مجلس عازم مناطق عملیاتی جبهه بودند که هواپیمای مسافربری آن‌ها در نزدیکی اهواز مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفت و به شهادت رسیدند.
از آنجا که بیشتر مسافران این پرواز را روحانیون تشکیل می‌دادند، این روز به عنوان «روز روحانیت و دفاع مقدس» نام‌گذاری شد.

و کلام امام شهدا
«سلام بر حماسه‏سازان همیشه جاوید روحانیت که رساله علمیه و عملیه خود را به دم شهادت و مرکب خون نوشته‏اند و بر منبر هدایت و وعظ و خطابه ناس از شمع حیاتشان گوهر شب‌چراغ ساخته‏اند.
افتخار و آفرین بر شهدای حوزه و روحانیت که در هنگامه نبرد رشته تعلقات درس و بحث و مدرسه را بریدند و عقال تمنیات دنیا را از پای حقیقت علم برگرفتند و سبکبالان به میهمانی عرشیان رفتند و در مجمع ملکوتیان شعر حضور سرودند...
خدا را سپاس می‏گزاریم که از دیوارهای فیضیه گرفته تا سلول‌های مخوف و انفرادی رژیم شاه‏ و از کوچه و خیابان تا مسجد و محراب امامت جمعه و جماعات و از دفاتر کار و محل خدمت تا خطوط مقدم جبهه‏ها و میادین مین، خون پاک شهدای حوزه و روحانیت افق فقاهت را گلگون کرده و در پایان افتخارآمیز جنگ تحمیلی نیز رقم شهدا و جانبازان و مفقودین حوزه‏ها نسبت به قشرهای دیگر زیادتر است...».

خبرنگار: محمد ولیان‌پور

برچسب ها :
ارسال دیدگاه