ابوعبدالله احمدبن عمر بن محمد خیوَقی خوارزمی ملقب به نجمالدین و طامةالکبری و مشهور به شیخ ولیتراش، از صوفیان سدههای ششم و هفتم قمری و استاد فریدالدین عطار نیشابوری شاعر بنام خراسانی بوده است. نجمالدین در سال ۵۴۰قمری (۱۱۴۵میلادی) در شهر خیوه در ولایت خوارزم و به تعبیری در زیرآباد(جوین) به دنیا آمد. او پس از فراگیری مقدمات علوم در زادگاهش، سالهای بسیار به مسافرت پرداخت و نزد استادان زیادی، علوم رسمی و متداول بهویژه حدیث را فرا گرفت و از مشایخ متعددی در طریقت بهرهمند شد.
از استادان مهم وی، شیخ اسماعیل قصری است که نزد او به ریاضت و سلوک پرداخت و اجازه ارشاد گرفت و به خوارزم بازگشت.
نجمالدین در طول مدت عمر ۱۲نفر را به مریدی پذیرفت که همگی ازجمله مشایخ و اولیا شدند. شاگردان و خلفای شیخ نجمالدین کبری از قبیل شیخ فریدالدین عطار، باباکمال جندی، شیخ رضیالدین علی لالا، شیخ سعدالدین محمد حمویی، شیخ نجمالدین رازی، مجدالدین بغدادی و بهاء ولد از اعاظم طریقه کبراویه و بزرگان دیگر همه از شاگردان و مریدان این شیخ بودهاند.
شیخ نجمالدین در سال ۱۲۲۱ میلادی در حمله مغول به خوارزم، به قتل رسید و در منطقه تاریخی «کهنه اورگنج» در استان «داش اغوز» در شمال ترکمنستان دفن شد که مرقد وی هم اکنون موجود است و یکی از مهمترین اماکن زیارتی زائران محلی و خارجی در ترکمنستان بهشمار میآید.
مرقد نجمالدین کبری و شاگردان نزدیک او در قرن ۱۴ میلادی بنیانگذاری شده و معماران آن دوران مهارت خود را در تزئین منحصربهفرد سنگ قبر نجمالدین کبری به کار بردهاند. آرامگاهی منسوب به شیخ نجمالدین کبری در ایران و در شهرستان جوین، روستای زبرآباد نیز وجود دارد.
از شیخ نجمالدین کبری، تعداد مختصری تألیفات برجای مانده و آثار مهم وی در موضوعاتی است که بیشتر به تجزیه و تحلیل تجربه شهودی میپردازد.