آداب زیارت در ارض اقدس رضوی
از سفر که آمدی راه را با خودت بیار
سفر همیشه لذت‌بخش و خوب است ولی اگر سفر به مکانی زیارتی باشد، حتماً ارزشمندتر و دلخواه‌تر است. حس کسی که می‌خواهد برای نخستین بار به مکانی مقدس برود وصف‌ناپذیر است.
حالا اگر این سفر بار دیگر تکرار شود، نه تنها از نور و شگفتی‌اش کم نمی‌شود که مسافر و زائر اشتیاق بیشتری برایش خواهد داشت. سفر موجب تكامل و تعالی انسان و بیانگر عروج او است به‌خصوص که اگر این سفر، سفر زیارتی باشد؛ سرشت آدمی سفر و راه را می‌طلبد. با سیری در تاریخ و مروری بر احوال بزرگان علم واخلاق، به این نكته می‌رسیم كه این سفر خاص برای خود آدابی دارد که به دلیل شروع سفر‌های زیارتی نوروزی می‌خواهیم به این آداب بپردازیم. وقتی مقصد سفر، مشهد امام رضا(ع) باشد، سفر آسمانی‌تر است. می‌خواهیم برای این سفر آسمانی آدابی را برشماریم.
نیتتان را درست ببندید
نخستین چیزی كه زائر باید در زیارت به آن توجه داشته باشد «نیت» است. نیت، قصد زیارت كردن است؛ اینكه قصد كنی زائر شوی و برای آنچه بدست می‌آوری عهد ببندی. نیت تو باید نیت زیارت ولی خدا باشد نه دیدن حریم حرم. مانند نیت نماز كه قصدت نزدیكی به خداست. برای زیارت هم باید قصدت نزدیكی به خدا از طریق توسل به ولی خدا باشد و این نخستین پله از نردبان قرب الهی است. وقتی قصد زیارت می‌كنی باید آن را با دیگر مقاصد دنیایی آلوده نکنی و منظور تو فقط تجدید عهد با ولی خدا و اجابت دعوت او و طلب شفاعت از ایشان باشد نه چیز دیگری. وقتی می‌گویی: «انی قصدتک» من قصد تو را كردم، یعنی از هر آن چه غیر تو است دل بریدم و به سوی تو پناه آوردم؛ زیرا هر كه با شماست، با خداست. شما شفیعان سرای جاوید هستید و واسطه رحمت خداوند، هر كه به شما معتصم شود و از شما پیروی كند بهشت جایگاه ابدی او است. وقتی بدانی قصدت از زیارت چیست، پا در كدام خاک می‌گذاری، پای بوس خاكی می‌شوی كه روزانه صد‌ها هزار فرشته بر خاکش بوسه می‌زنند، پس حجاب‌ها از جلو چشمانت كنار می‌روند. با چشم سر نمی‌شود دید، باید چشم دل را باز کنید و خودتان را در ساحت حریمش پیدا كنید، آن وقت می‌شود قصد زیارت کنید.
این حس، ذره ذره به شما حیا می‌دهد؛ حیایی كه پیش‌زمینه ترک گناه است؛ نیت دل كندن از غیر و پیوستن به یار. حالا وقتش است چشم سر ببندید و چشم دل باز کنید.
تدارک آنچه در سفر نیاز دارید
دومین کاری که باید مؤمنان و زائران برای تدارک سفرشان انجام دهند آماده کردن توشه راه است. حضرت رسول(ص) در این باره می‌فرمایند: «از شرف آدمی است كه توشه خود را نیكو کند» و امام صادق(ع) هم می‌فرمایند: چون به سفر روید، سفره با خود بردارید و طعام‌های نفیس در آن قرار دهید. یعنی سفرتان را به خوبی و خوشی طی کنید. سفر به‌خصوص از نوع زیارتی‌اش باید دلخواه و پر برکت باشد.
حلال بودن هزینه سفر
مورد بعدی آداب سفر زیارتی این است که در تدارک هزینه‌های سفر حواستان باشد از حلال بودن پول سفرتان مطمئن شوید و مال شبهه‌ناک یا مال آلوده به حرام استفاده نکنید. لقمه‌ای كه قرار است به شما قوت ببخشد باید طیب و طاهر باشد و اگر غیر آن در وجودتان باشد لذت چشیدن طعم شیرین زیارت را از شما می‌گیرد، پس در آنچه برای سفر تدارک می‌بینید مطمئن شوید، چراكه قصد زیارت فقط دریافت معرفت بوده كه رسیدن به آن با لقمه غیرحلال دست نیافتنی است.
باخبر کردن دوستان از سفر
حالا وقتش است بستگان، نزدیكان و دوستان دینی خود را از سفرتان باخبر و با آن‌ها وداع كنید و حلالیت بطلبید. در حدیثی از امام صادق(ع) كه از سیره جدشان حضرت رسول(ص) ذكر می‌كنند می‌توان اهمیت وداع را احساس كرد. ایشان می‌فرمایند: وقتی حضرت رسول(ص) با مؤمنی وداع می‌كردند، می‌فرمودند: خداوند شما را رحمت كند و پرهیزگاری را توشه شما داند و شما را به سوی هر خیری متوجه کند و جمیع حاجات شما را برآورد و دین و دنیای شما را سالم دارد، شما را به راحت برگرداند به سوی جمعی كه‌ایشان به سلامت باشند.
غسل کنید
برای رفتن به زیارت غسل طهارت لازم است. اللهم طهر قلبی و اشرح لی صدری و أجر علی لسانی مدحتك و الثناء علیك. اللهم اجعله لی طهوراً و شفاء و نوراً انك علی كل شیء قدیر. اللهم اجعله لی نورا و طهورا و حرزاً و كافیاً من كل داء و سقم و من كل آفه و عاهه و طهر به قلبی و جوارحی و عظامی و لحمی و دمی و شعری و بشری و مخی و عصبی و ما اقلت الارض منی و اجعله لی شاهداً یوم القیامه یوم حاجتی و فقری و فاقتی. طهارتی دیگر كه برای نائل آمدن به دیدار امام لازم است طهارت ذهنی است. فكر نیز مانند جسم احتیاج به طهارت دارد. در روایات آمده: می‌دانید چه چیز ذهن شما را آلوده می‌كند؟ پاسخ روشن است! سوء‌ظن به امام معصوم(ع). من و تو وقتی می‌خواهیم به زیارت بیاییم می‌گوییم با این همه گناه، امام(ع) مرا می‌پذیرد؟ این نوع گفتار سوءظنی است به امام معصوم(ع). اگر به خودمان نگاه كنیم كه ذره‌ای گذشت در وجودمان نیست، فکرمان درست است؛ اما وجود مقدس امام سرشار از جود و كرم است. این نص صریح قرآن است كه خداوند خطاب به گناهكاران می‌فرماید: اگر همه گناهان را كردی و از بخشش ناامید هستی از رحمت من (خدا) ناامید مشو، چرا كه گناه همه توبه‌كنندگان را می‌بخشم.
همراه داشتن انگشتر عقیق
همراه داشتن انگشتر عقیق با نگین زرد رنگ كه نقش روی آن «ماشاء الله لاقوه الا بالله استغفرالله» است را در سفر زیارتی توصیه کرده‌اند. انگشتری در دست می‌کنید با متنی حاوی قدرت لایزال الهی؛ نیرویی جز به مدد الهی وجود ندارد، از او طلب مغفرت می‌كنم. اگر نقش روی دیگر آن انگشتر محمد و علی باشد به دست كنی و اگر انگشتر فیروزه بود بهتر است نگینی داشته باشد كه یک روی آن «الله الملك» خدا فرمانرواست و روی دیگر آن «الملك لله الواحد القهار» فرمانروایی تنها از آن خدای یكتا و قهار است، نقش شده باشد.
قرائت قرآن
یکی دیگر از آداب سفر زیارتی این است که سوره‌های حمد، فلق، ناس، آیةالكرسی، قدر و آخر سوره آل‌عمران را بخوانید.
خواندن دو ركعت نماز
قدم بعدی برای وصول به ساحت امام(ع) این است كه اعضای خانواده را جمع کنید و دو ركعت نماز بخوانید، از خدا طلب خیر كنید، آیةالكرسی را بخوانید و پس از حمد و ثنای پروردگار، اعضای خانواده‌تان را به یمن تلاوت این آیات به خدا بسپارید. امام محمدباقر(ع) نیز هرگاه عزم سفر می‌كردند خانواده خود را در حجره‌ای جمع کرده و این دعا را می‌خواندند: اللهم انی استودعك الفداة نفسی و مالی و اهلی و ولدی الشاهد منا و الغائب. اللهم احفظنا و احفظ علینا. اللهم اجعلنا فی جوارک. اللهم لا تسلبنا نعمتک و لا تغییر ما بنا من عافیتک و فضلک.
خداحافظی
از دیگر آداب پیش از سفر این است كه اگر خانواده‌تان در سفر همراه شما نیستند با آن‌ها خداحافظی كنید؛ بر در خانه بایستید و تسبیحات حضرت زهرا(س) را بگویید و سوره حمد و آیةالكرسی را بر سه جانب خود یعنی سمت راست و چپ و پیش رو بخوانید. خواندن دعایی كه شرح آن در كتاب حلیةالمتقین علامه محمدباقر مجلسی آمده برای کامل کردن آداب خداحافظی است؛ «اللهم احفظنی و احفظ ما معی و سلمنی و سلم ما معی و بلفنی و بلغ ما معی ببلاغك الحسن الجمیل». اگر در سفر زیارتی به همراه خانواده هستید از دوستان و همسایگان خداحافظی کنید.
زمزمه سوره توحید
توصیه شده 11مرتبه سوره توحید را زمزمه كنید و همچنین آیةالكرسی و سوره‌های قدر، فلق و ناس را و سپس عطر تلاوت این سوره‌ها را با لمس بدن خود تا همیشه در اعضا و جوارحتان ماندگار كنید.
خواندن دعای پیامبر(ص)
توصیه شده به خواندن این دعا هنگام ترک منزل كه از حضرت رسول(ص) نقل شده است: «اللهم انی استودعک نفسی و اهلی و مالی و ذریتی و دنیای و آخرتی و امانتی و خاتمة عملی».
صدقه دادن
یک توصیه مهم برای پیش از سفر، دادن مقداری صدقه است؛ صدقه‌ای كه در عین ناچیزی 70نوع بلا را از انسان دفع می‌كند.
خبرنگار: صدیقه‌سادات بهشتی، فاطمه عامل‌نیک