نگاهی به تجربه تاریخی علمای شیعه در حمایت از کالای ایرانی
قرار دادیم منسوج غیرایرانی را نپوشیم
«تولید ملی»، «حمایت از کار و سرمایه ایرانی»، «اقتصاد مقاومتی»، «اصلاح الگوی مصرف» و «جهاد اقتصادی» محوری‌ترین کلیدواژه‌ها برای شعارهای انتخاب شده توسط رهبر معظم انقلاب به منظور نام‌گذاری سال‌ها در یک دهه گذشته هستند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با دورنمایی که از چالش‌های کشور در حوزه اقتصاد می‌دیدند و به خصوص طراحی فشار مضاعفی که دشمن برای تشدید آن بر ملت ایران در حال انجام آن بود، سعی داشتند نگاه مردم و مسئولان را در راستای تلاش برای کاهش آسیب‌پذیری در این حوزه معطوف کنند. شاید برخی این گونه تلقی کنند که تأکید و تمرکز بر تولید ملی و رسیدن به اقتصاد مقاومتی توسط زعمای شیعه صرفاً محدود به تجربه پس از انقلاب اسلامی و رهبران آن باشد اما در واقع این گونه نیست؛ چرا که این نگاه ریشه در مبانی نظری، دینی و اصولی تشیع دارد. به همین دلیل مثلاً اصل «نفی سبیل»، اصل «حرمت دوستی با کفار»، اصل «حرمت تشبه به کفار» و بسیاری از اصول دینی و فقهی دیگر، عالمان شیعه را در طول تاریخ بر این می‌داشت که به حراست و حمایت از سرمایه‌های ملی کشور بپردازند.
نکته جالب نیز این است که همچون تجربه این 40سال که همواره بر نقش محوری مردم در تحقق این شعارها تأکید شده است، نقطه اتکای علما نیز در این تجربه تاریخی، توده‌های مردم بوده‌اند.
حجت‌الاسلام دکتر مهدی ابوطالبی در مقاله‌ای با عنوان «نقش علمای شیعه در حمایت از تولید ملی و کار و سرمایه ایرانی در دوره قاجار» اهمّ فعالیت علما در این خصوص را در سه محور دسته‌بندی کرده است که در این گزارش به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
1-حمایت از تأسیس شرکت‌های اقتصادی داخلی
نامی که بیش از همه برای این راهبرد علمای شیعه در برابر هجوم اقتصادی غرب در اذهان جاخوش کرده و شاید قدیمی‌تر‌ها هنوز هم نام و نشانی از آن را به خاطر داشته باشند، «شرکت اسلامیه اصفهان» است که هفت سال پس از قیام تنباکو توسط دو مجتهد بزرگ اصفهان، مرحوم آیت‌الله آقا نجفی اصفهانی و برادرش شهید حاج‌آقا نورالله اصفهانی شکل گرفت. این شرکت با یک اساس‌نامه قوی در 43 فصل، توانست در مدت بسیار کوتاهی استقبال عظیم مردم را به خود جلب کند، دامنه فعالیت خودش را هم به سایر شهرهای ایران و هم به خارج از مرزها تا شهرهایی همچون لندن و پاریس در دل اروپا گسترش بدهد و حتی حوزه کاری‌اش را تا ساختن راه‌آهن توسعه دهد.
2-صدور فتوا و اعلامیه در تحریم کالای خارجی
شاید از ماجرای «شرکت اسلامیه اصفهان» خیلی‌ها خبر نداشته باشند ولی بعید است «حکم تحریم تنباکو» میرزای شیرازی به گوششان نخورده باشد. علمای شیعه با شناختی که از پیامدهای منفی ورود بی‌رویه کالاهای خارجی به کشور داشتند، سعی می‌کردند با صدور اعلامیه و فتواهای گوناگون، جامعه را به سمت حمایت از کالاهای داخلی و فرهنگی و استفاده از پارچه، لباس، کاغذ و انواع کالاهای ایرانی سوق دهند. این کار نیز به چهار دلیل عمده انجام می‌شد: حفظ و افزایش ارزش ثروت ملی و سرمایه اسلامی-ایرانی، حمایت از تولید و صنایع داخلی و استقلال اقتصادی، تضعیف نفوذ نظامی دشمن و حفظ عزت و استقلال سیاسی و دست آخر رشد معنوی و اخلاقی جامعه و حفظ استقلال فرهنگی.
3-تعهد عملی علما به مصرف کالای ایرانی
علما به رسم عمل به قول امام صادق(ع) که فرمود: «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم»، مردم را از تعهد خودشان نسبت به استفاده از اجناس داخلی و پرهیز از کالای خارجی باخبر می‌کردند؛ به تعبیری یعنی این نبود که صرفاً از مردم امری را مطالبه کنند بلکه خود را ملزم به رعایت اصولی می‌دیدند که مردم را به انجامش فرامی‌خواندند. از نمونه‌های جالب تاریخ در این خصوص، صدور اعلامیه‌ای توسط علماست که در آن این طور نوشته و متعهد شده‌اند: «ملبوس مردانه جديد كه از اين تاريخ به بعد دوخته و پوشيده می‌شود، قرار داديم مهما امكن، هر چه بدلی در ايران يافت می‌شود، لباس خودمان را از آن منسوخ نماييم و منسوج غيرايرانی را نپوشيم و احتياط نمی‌كنيم و حرام نمی‌دانيم لباس‌های غيرايرانی را، اما ماها ملتزم شده‌ايم حتی‌المقدور بعد از اين تاريخ، ملبوس خود را از منسوج ايرانی بنماييم.».
بنابراین برخلاف عموم روشنفکران غرب‌گرای ایرانی که جاده صاف‌کن استعمار در ایران و اعطاکننده منابع ملی کشور به آن‌ها بودند، این عالمان شیعه بودند که عموماً مانع از استیلای استعمارگران بر سرمایه‌ها و منابع ملی می‌شدند و از آن‌ها حراست و حفاظت می‌کردند.
خبرنگار: پارسا نیکوکار