صاحب اصل و نسب یَمَنی
خانواده عمار، پیش از اسلام در ردیف خانواده‌های فقیر و بی‌پناه مکه قرار داشت؛ علت آن هم عدم وابستگی نژادی به قریش بود. یاسر، پدر عمار و از نخستین شهیدان اسلام اصالتاً از اهالی یمن و از قبیله عَنَس بن مالک بود. او برای یافتن برادر گمشده‌اش به مکه سفر کرد و به دنبال اتفاقاتی که برایش رقم خود، ناچار در این شهر ساکن شد. در آن زمان، اگر فردی غیرقریش قصد سکونت در مکه را داشت، برای ایمن ماندن از تعرض دیگران باید با یکی از قبایل قریش، پیمان اتحاد می‌بست؛ معنای این همپیمانی آن بود که قبیله مذکور از او در برابر تعدیات دیگران دفاع می‌کرد و در عوض، فرد حمایت شده مجبور بود در مواقع جنگ و نیاز به کمک همپیمان خود، به یاری‌اش بشتابد. یاسر در مکه با ابوحذیفه یکی از بزرگان طایفه بنی‌مخزوم، از طوایف جنگجوی قریش همپیمان شد و مدتی بعد، کنیز آزاد شده وی، سمیه را به همسری برگزید و عمار حاصل این ازدواج است. با وجود این اتحاد، خانواده یاسر از کمترین امکانات محروم بود و با سختی بسیار روزگار می‌گذراند.

نخستین فرزند شهید تاریخ اسلام
جناب عمار در حدود 40سالگی مسلمان شد؛ برخی از مورخان معتقدند وی همسن رسول‌ خدا(ص) بوده‌ است. برخی گزارش‌های تاریخی، عمار بن یاسر را هفتمین کسی معرفی می‌کند که دعوت پیامبر اکرم(ص) را پذیرفت و شهادتین بر زبان جاری کرد. به این ترتیب، باید عمار را در زمره نخستین مسلمانان قرار دهیم. پدر و مادر وی، یاسر و سمیه، در جریان شکنجه‌های قریش برای بازگرداندن آن‌ها از اسلام تاب نیاورده و به شهادت رسیدند؛ بنابراین، جناب عمار نخستین فرزندِ شهید در تاریخ اسلام نیز هست. با اوج گرفتن فشار و آزار و اذیت مشرکان، پیامبر اکرم(ص) به تعدادی از یارانش دستور داد با مدیریت جعفر بن ابوطالب به حبشه هجرت کنند؛ جناب عمار جزو این گروه بود و در نتیجه در ردیف نخستین مسلمانانی قرار گرفت که هجرت کردند. بعدها و پس از هجرت رسول ‌خدا(ص) به مدینه، عمار بن یاسر از معدود اصحابی بود که در تمام غزوه‌ها و نبردهای آن‌ حضرت حضور داشت. 

پاداش نیت خالصانه
پیامبر خدا(ص) همواره خلوص نیت جناب عمار را می‌ستود. در جریان ساخت مسجد قبا، برخی افراد از این خلوص نیت سوءاستفاده کردند و خشت‌های سنگین را پشت عمار ‌گذاشتند تا حمل کند. یک بار او در مواجهه با پیامبر خدا(ص) عرض کرد: یا رسول‌الله! این‌ها مرا کشتند! پیامبر اکرم(ص) لبخندی زد و فرمود: نه! این‌ها کُشنده تو نیستند؛ قاتلان تو گروهی یاغی هستند که علیه دین شوریده‌اند. تو آن‌ها را به طریق حق می‌خوانی، اما آن‌ها تو را می‌کشند. روایت «فئه باغیه» یا «گروه طغیانگر» چنان شهرت یافت که وقتی در نبرد صفین، جناب عمار به دست سربازان شامی به شهادت رسید، افرادی مانند خزیمه بن ثابت که برای شمشیر کشیدن تردید داشتند، وارد میدان شدند و در جنگی سخت، شربت شهادت نوشیدند. ایمان جناب عمار و تلاش او در راه اسلام تا جایی ادامه یافت که طبق روایت مشهوری که «ابن عبدالبر» نیز آن را در کتاب «الاستیعاب» نقل می‌کند، رسول ‌خدا(ص) جناب عمار را در زمره افرادی قرار داد که بهشت مشتاق دیدار آن‌هاست.

در ردیف نخستین شیعیان
جناب عمار بن یاسر در ردیف نخستین شیعیان امیرمؤمنان(ع) قرار دارد. جالب است طبق روایت‌های مشهور، تشیع وی مربوط به دوران پس از رحلت پیامبر خدا(ص) نیست. نوبختی در کتاب «فرق الشیعه»، جناب عمار و تنی چند از اصحاب رسول ‌خدا(ص) را از دوستداران امام علی(ع) می‌داند که این همراهی، از مدت‌ها پیش از رحلت پیامبر خدا(ص) وجود داشته ‌است و آن‌ها همگی به «شیعیان علی» مشهور بودند. عمار پس از رحلت پیامبر خدا(ص) و در جریان‌های صدر اسلام، در کنار امیرمؤمنان(ع) و فاطمه زهرا(س) باقی ماند و به همین دلیل، آزار فراوان دید. در جریان تبعید ابوذر به ربذه، عمار به شدت اعتراض کرد و با دستور مروان بن حکم، کتک سختی خورد که عوارض آن تا پایان عمر، او را رها نکرد. عمار پس از آغاز خلافت امیرمؤمنان(ع)، در جنگ جمل حضور یافت و فرمانده جناح چپ سپاه امام(ع) بود. در جنگ صفین نیز با وجود کهولت سن شرکت کرد؛ برخی معتقدند جناب عمار آمده ‌بود تا با شهادتش به گمراهان و فریب‌خوردگان بصیرت ببخشد. مردِ نخستین‌های تاریخ اسلام، در همین نبرد به شهادت رسید و پیکرش در نزدیکی میدان نبرد، پس از اقامه نماز توسط امیرمؤمنان(ع) مدفون شد. گروه تکفیری داعش، آرامگاه این صحابی بزرگ را که در شهر رقه سوریه قرار گرفته ‌بود، در سال 1393 ویران کرد.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت