بیداری اسلامی مفهوم آشنایی در فرهنگ جهان اسلام است و به سلسله تحولاتی گفته می‌شود که پس از فروپاشی خلافت عثمانی و تجزیه سرزمین‌های اسلامی آغاز شد و عالمان دینی و مصلحان اجتماعی خواستار بازگشت دوباره مسلمانان به قرآن و سنت برای بازیابی هویت اصیل مسلمانی در برابر تمدن نوین اروپا و غرب و خروج از عقب‌ماندگی‌ها شدند.
آغاز حرکت بیداری اسلامی با شخصیت سید جمال‌الدین اسدآبادی شناخته می‌شود و چهره‌های مختلفی از اندیشمندان مسلمان در تداوم آن نقش داشته‌اند. این حرکت در جهان اهل سنت با جهان تشیع تفاوت‌هایی را به خود دیده است اما از اهداف مشترک پررنگی نیز برخوردار بوده‌اند. از قرن19 که تلاش‌های متفکران و بیدارگران مسلمان آغاز شد بازگشت به قرآن، احیای فکر و هویت دینی و تشکیل جامعه و حکومت اسلامی از آرمان‌های آنان به شمار می‌رفته است.
در اواخر قرن بیستم جنبش بیداری اسلامی به حرکتی فراگیر در کشورهای اسلامی تبدیل شد و پیروزی انقلاب اسلامی نقطه عطف بزرگی در مسیر آن بود.
هراس از گسترش الگوی انقلاب اسلامی در میان مسلمانان و قطع منافع استعمارگران، مقابله با بیداری اسلامی را شدت بخشید چرا که پس از یک قرن تکاپو، پیروان اهل بیت(ع) در خاورمیانه موفق به تحقق بخشی از آرمان‌های بیداری اسلامی به رهبری مرجعیت دینی شده بودند؛ از این رو اقدامات گسترده‌ای برای بی‌اثر ساختن امواج بیدارگر انقلاب و فرهنگ تشیع انجام گرفت که در نوع خود بی‌سابقه بوده است.
با وجود این، اصالت قرآن و منزلت امت رسول خدا(ص) امیدها و اراده‌ها به احیای دوباره بیداری در دیگر کشورها و مناطق جهان اسلام را برمی‌انگیخت. خیزش‌های مردمی در سال2011 در بیشتر کشورهای عربی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا مرحله تازه‌ای از بروز اسلام‌خواهی ملل منطقه بود که نشان داد بیداری اسلامی قابل بازگشت به صحنه است. اما در این مرحله خاموش کردن بیداری و انحراف آن، بزرگ‌ترین دستورکار دولت‌ها و سازمان‌های عربی و اسرائیلی و غربی قرار گرفت و برای تحقق آن، امکانات فراوانی صرف شد به‌گونه‌ای که حتی عالمان دینی در کشورهای عربی و متفکران و روشنفکران وابسته و مبلغان مذهبی دست‌نشانده نیز برای غلبه بر بیداری مردم به‌کار گرفته شدند. پس از آن تمام خیزش‌های مردم که غربی‌ها آن را بهار عربی می‌نامیدند با شکست روبه‌رو شد و انحرافات بزرگی یافت تا آنجا که از بهار عربی به بهار سَلَفی، وهابی یاد شد و در نهایت به گسترش تروریسم تکفیری و داعش انجامید.
اما در کنار تمامی عوامل سیاسی، زیرساخت فکری ضعیف و سست‌بنیان و به‌دور از تعالیم اهل بیت(ع) در میان صاحبنظران و عالمان کشورهای عربی را باید در شمار اصلی‌ترین دلایل خاموشی بیداری در جهان اهل سنت دانست. این در حالی است که فشارهای آمریکا و غرب و دولت‌های دست‌نشانده بر شیعیان بسیار بیشتر از جهان اهل سنت بوده است اما جریان بیداری اسلامی تداوم و استمرار خود را در جهان تشیع تا به امروز حفظ کرده و حتی موفق به مفهوم‌سازی‌های دیگری همچون تشکیل محور مقاومت یا طرح آرمان تمدن نوین اسلامی شده است.
ظهور جنبش زیارت اربعین حسینی در قالب پیاده‌روی میلیونی آن به سمت کربلا بدون اغراق در حال حاضر بزرگ‌ترین پدیده دینی جهان اسلام است و قطعاً می‌توان آن را بیداری دیگری در مسیر امت اسلامی دانست. بیداری فطرت، بیداری اخلاق و ایثار و بیداری در برابر ظلم از خصلت‌ها و اصول ثابت نهضت حسینی در طول تاریخ است که زیارت اربعین آن‌ها را هر ساله احیا می‌کند.
در حالی که حج در صدر شعائر تمامی مسلمانان جهان قرار دارد، حرکت بین‌المللی اربعین با مختصات ویژه خود جلوه عظیم دیگری از احیای شعائر در میان مسلمانان است. به باور ناظران، بیداری اسلامی مصطلح در جهان عرب به خاموشی گراییده اما جریان اربعین؛ خودآگاهی، هویت‌طلبی و اسلام‌خواهی را با اتصال و اتکا به غنی‌ترین منابع دینی یعنی اسلام اهل بیت(ع) و خصال بی‌همتای اخلاقی در دنیای معاصر پیش می‌برد.