نقش وزارت خارجه در پیشبرد اهداف دولتها
در سرشت و نهاد دیپلماسی و سیاست خارجی کشورها؛ وزارت امور خارجه و دیپلماتهای حرفه‌ای از جایگاهی ویژه برخوردارند برای بیان دیدگاه‌ها و حفظ منافع ملت‌های تابع دولت مذکور، تدوین و برقراری پیمان‌‌های راهبردی، انجام مذاکرات و رسیدن به توافق‌‌ها، ارتقای روابط اطلاعاتی، تجاری و اقتصادی، فناوری و دوستی با سایر دولتها. دیپلماتهای صاحب‌نام معمولاً در سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد، یونسکو، اتحادیه اروپا، فائو، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دریانوردی، هوانوردی، گردشگری، سلاح‌های شیمیایی و نیز شرکت‌‌های چندملیتی به سبب تجارب مدیریتی و مهارت در مذاکره به کار گرفته می‌شوند. دیپلماتها عضوی از روابط خارجی و گروه‌‌های دیپلماتیک ملت‌‌ها محسوب می‌شوند. دیپلمات باید فردی برخوردار از زمینه‌‌های ذاتی برای انجام امور سیاسی باشد. شم سیاسی ویژگی درونی است که همچون بسیاری از امور ذاتی دیگر نزد اشخاص مختلف متفاوت است. دیپلمات باید همواره مراقب آن باشد که در جریان رفتارها یا سخنانش، اسرار کشور را فاش نکند. دیپلماتها دارای قدیمی‌ترین پیشینه در تشکیلات سیاست خارجی دولتها هستند که در طول قرن‌‌ها در مقام وزیران امور خارجه و سفیر انجام وظیفه کرده‌اند و این افراد معمولاً از مصونیت دیپلماتیک برخوردار هستند. چه بسا دیپلمات‌‌هایی که نظریه‌ای را عنوان می‌کنند و این نظریه پس از پردازش به عنوان دکترین سیاست خارجی کشورها محور و راهگشا قرار می‌گیرد، البته وزیران خارجه‌ای هم بوده‌اند که طی دوران وزارت خود دکترین، مواضع و دیدگاه‌هایی را اعلام کرده‌اند که از طرف رئیس‌جمهور یا نخست وزیر سرلوحه سیاست خارجی قرار گرفته و بر سیاست‌‌های منطقه‌ای و جهانی آن کشور نیز سایه افکنده است. در این ميان در کشور جمهوری اسلامی ایران از سال 1357 تحولی بزرگ در کادر وزارت امور خارجه انجام گرفت که برای بازتاب این تحول سیاسی و دیپلماتیک، دانشکده روابط بین‌الملل در سال 1362 به منظور تربیت و آموزش دیپلماتها و کارکنان این وزارتخانه تأسیس شد. همچنین دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، کانون فکری و پژوهشی وزارتخانه شد. همچنین رویکرد پیشین درباره توسعه روابط با کشورهای غربی تغییر یافت و بر گسترش روابط با کشورهای همسایه و
جهان سوم تأکید شد. هند یکی از این کشورهایی است که با آزمون‌های بسیار سخت، نیروهای مستعد را برای خدمات خارجی استخدام می‌کند که نه تنها طی ۳۰ سال خدمت در راستای منافع ملی هند تلاش می‌کنند بلکه پس از بازنشستگی نیز نظرات و مشورت‌های آنان مورد استفاده تصمیم‌گیرندگان سیاست خارجی قرار می‌گیرد. برعکس کشورهایی نیز در جهان یافت می‌شوند که به وزارت خارجه به عنوان گوشت قربانی و سهمیه اصحاب قدرت و احزاب سیاسی می‌نگرند و بیشتر به جذب و جلب نیروهای مجری فرمان و بله قربان‌گو مسئولیت می‌دهند و در نتیجه این وزارتخانه مهم را عاری از نیروهای خلاق، صاحب اندیشه و نخبگان سیاسی می‌کنند یا آنان را وادار به سکوت، انزوا و برکناری می‌کنند که در هر صورت ضربه‌ای مهلک و جبران‌ناپذیر به این سرمایه ملی ارزشمند در حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی وارد می‌کنند.