ولادت در مدینه، وفات در قم
موسی مبرقع، چنان ‌که شیخ عبدالله بحرانی در «عوالم‌ العلوم» اشاره کرده‌ است، در سال 214قمری و در شهر مدینه متولد شد. او تا زمان شهادت امام جواد(ع)، یعنی حدود سال 220قمری در مدینه ساکن بود و ظاهراً در حدود 6سالگی، همراه با برادرش، امام هادی(ع) به عراق رفت و مدتی بعد، در جوانی ساکن کوفه شد. موسی ظاهراً تا زمان شهادت برادر بزرگوارش امام هادی(ع) در عراق ماند و از متون تاریخی چنین برمی‌آید که با دانشمندان آن روزگار بغداد، ارتباطاتی داشت. مشهورترین روایتی که از موسی مبرقع نقل شده، مربوط به همین ارتباط است؛ یحیی بن اکثم، قاضی مشهور بغداد که در مناظره علمی از امام جواد(ع) شکست خورده‌ بود، برای جبران آن شکست، پرسش‌هایی را از موسی مبرقع پرسید و از وی خواست تا پاسخ آن‌ها را از امام هادی(ع) بپرسد و به وی بگوید. مطابق آنچه در برخی کتاب‌های حدیثی شیعه مانند «الاختصاص» و «تحف‌العقول» نقل شده ‌است، «موسى مبرقع مى‌گويد: خدمت برادرم على بن محمد(ع) رسيدم و پس از موعظه‌هایى كه به من فرمود و سبب شد در حق آن حضرت بصيرت يافتم و ضرورت اطاعتش را شناختم، عرض كردم: قربانت شوم، ابن‌اكثم مسائلى را از من پرسيده كه جواب دهم، حضرت تبسمی کرد و فرمود: فتوا دادى‌؟ عرض کردم: نه! نمى‌دانستم. فرمود: چه بود؟ عرض كردم، سؤالات او از اين ‌قرار است ...».  مجموعه پاسخ‌های دقیق و عالمانه امام(ع) به این پرسش‌ها، در صحیفه‌ای به نام «اجوبه یحیی بن اکثم» گردآوری و در متون روایی شیعه حفظ شده‌ است. با شهادت امام هادی(ع) در سال 254قمری شرایط موسی مبرقع در عراق هم، دستخوش تغییر و نابسامانی شد. به همین دلیل، به ایران آمد و پس از حوادثی چند، در سال 256قمری وارد شهر قم شد و در جوار مضجع شریف عمه بزرگوار پدرش، حضرت معصومه(س) سکونت اختیار کرد و تا سال 296قمری که در حدود 82 سالگی دار فانی را وداع گفت، ساکن قم بود. صفت «مبرقع» (برقع‌پوش یا روی ‌پوشیده) را از آن رو به موسی بن محمد(ع) داده‌اند که ابتدا با صورتی پوشانده شده وارد قم شد. به دلایلی که چندان معلوم نیست، در ابتدا برخی از اعراب ساکن قم، با سکونت وی در این شهر مخالفت کردند، اما بعد که جایگاه نسبی و معنوی وی را شناختند، از کار خود پشیمان شده و موسی مبرقع را به قم دعوت کردند.

شکل گرفتن سلاله سادات رضوی
فرزندان و نوادگان موسی مبرقع در قم، به تدریج جمعیتی پرشمار شدند و سلسله جلیله سادات رضوی را در این منطقه شکل دادند. ابوسلیمان بناکتی، مورخ دوره ایلخانی در کتاب تاریخ خود می‌نویسد: «فرزندان موسی مبرقع را رضویّه می‌گویند و در قم مقیم هستند». این روایتی است که مورخان دیگر از جمله «ابن‌عِنَبه» در «عمدة‌الطالب» و «ابن شدقم» در کتاب «تحفه الازهار» آورده‌اند. به تدریج جمعیت سادات رضوی از نسل موسی مبرقع، چنان فزونی یافت که طی 6قرن بعد، در مناطق گسترده‌ای از ایران، هند و بین‌النهرین ساکن شدند و از میان آن‌ها، شخصیت‌های برجسته دینی و سیاسی برخاستند؛ افرادی مانند میرسیدعلی رضوی که طبق گزارش اسکندربیک منشی در کتاب «عالم‌آرای عباسی»، حاکم قزوین در دوره حکومت شاه‌ تهماسب یکم صفوی بود. حسین بن محمدتقی نوری در کتابی با عنوان «البدر المشعشع فی احوال ذریة موسی المبرقع» که آن را در سال 1308قمری / 1270شمسی در بمبئی به چاپ رساند، شرح مفصلی درباره سلاله سادات رضوی از نسل موسی مبرقع به دست داده‌ است.
برخی از مورخان بر این باور هستند که سلسله سادات رضوی، از دوره تیموری به مشهد مهاجرت کرد و به تدریج جای سادات موسوی را که نسب آن‌ها به حمزة بن موسی ‌الکاظم(ع) می‌رسید، گرفت و افراد این خاندان محترم، به مقام تولیت حرم مطهر امام رضا(ع) رسیدند و از میان آن‌ها، میرشمس‌الدین محمد، یکی از نخستین افرادی است که به این مقام رسید؛ او در عهد شاهرخ تیموری زندگی می‌کرد. به تدریج بر شمار وابستگان سلسله جلیله سادات رضوی در مشهد افزوده و در دوره صفویه، بنیان موقوفات رضوی توسط میرزا ابراهیم رضوی برای حمایت از این دودمان صاحب ‌احترام گذاشته شد.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت