عزاداری در شهرهای مختلف کشور آیینهای خاصی دارد
سوگواری حسینی در میان اقوام ایرانی
همه ساله با فرا رسیدن ماه محرم آیینهای مختلف و متنوعی در شهرهای کشور با هدف عرض ارادت به ساحت سرور و سالار شهیدان متناسب با فرهنگ بومی آن منطقه برگزار می‌شود که آشنایی با این رسوم خالی از لطف نیست.
آیین نخل‌برداری در استان یزد
در استان یزد آیین نخل‌برداری به عنوان یک رویداد مذهبی محبوب برگزار می‌شود.
«نخل» سازه چوبی تابوت مانندی است که با پوشش سیاه و انواع شالهای رنگارنگ و آینه پوشانده شده است. پس از اتمام مراسم نخل بستن، عزاداران نخل را بلند کرده و چند بار در فاصله‌های زمانی متفاوت و در هر بار، یک تا سه بار در طول و عرض یا مقابل حسینیه و میدان حرکت می‌دهند. این مراسم به طور نمادین مراسم تشییع پیکر امام حسین(ع) و پیکر شهدا در کربلا بوده و ارادت قلبی مردم به این انسان‌های شجاع و پاک را می‌رساند.
آیین تجمع عاشورایی در شهر زنجان
یکی دیگر از مراسم زیبای عاشورایی در شهر زنجان برگزار می‌شود. آیین عزاداری محرم با یک تجمع عاشورایی در میدانی بزرگ به شکلی توصیف‌ناپذیر اتحاد و اعتقاد قلبی مردم را به نمایش می‌گذارد. در هشتم ماه محرم که به «یوم العباس(ع)» شناخته می‌شود، خیل عظیمی از عزاداران کل شهر زنجان در میدان اصلی شهر جمع می‌شوند و تا نزدیک غروب آفتاب به روضه‌خوانی می‌پردازند. هنگام غروب آفتاب با حرکت عزاداران به سمت امامزاده سید ابراهیم(ع) مراسم به اتمام می‌رسد. مراسم تجمع عاشورایی شهر زنجان به عنوان دهمین میراث معنوی ایران به ثبت رسیده است.
خیمه‌سوزان در چهارمحال و بختیاری
خیمه‌سوزان مراسم آیینی ویژه‌ای است که هر ساله به مدت 10روز در دهه اول محرم برگزار می‌شود و یادآور واقعه عاشورا و مظلومیت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و اهل بیت(ع) آن حضرت است. در این تاریخ، مردم نخل‌های بزرگی را از استان‌های اطراف حمل کرده و در ورودی شهر طاقانک یا در کنار مسجد و حسینیه شهر قرار می‌دهند.
همچنین با برپا کردن خیمه‌های بزرگ، فضای عاشورایی کربلا را تداعی می‌کنند. مراسم خیمه‌سوزان در ظهر عاشورا برگزار می‌شود. افرادی با لباس قرمز که نماد دشمنان اهل بیت(ع) است، خیمه‌ها را آتش می‌زنند و رنج و غم اهل بیت(ع) در آن روز را به تصویر می‌کشند.
مشعل‌گردانی در قم
مشعل‌گردانی آیین عزاداری محرم در قم بوده که در شب‌های هشتم و نهم محرم برگزار می‌شود. در این تاریخ عراقی‌های ساکن شهر قم پس از تاریک شدن هوا، با مشعل‌هایی روشن به داخل شهر می‌آیند. مشعل‌هایی که در این مراسم حمل می‌شوند، نماد همان مشعل‌هایی هستند که خیمه امام حسین(ع) را به آتش کشیدند.
مراسم مشعل‌گردانی به همراه نواختن طبل و دسته‌های سینه‌زنی اجرا می‌شود. نواختن طبل نیز یادآور طبل نواختن لشکر یزید بوده تا از شنیده شدن صدای زنان و کودکان جلوگیری کنند. این مراسم در تاریکی شب، فضای معنوی و در عین حال سوزناکی را برای مریدان اهل بیت(ع) ایجاد می‌کند.
آیین گِل‌مالی در لرستان
قدمت گِل‌مالی به هزاران سال پیش برمی‌گردد. زمانی که میان هابیل و قابیل نزاعی درگرفت و قابیل به امر خدا زمین را چال کرد و برادرش را به خاک سپرد. مردم لرستان در روزهای عاشورا و تاسوعا حوضچه‌ای گلی از خاک نرم و گلاب درست می‌کنند، مردم لباس‌های خود را با این گل می‌پوشانند و با ظاهری گلی در مراسم عاشورایی و عزاداری شرکت می‌کنند.
آیین بیل‌زنی در بیرجند
روایت است که سه روز پس از عاشورا، طایفه بنی‌اسد برای به خاک سپردن پیکرهای شهدای کربلا وارد صحرای کربلا می‌شوند و آن‌ها را دفن می‌کنند. این مراسم نیز به احترام همان افراد با عنوان مراسم بیل‌زنی برگزار می‌شود. مردم در این مراسم به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند و با گرفتن بیل‌ها به سمت بالا و زدن بیل‌ها به یکدیگر عزاداری می‌کنند.
آیین تشت‌گذاری در آذربایجان
آیین تشت‌گذاری یکی از قدیمی‌ترین مناسک آیین عزاداری عاشورایی است که همراه با برگزاری آن جمعیت عظیمی از مردم ترک‌زبان به استقبال محرم می‌روند. آیین تشت‌گذاری برای آماده شدن برای مراسم سوگواری امام حسین(ع) و در روزهای پایانی ماه ذی‌الحجه برگزار می‌شود. در این روزها مردم تشت‌ها را بالای سر گرفته، داخل آن آب ریخته و دور مسجد حرکت می‌کنند. مردم دست خود را به تشت و آب داخل آن می‌زنند و به صورت نمادین با امام حسین(ع) بیعت می‌کنند.
رسم «لال‌پله» در گیلان
لال‌پله که به آن لال‌پلو نیز گفته می‌شود یکی از آیینهای جالب مردم گیلان در ماه محرم است. زنان گیلانی که در خانه خود فردی بیمار یا نیازمند دارند، با چهره‌ای پوشیده و ناشناس به دنبال خانه‌هایی می‌گردند که در آن‌ها شیرین‌پلو طبخ می‌شود. به در خانه‌های بزرگان و سیدان محل که در حال پخت این غذا هستند، می‌روند و با قاشق یا کفگیر به در می‌زنند تا از غذای خودشان به آن‌ها بدهند.
گیلانی‌ها وقتی به مراسم نذری دادن می‌رسند، آداب و رسوم متفاوتی دارند. در این منطقه پخت و توزیع نوعی شیرینی به نام «ككه» یا «كشته» مرسوم است كه با آرد، شكر، آب و روغن تهیه و در تنورهای خانگی پخته می‌شود. این شیرینی در میان عزاداران توزیع می‌شود.
كرب‌زنی
پس از شب هفدهم محرم، دسته‌های عزاداری در خیابان‌ها می‌گردند و دو پاره كرب را به هم می‌كوبند تا شب هفتم شهدای كربلا را زنده نگه دارند. كرب، پاره چوبی استوانه‌ای است به وزن ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم كه از وسط به دو بخش تقسیم شده و هر بخش تسمه‌ای چرمی در خود دارد و دست كرب‌زن در میان آن قرار می‌گیرد و كرب‌زن می‌تواند به آسانی آن‌ها را به هم بكوبد.
آیین نذری‌برون در اصفهان
آیین «نذری برون» در روستای باغملک در نزدیکی شهر مبارکه اصفهان برگزار می‌شود. این مراسم قدیمی سیصد ساله با میزبانی اهالی روستای اراضی و باغملک انجام می‌شود. مردم روستای اراضی در روز عاشورا در قالب یک کاروان به سمت باغملک حرکت می‌کنند و در مراسم عزاداری میهمان مردم باغلمک می‌شوند. چاووش‌خوانی اصلی‌ترین آیین عزاداری محرم در آران و بیدگل اصفهان است. این مراسم قدمتی چند صد ساله دارد و با حرکت هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری به سمت امامزاده(ع) شروع می‌شود. در طول مسیر مردم با خواندن اشعار مذهبی به سمت کوچه‌های شهرستان حرکت کرده و دیگران را به ملحق شدن به دسته عزاداری تشویق می‌کنند.
آیین طبق‌کشی در قزوین
طبق‌کشی یکی از آیینهای قدیمی قزوینی‌ها بوده که قدمت آن به دوران قاجار برمی‌گردد. مردم با گذاشتن طبق‌هایی استوانه‌ای شکل به طول یک تا دو متر به سمت امامزاده سیدمحمد(ع) حرکت می‌کنند. این طبق‌ها آینه‌کاری شده و از دور درخشش زیبایی دارد.
در شب و ظهر عاشورا مردم با این طبق‌ها حرکت کرده و در طول مسیر مشغول عزاداری، نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌شوند.
به طور ویژه این آیین مربوط به مردم قزوین بوده و در دوران قاجار با شکل و شمایل متفاوتی اجرا می‌شده است مثلاً در دوران قاجار از طبق‌ها فانوس آویزان می‌کردند.
آیین شاه‌حسین گویان در تبریز
شاه‌حسین گویان یکی از آیینهای محرم بوده که با عنوان «شاخ‌سی» نیز شناخته می‌شود. در این مراسم آقایان در کنار یکدیگر ایستاده و دست در کمر یکدیگر می‌گذارند و به صورت منظم و متحد چوب‌های مخصوصی که در دست دارند را بالا و پایین می‌برند. هنگامی که چوب به سمت بالا می‌رود ذکر «شاخسِی» (یا «شاه‌حسین») و هنگامی که به سمت زمین پایین می‌آورند ندای «واخسِی» (یا «وای حسین») سر می‌دهند.
دمام‌زنی در مراسم محرم بوشهر
موسیقی در میان مردم بوشهر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این عنصر در مراسم مختلف این منطقه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است به طوری که در همه آیین‌ها اعم از مراسم شادی، سوگواری، عزاداری و نمایش مراسم محرم مختلف، آلات موسیقی این خطه از جنوب به صدا درمی‌آید و شور و هیجان را به دل می‌آورد.
سنج و دمام از سازهای معروف بوشهر است که در ماه محرم و مراسم عزاداری سرور و سال��ر شهیدان حضرت امام حسین (ع) در کنار نوحه‌خوانی و سینه‌زنی نواخته می‌شود و به نوعی موسیقی رزم و حماسه عاشورا را به تصویر می‌کشد. به هنرمندانی که در دسته عزاداران به زدن دمام می‌پردازند، «اشکون‌زن» می‌گویند.
شام غریبان در خراسان رضوی
شام غریبان حرم مطهر امام رضا(ع) به این صورت برگزار می‌شود که خادمان با داشتن شمع دور تا دور یکی از بزرگ‌ترین صحن‌ها می‌ایستند و نوحه‌خوان در وسط صحن قرار می‌گیرد و دیگر خادمان و عزاداران با او همنوا می‌شوند.
علم‌بندان، مراسم محرم مردم ماسوله
این مراسم تاریخی مذهبی که قدمت آن به ۸۰۰ سال پیش برمی‌گردد، در روز ششم محرم هر سال در جوار بقعه عون بن علی(ع) برگزار می‌شود. ریش‌سفیدان چهار محله روستا، علم‌هایی که نماد پرچم حضرت ابوالفضل(ع) است و توسط هیئت‌ها به پارچه‌های سبز و مشکی مزین می‌شود به سمت بقعه می‌برند و در همان جا با نوحهسرایی و روضه‌خوانی مراسم عزاداری آغاز می‌شود.
جغجغه‌زنی در مراسم محرم ابیانه
مردم ابیانه در ایام محرم لباس سیاه به تن نمی‌کنند و با همان لباس محلی یا سنتی به عزاداری امام حسین(ع) مشغول می‌شوند و عزاداران آیینهای سنتی این شهر را در مراسم محرم ابیانه اجرا می‌کنند. امامزاده‌ای در ابیانه مورد احترام مردم است و عزاداران در ایام محرم در بارگاه ایشان حضور پیدا می‌کنند و به مراسم مختلف سوگواری می‌پردازند.
یکی از آیینهای قدیمی محرم در ابیانه، مراسم جغجغه‌زنی است که قدمت آن به حدود ۴۰۰ سال پیش برمی‌گردد و در سال ۹۲ به عنوان یک اثر فاخر ملی ثبت شد.
این مراسم در روز تاسوعا در محله یسمون اجرا می‌شود. عزاداران حسینی جغجغه‌ها را که شیء کوچک و تراشیده از چوب هستند، به هم می‌زنند و بر هارمونی نوحهسرایی می‌افزایند.
اوج این مراسم در امامزاده عیسی(ع) و امامزاده یحیی(ع) با دور هم جمع شدن اهالی و حتی گردشگران به چشم می‌خورد که پس از عزاداری در روستا به همان محله یسمون ختم می‌شود و افراد پس از خوردن غذاهای نذری مراسم را به پایان می‌رسانند.
آیین چمر و چایینه در ایلام
این مراسم شبیه تعزیه‌خوانی است که علاوه بر ماه محرم، در سوگ عزیزان نیز برگزار می‌شود. این عزا مانند یک تئاتر خیابانی است که همه عزاداران بازیگران این نمایش هستند. سناریو به این صورت است که در برگزاری مراسم چمر صدای هلهله زنان که بر صورت خود می‌کوبند به گوش می‌رسد و اسبی آذین شده وارد میدان می‌شود که با لوازم جنگی این حس را القا می‌کند که تازه از میدان جنگ رسیده است. وقتی این اسب به جمعیت می‌رسد صدای عزاداران به اوج خود می‌رسد و در این میان نذورات خود را پخش می‌کنند.
رژه اسب سواران در همدان
یکی از مراسم‌هایی که در محرم برای عزاداران حسینی در همدان برگزار می‌شود رژه سواران بر اسب است که در این تعزیه خود عزاداران از جمله بازیگران و تعزیه‌گردانان محسوب می‌شوند.
مراسم کرب‌زنی در لاهیجان
یکی از پرشورترین مراسم عزاداری به این صورت است که مردان تن‌پوش مشکی می‌پوشند و با استفاده از تکه چوب‌های پوشیده شده با چرم که در کف دستشان دارند بر وزن مرثیه‌ای که خوانده می‌شود اصواتی را تولید می‌کنند. شور و هیجان در این مراسم به قدری بالاست که از آن به عنوان یکی از نایاب‌ترین مراسم عزاداری ایرانی نام برده شده است.
40منبر
كسبه لاهیجانی شمع‌های رشته‌ای تهیه می‌كنند. بدین ترتیب كه با آغشته كردن موم روی رشته‌های پنبه‌ای تقریباً ضخیم شمع می‌سازند و سپس آن‌ها را در بسته‌ای ۴۰تایی و در كنار بسته‌های ۴۰دانه‌ای خرما روی طبق می‌گذارند و به كسانی كه می‌خواهند در مراسم ۴۰ منبر شركت كنند، می‌فروشند. این مراسم پس از اقامه نماز مغرب و عشای تاسوعا شروع می‌شود.
چاووش عزا در کاشان
در آخرین روز ذی‌الحجه با ورود دسته «چاووش عزا» به بازار شهر كاشان مردم و كسبه از فرا رسیدن ماه محرم مطلع می‌شوند.
بیشتر اعضای این دسته مداحان اهل بیت(ع) هستند كه هر كدام در مسیر راه اشعاری را در رثای امام حسین(ع) و واقعه عاشورا می‌خوانند.مراسم «توغ‌برداری» در كاشان نیز از جمله آداب مورد توجه اهالی این شهرستان است؛ زمان برداشتن توغ در كاشان معمولاً در شب و روز عاشورا و شانزدهم محرم است، مرسوم است دسته‌های عزاداری به دنبال آن به بازار رفته و در پای آن عزاداری می‌كنند.
حركت به سوی قدمگاه در بندرعباس
مردم شهر بندرعباس صبح تاسوعا تابوت‌هایی را از حسینیه‌ها بیرون می‌آورند و از شهر خارج می‌كنند تا به طرف قدمگاهی كه مردم معتقدند به حضرت علی(ع) منسوب است، ببرند.
اهالی بر این باورند با رقص دجله به طرف این قدمگاه حركت نمادین فرزند به سوی پدر و دیدار با او انجام می‌شود.
درخت خونبار در روستای زرآباد
در روستای «زرآباد» از توابع «رودبار الموت» چنار كهنسالی وجود دارد كه به اعتقاد اهل محل، هر سال هنگام اذان صبح روز عاشورا از ساقه‌های آن مایع قرمزرنگی تراوش می‌كند.
سفره باب‌الحوائج(ع) در اهواز
در اهواز رسم است كه در ایام محرم حاجتمندان سفره حضرت ابوالفضل(ع) و سفره حضرت رقیه(س) را با توسل به باب‌الحوائج(ع) برای استجابت دعا و شفای بیماران می‌اندازند.
بر سر این سفره آش، شله‌زرد، نان و پنیر و شیرینی گذاشته و در پایان قرائت دعا، نیایش و روضه، خوردنی‌ها را به همراه پارچه‌های سبز تبرک شده میان میهمان‌ها تقسیم می‌كنند.
شب هشتم ماه محرم نیز مراسم سینی حضرت قاسم(ع) را برگزار می‌كنند، پارچه سبز روی آن می‌كشند و آجیل مشكل‌گشا، شمع، گلاب، حنا، شیرینی و میوه را در سینی می‌گذارند، سینی را روی سر گذاشته و عزاداری می‌كنند، هر كس حاجتی داشته باشد نذر می‌كند كه در صورت برآورده شدن حاجتش سال آینده یک سینی آماده كند.
روز «یاعباس(ع)» در شاهرود
پنجمین روز از ماه محرم هر سال در شهر شاهرود روز «یاعباس یاعباس» نامیده شده و مراسم طوق‌بندان در این روز برپا می‌شود.
این نشانه از سه قسمت پایه چوبی، بدنه فلزی سینی مانند مشبک به شکل قلب و زبانه فولادی به عرض تقریبی 10 سانتیمتر و طول یک متر تشکیل می‌شود. در باور اهالی منطقه، این نشانه، نمادی از علم و بیرق علمدار واقعه کربلا حضرت ابوالفضل العباس(ع) است.
پوشاندن بدنه طوق با پارچه‌های مشکی، سبز و غیره در این روز توسط سادات و پیرغلامان اباعبدالله الحسین(ع) انجام می‌شود.
بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین طوق شهر طوق «باباعلی» نام دارد.
اگر هنگام حمل طوق به طور ناگهانی تیغه آن روی زمین بیفتد، بلافاصله گوسفندی را در همان محل قربانی می‌کنند. در غیر این صورت معتقدند پیشامد ناگواری برای شخص حامل طوق اتفاق خواهد افتاد.
حمل شیدونه در دزفول
مردم عزادار دزفول، در روز عاشورا طاقی با چهار گلدسته را به حرکت درمی‌آورند که روی آن به سبک نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، صحنه‌هایی از عاشورا به تصویر درآمده است.
این طاق «شیدونه» نام دارد و نذورات مردم در آن پخش می‌شود. شیدونه‌ها به بزرگانی که در روز تاسوعا نقش داشته‌اند، اختصاص دارد.
خبرنگار: نرگس خداشناس
برچسب ها :
ارسال دیدگاه
