​​​​​​​اهمیت نویسندگی در اسلام به قدری است که معجزه پیامبر اسلام(ص) از نوع کتاب است و در این کتاب مقدس هم نخستین آیاتی که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده به امر برای خواندن اشاره دارد و الفاظ کتاب، قلم و علم توأم با هم در این آیات آورده شده است.
به مناسبت 14 تیرماه روز قلم، فرصتی دست داد تا خبرنگار قدس با دکتر رضا نقدی، دانش‌آموخته دوره دکترای تاریخ ایران گرایش دوره اسلامی و مدیر گروه فرهنگ و هنر اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و نویسنده و پژوهشگر، درباره برخی از موارد مرتبط با فرهنگ و هنر و حوزه زائر و زیارت، گفت‌وگو کند. آنچه در ادامه می‌خوانید بخش‌هایی از سخنان وی است.

ضرورت پرداختن به تاریخ، فرهنگ و هنر رضوی
پرداختن به فرهنگ و هنر اسلامی به خصوص تاریخ، فرهنگ و هنر رضوی یکی از اهداف بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی از همان ابتدای تأسیس بوده است. به این دلیل که حرم مطهر امام رضا(ع) از همان ابتدا مورد توجه ویژه شیعیان و ایرانیان قرار داشت و به مرور برای هر چه باشکوه‌تر کردن این بارگاه مقدس از بهترین معماران و هنرمندان استفاده شد و به تدریج برای رفاه زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، بیوتات رفاهی در آنجا شکل گرفت و آیین‏ها و تشریفات مذهبی و ملی در آنجا ایجاد شد. از این رو ضرورت تحقیق و پژوهش و شناساندن آن به جامعه از اهداف بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی است.
از زمان شهادت امام رضا(ع) و دفن پیکر مطهر ایشان در باغ حاکم طوس، به واسطه مزار امام هشتم(ع)، این باغ وقف مزار ایشان شد و به تدریج شیعیان و دوستداران آن حضرت در اطراف این مضجع شریف جمع شدند و به بقعه مطهر الحاقاتی مانند مسجد، مدرسه، رواق، صحن و همچنین بیوتات رفاهی مانند دارالشفاء، مهمانسرا، بازار و... اضافه شد تا جایی که مشهد امام رضا(ع) از همان قرون نخستین هجری به عنوان یک شهر در کنار شهر نوغان و بعداً در کنار ناحیه تابران طوس در خراسان مطرح شد. سپس در دوره تیموریان از شهرهای بزرگ ایران به شمار آمد و از عصر صفوی به بعد، دارالملک خراسان شد. در طول این دوران، بهترین معماران و هنرمندان در زیباسازی حرم مطهر رضوی نقش داشته‏اند به طوری که سیر معماری اسلامی به صورت پیوسته در آنجا قابل مشاهده و بررسی است. 
از طرف دیگر برخی از آداب، رسوم و آیین‌های ملی و اسلامی در سالیان دور در حرم مطهر امام هشتم(ع) اجرا می‏شده که هنوز بعضی از آن‌ها ادامه دارد مانند آداب تحویل سال نو، تشکیلات کشیک‌های خدمتی خدام، نقاره‌نوازی، مراسم خطبه و صفه، جاروکشی، چراغ برات، صلاه و... .
در زمینه شعر و به خصوص شعر رضوی نیز حرم مطهر از قدیم، کانون شاعران آیینی بوده و مدتی هم در تشکیلات آستان قدس رضوی عنوان «ملک‌الشعرا» وجود داشته و اکنون مجموعه‌ای به نام انجمن شعر رضوی نیز در این تشکیلات فعال است. در زمینه نفایسی که در حرم مطهر گرد آمده و موزه‏ها و در و دیوار و خزانه آن پر از نفایس تاریخی است و همچنین مشاغلی که در اطراف حرم مطهر در دوران مختلف شکل گرفته، می‌توان به اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی مراجعه و موارد را مطالعه کرد. بنابراین پرداختن به حوزه تاریخ، فرهنگ و هنر «رضوی» از اهمیت بسزایی برخوردار است. 

توجه به عمومی‌سازی علم و دانش 
یکی از مسائلی که در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی مطرح است، توجه به موضوع «عمومی‌سازی علم و دانش» است. در این ارتباط و با راهنمایی ریاست این بنیاد، یکی از مهم‌ترین فعالیت‌ها و مأموریت‌های این بنیاد در مقطع کنونی، جذب و تربیت پژوهشگران متخصص و خلاق و آشنا به نیازهای روز به خصوص نیازهای جوانان است که بتوانند معارف دین مبین اسلام و معارف مذهب حقه شیعه دوازده امامی و تراث شیعی و رضوی را به شکل روایی و در عین حال آکادمیک به سطح جامعه و برای عموم مردم و جوانان بیان کنند. این بنیاد علاوه بر اینکه به فعالیت‌های پژوهشی و تولید علم می‏پردازد، در راستای عمومی‌سازی آن هم قدم برمی‏دارد. از این رو تحقیقات و پژوهش‌های تخصصی و سنگین را با زبان قابل فهم برای عموم مردم بیان کرده تا در راستای ارتقای سطح آگاهی و زندگی مردم گامی مهم برداشته شود. مانند تولید کتاب «پند بیهوده» و یا کتاب دیگری با عنوان «پژوهش بیهوده» که قرار است از سوی این بنیاد منتشر شود. از این رو گروه فرهنگ و هنر اسلامی این بنیاد علاوه بر تولید علم و دانش در این حوزه، بعضی از تحقیقات و پژوهش‌های خود را در قالب زبان قابل فهم برای عموم مردم منتشر و یا در قالب نشست و سخنرانی و یا ارائه به نویسندگان و هنرمندان برای ساخت اثر ادبی و هنری در زمینه فیلم مستند، داستان و رمان، انیمیشن و... برای عموم مردم در اختیار آن‌ها می‌گذارد. به عنوان مثال این گروه برای کارگردانان و مستندسازانی که درباره موضوعاتی مانند سیر گسترش تاریخ و تشکیلات حرم مطهر رضوی، تاریخ معماری حرم مطهر، آداب و رسوم رضوی، فرهنگ و سیره رضوی و یا موقوفات آستان قدس و... احتیاج به منابع دست اول و موثق و متقن دارند، مرجع قابل اطمینانی است. ضمناً تاکنون برنامه‏های مختلفی در رسانه‌های ملی و بین‌المللی در زمینه موارد مذکور ساخته و به نمایش گذاشته شده است. همچنین از جمله کارهای پژوهشی شاخص در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، کتاب دایره المعارف آستان قدس رضوی بوده که شاید برای عموم مردم قابل استفاده نباشد، اما بعضی از موضوعات آن در قالب کتاب برای برآوردن نیازهای زائران و دیگر افراد جامعه به زبانی ساده و جداگانه منتشر شده است که از آن میان به کتاب‌هایی مانند آیین‌های حرم مطهر رضوی، متولیان و نایب التولیه‌های آستان قدس رضوی، نفایس حرم مطهر رضوی، حریم و حرم رضوی، پیشینه هنر و معماری و.... می‌توان اشاره کرد. 

عمومی‌سازی سوژه‌ها برای مردم، زائران و مجاوران
علاوه بر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی سایر مؤسسه‌ها و مجموعه‌های این نهاد مقدس مانند رسانه‏ها و مطبوعات آستان قدس (روزنامه قدس و رسانه‏های دیجیتال و الکترونیک) و سایت‌ها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، مؤسسه آفرینش‌های هنری، مؤسسه انتشاراتی به‌نشر و... هم می‎توانند با کمک این بنیاد، این آثار و سوژه‌ها را برای فهم و استفاده مردم، زائران و مجاوران، کودکان و نوجوانان، دانشجویان و دانش‌آموزان و... در قالب ساخت مستند، فیلم و داستان، انیمیشن، کتاب، کلیپ، پادکست و... عمومی‌سازی کنند. به عنوان مثال این بنیاد کتابی در خصوص بررسی مسیر هجرت و حرکت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو منتشر کرده است و مؤسسه آفرینش‌های هنری و صدا و سیما می‌توانند موضوعات این کتاب را برای فهم و استفاده عموم مردم در قالب یک فیلم مستند فاخر تولید و به نمایش درآورند. 
هنر و معماری حرم مطهر رضوی هم در واقع تاریخ هنر و معماری اسلامی است که در هر زمینه آن می‌توان سخن گفت مانند گچبری، آینه‌کاری، طلاکاری، کتیبه‌نگاری، کاشی‌کاری، سنگ‌کاری، حجاری و... و یا اسناد تشکیلات مالی و اداری حرم مطهر و همچنین مباحثی مانند دارالشفا، مهمانسرا، نقاره‌خانه، موقوفات، مشاغل حرم مطهر و مشهد، وقف‌نامه‌های آستان قدس و... . 
همچنین نفایس خطی و غیرخطی کتابخانه مرکزی و موزه آستان قدس رضوی، سفرنامه‌هایی که درباره حرم مطهر و کرامات و معجزات امام رضا(ع ) نوشته شده است، حضور خیل زائرانی که هر سال از اقوام، ملت‌ها، ادیان و مذاهب مختلف به حرم مطهر مشرف می‌شوند و نیز هیئت‌های مذهبی مختلفی که در اعیاد و مراسم سوگواری در مشهد هستند و... همگی از جمله موضوعات و سوژه‌هایی هستند که برای استفاده عموم مردم و در قالب تولید کتاب، داستان و مقاله، فیلم و مجموعه نمایشی، انیمیشن، جلوه‌های هنری و... باید به آن‌ها پرداخته شود.

خبرنگار: محمدحسین مروج کاشانی