اکبر صحرایی از فقر طنز در ادبیات دفاع مقدس می‌گوید
سه‌گانه جنگ‌نامه برای نسل چهارم
اکبر صحرایی برای علاقه‌مندان کتاب نام آشنایی است. او که برگزیده جایزه ادبی جلال آل‌احمد و برنده سه دوره جایزه کتاب سال دفاع مقدس است، از معدود نویسندگان معاصر کودک و نوجوان است که هم طنز می‌نویسد و هم به نگارش چندگانه‌‌ها علاقه دارد و جالب‌تر اینکه برخی کتاب‌های او تصویرگری هم دارند.
صحرایی که در نگارش داستان‌های طنز در حوزه دفاع مقدس باتجربه است پیشتر مجموعه چندجلدی «دار و دسته دارعلی» را نوشته بود که موفق‌ترین مجموعه طنز کودک و نوجوان و البته بهترین اثر او در این فضا محسوب می‌شود و حالا پس از چند سال با نگارش سه‌گانه‌ای با درونمایه طنز همراه با تصویرگری به عرصه کتاب‌های به هم پیوسته بازگشته است؛ کتابی که خودش درباره آن می‌گوید ادامهدار است و به همین سه جلد ختم نخواهد شد. در ادامه گفت‌وگوی ما با این نویسنده درباره «جنگ‌نامه» و گونه طنز آن که به زودی به ویترین کتاب‌فروشی‌ها می‌آید، بخوانید.
انگیزه نوشتن «جنگ‌نامه»
صحرایی با اشاره به اثر تازه خود یعنی سه‌گانه «جنگ‌نامه» می‌گوید: این یک مجموعه سه‌گانه طنز است و همان طور که از عنوانش برمی‌آید به دو شکل جَنگ و جُنگ خوانده می‌شود و مانند مجموعه «دار و دسته دارعلی» است که یک عنوان فرعی داشت و عنوان‌های اصلی روی کتاب‌های هفت‌گانه بود، هر کدام از جلدهای این کتاب هم اسم جداگانه‌ای دارند.
وی استقبال از مجموعه چندجلدی «دار و دسته دارعلی» را انگیزه‌ای برای نگارش سه‌گانه جدیدش می‌داند و می‌گوید: آن کتاب به دلیل نوع داستان و تصویرسازی‌هایی که داشت بسیار مورد استقبال واقع شد و در واقع به من انگیزه‌ای داد تا سه‌گانه جدیدم را بنویسم که در عین حال سه جلد مستقل اما مانند مجموعه‌های قبلی من به نحوی پیوسته است.
صحرایی با اشاره به جزئیات سه جلد این کتاب، درباره بخش نخست «جنگ‌نامه طنز» می‌گوید: «کلاه‌گیس شاهی» عنوان جلد اول است که
6 داستان درباره زمان انقلاب دارد و با تصویرسازی از کلاه‌گیس شاهی شروع و به داستان های دیگر ختم می‌شود و این روزها در انتشارات معارف آخرین مراحل آماده‌سازی را پشت سر می‌گذارد. در واقع سوژه اصلی این کتاب اتفاقاتی است که پیش از پیروزی انقلاب برای راوی و شخصیتی به نام «کریم» رخ می‌دهد و طی این سه‌گانه روایت‌ها و حوادثی شکل می‌گیرد که خواندنش برای مخاطب جذاب و تعلیق‌گونه است.
به گفته صحرایی؛ در جلد دوم با عنوان «فرار به خانه» 14 داستان شکل می‌گیرد و اتفاقاتی در جنگ رخ می‌دهد که جانمایه‌اش طنز است. در این مقطع زمانی انقلاب پیروز شده و به سال‌های دفاع مقدس می‌رسیم. کریم در دوران نوجوانی و تحت تأثیر جنگ است؛ به دلیل اینکه سنش کم است نمی‌تواند به جبهه اعزام شود در نتیجه از خانه فرار می‌کند. جلد سوم نیز با عنوان «جزیره جِن و مِن» درباره دفاع مقدس نوشته شده است؛ این جلد هم 14 داستان کوتاه دارد که در امتداد گستردگی دفاع مقدس شکل گرفته است.
روایت مقاطعی از تاریخ معاصر
این نویسنده با بیان اینکه کریم راوی این سه‌گانه است تأکید می‌کند: خواننده می‌تواند تک‌تک این داستان‌ها را از هر جلدی انتخاب کند، بخواند و به صورت مستقل لذت ببرد اما با خوانش این سه جلد با شخصیت نسل اول انقلاب آشنا می‌شود و این بهانه‌ای است که خواننده نوجوان ما که تاکنون در حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به او کمتر پرداخته شده، با این فضا آشنا شود و بداند که اصلاً انقلاب چطور شکل می‌گیرد و چه مختصاتی دارد.
وی با تأکید بر آگاهی‌بخشی این کتاب در ادامه می‌افزاید: اتفاقاً «جنگ‌نامه» به وضوح نشان می‌دهد هر انقلاب شرایط خاص خودش را دارد و هر اتفاقی را نمی‌توان به انقلاب تعبیر کرد و از سویی دیگر خواننده با وقایع پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن آشنا می‌شود. در واقع من مقاطعی از تاریخ معاصر را برای نسل چهارم و مخاطب‌های فعلی با روایت کریم معرفی کرده‌ام.
صحرایی با بیان اینکه فعلاً این سه جلد بسته شده اما داستان همچنان ادامه دارد، تصریح می‌کند: احتمالاً جلد چهارم را درباره اتفاق‌های پس از جنگ ادامه خواهیم داد و شخصیت داستان هم با این تغییرات همراه می‌شود و رشد می‌کند.
طنز کم‌توان ادبیات معاصر
وی در ادامه درباره جایگاه طنز در ادبیات دفاع مقدس و در واکنش به پرهیز بسیاری از نویسندگان از ورود به این حوزه می‌گوید: اگر به داستان‌های معاصر در هر گروه سنی نگاه کنیم در همه آن‌ها با کمبود و خلأ طنز روبه‌رو هستیم و اگر از کسی بپرسیم یک مجموعه طنز یا رمان خوب ادبیات معاصر را نام ببرد شاید پاسخی نداشته باشد. حالا شما تصور کنید که تبعات این کم‌کاری در ژانر دفاع مقدس هم دیده می‌شود.
صحرایی با بیان اینکه اگرچه ادبیات دفاع مقدس به عنوان شاخه‌ای از ادبیات معاصر در کلیت خود بسیار پرتوان ظاهر شده، اما در عین حال اظهار می‌کند: در حوزه طنز با فقر شدید روبه‌رو بوده و نمودش هم در ادبیات انقلاب و دفاع مقدس بروز پیدا کرده است.
این نویسنده با اشاره به دلایل این کم‌کاری می‌گوید: یکی از مهم‌ترین دلایلش این است که طنز ژانر بسیار سختی است و افزودن لایه‌های طنز به قصه مانند این است که نویسنده باید کار دومی را روی یک متن انجام دهد. با توجه به مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد طبیعتاً نویسنده به خودش زحمت نمی‌دهد اثرش را یک لایه عمیق‌تر و طنز را وارد متن کند. قطعاً تعداد کمتری از نویسندگان این کار را انجام می‌دهند و نمود این کم‌کاری در دفاع مقدس بیشتر است و جز موارد معدود و انگشت‌شمار اینکه نویسنده‌ای وارد این حوزه شود را کمتر شاهد هستیم.
صحرایی که به گفته خودش تعداد قابل توجهی از آثارش در حوزه طنز است و بیش از 15 داستان همچون «سنگر علاف‌ها»، چندگانه «دار و دسته دارعلی»، «کانال ماهی» «خمپاره خواب‌آلود»، «فرار به جابلقا» و... با محوریت طنز دارد، معتقد است: طنز ابزاری است که می‌تواند بسیاری از مسائل را نقد و به درستی منتقل کند، در عین حال آن را با زبان خودش برای مخاطب قابل تحمل و پذیرش کند. به علاوه اینکه مخاطب به طنز علاقه جدی نشان می‌دهد و باید از این فرصت برای مطرح کردن بسیاری مسائل بهره گرفت.
نمایش لایه‌های خوانده نشده کتاب
این نویسنده درباره افزودن تصویر به جنگ‌نامه از آخرین تصمیمات مبنی بر اینکه همزمان با چاپ کتاب تصویرگری آن هم انجام شود، خبر می‌دهد و درباره اینکه اساساً تصویرگری چقدر می‌تواند به جذابیت و خوانش کتاب کمک کند، می‌گوید: تصویرگری مهم است مشروط بر اینکه هماهنگ با قصه باشد. مسعود کشمیری که تصویرگری کتاب «دار و دسته دارعلی» را انجام داد به راحتی توانست با ارتباط تصویر و متن یک اتفاق جذاب رقم بزند. وقتی تصویر و متن با هم منطبق می‌شوند در ذهن مخاطب هم بیشتر می‌ماند و درک بهتری از آن خواهد داشت، به ویژه اگر تصویرگر بتواند لایه‌هایی از قصه را به تصویر برساند که شاید در خوانش زیاد به چشم نیامده باشد.
خبرنگار: صبا کریمی