یارانه‌های پنهان، چهره واقعی قیمت آب را پنهان کرده‌اند
آب ارزان، بحران گران
با کاهش ذخایر آبی در شهر مشهد و افزایش خشکسالی‌ها، بحث انتقال آب جدی‌تر از هر وقت دیگری مطرح است؛ اما نکته‌ای که وجود دارد این است در حال حاضر آبی که به دست شهروندان مشهدی می‌رسد، انواع یارانه‌های پنهان را در دل خود دارد که موجب شده مردم این شهر مانند سایر شهرها هزینه واقعی آب را پرداخت نکنند و برخی با ناآگاهی از قیمت واقعی آب، به گونه‌ای این منابع خدادادی را هدر بدهند که جبران آن غیر ممکن باشد.
هزینه‌های نادیده در تولید آب
در این زمینه مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: در حال حاضر به دلیل یارانه‌های پنهانی که وجود دارد، نمی‌توان به صورت قطعی گفت قیمت واقعی آب شرب چقدر است. به عنوان مثال در قیمت تمام شده آب، مصرف انرژی بسیار تأثیرگذار است؛ اما انرژی که برای تولید آب به کار می‌رود، با پایین‌ترین تعرفه یعنی تعرفه مربوط به بخش کشاورزی محاسبه می‌شود یا سوختی که برای این منظور به کار می‌رود، سوخت یارانه‌ای است؛ یعنی چنین مواردی در تولید آب وجود دارد که باید در نظر گرفته شود.
حسن اسماعیلیان در تکمیل توضیحات خود عنوان می‌کند: یکی از عوامل مهم در بحث قیمت تمام شده، هزینه‌های استهلاک و ارزش دارایی‌هایی است که در تأسیسات تأمین آب قرار می‌گیرد؛ به طور مثال چهار سد و حدود 550 حلقه چاه، نزدیک به 6 هزار کیلومتر شبکه‌های مربوط به آب‌رسانی در مشهد و موارد دیگر وجود دارد که باید ارزش و تأثیر آن‌ها در قیمت واقعی آب لحاظ شود و به روز بودن ارزش این دارایی‌ها برای مشخص کردن قیمت واقعی خیلی مهم است و تقریباً آخرین باری که این دارایی‌ها به روزرسانی شده، به اوایل دهه 90 برمی‌گردد.
وی در تکمیل توضیحات خود اضافه می‌کند: با دانستن این موارد، قیمت تمام شده آب در مشهد در سال 1403حدود
7 هزار تومان بوده که با عدد هر مترمکعب 2هزار و 850تومان در اختیار مصرف خانگی قرار گرفته؛ یعنی آنچه در بخش خانگی مردم در حال پرداخت هستند، تقریباً 40 درصد قیمت تمام شده دفتری است و عدد تمام شده، بسیار از این عدد بالاتر قرار دارد. عمده مصرف آب شرکت آبفا با عدد 80 درصد در بخش خانگی اتفاق می‌افتد و به جز استفاده از سوخت و انرژی در فرایند تولید و استحصال آب، دولت 60درصد هزینه آبی را که قرار است به دست مشترک برسد، به عنوان یارانه پرداخت می‌کند.
قیمت آب همان عدد روی قبض نیست!
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد با اشاره به میزان مصرف آب در سال گذشته در مشهد تشریح می‌کند: در سال 1403 میزان مصرف آب این شهر 269میلیون مترمکعب در سال بود و متوسط مصرف خانگی هر مشترک در شهر مشهد حدود 5/10مترمکعب در ماه است ضمن آنکه در عدد
269 میلیون مترمکعب مواردی مانند هدررفت آب، تأمین آب اداری، هتل‌ها، فضای سبز و سایر مصارف وجود دارد.
اسماعیلیان وظیفه آب منطقه‌ای را تأمین و وظیفه شرکت آبفا را توزیع آب اعلام می‌کند و توضیح می‌دهد: باید توجه داشت ارزش واقعی آب در این قیمت‌گذاری لحاظ نشده و فقط هزینه‌های انتقال و توزیع در نظر گرفته شده و در این مسیر نباید از به کار بردن مواد و دستگاه‌هایی غافل شد که در فرایند تولید آن‌ها هم از یارانه‌های پنهان استفاده شده است. بنابراین قیمت آب، همان عدد روی قبض نیست و یارانه‌های پنهان در آب، یک بحث جدی است که نباید از آن غافل شد.
واقعیت قیمت آب در اعداد
مدیر دفتر تحقیقات، برنامه‌ریزی و بررسی‌های اقتصادی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در پاسخ به پرسش خبرنگار ما درباره قیمت واقعی آب با اشاره به یک پژوهش انجام شده در سال 1400 در این شرکت می‌گوید: براساس این کار تحقیقاتی، قیمت تمام شده تأمین آب شرب در مشهد 0/01 دلار برای هر مترمکعب است که با توجه به افزایش جمعیت و خشکسالی‌های پی در پی و در نتیجه کاهش سرانه آب تجدیدپذیر، ناگزیر به انتقال آب بین‌حوضه‌ای به روش‌هایی مانند شیرین‌سازی و انتقال آب از دریای عمان، شیرین کردن و انتقال آب از دریای خزر، بازار آب و سد دوستی هستیم که هر یک از این مسیرها یارانه پنهان خود را دارد.
سید حمید میرقاسمی، میزان یارانه پنهان شیرین کردن و انتقال آب از دریای خزر را 4/92دلار، شیرین‌سازی و انتقال آب از دریای عمان را 7/89 دلار، خرید از محل بازار آب خراسان را 24 /0 دلار و از سد دوستی را 0/37 دلار برای هر مترمکعب اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: ارزش ذاتی آب در طبیعت 18/99دلار برای هر مترمکعب است که در حال حاضر در قیمت آب لحاظ نمی‌شود ضمن آنکه ارزش اقتصادی آبی که شرکت مدیریت منابع آب در سال گذشته اعلام کرده تا براساس آن برخی از تعرفه‌های آب تأمین شود، 95هزار تومان در هر مترمکعب طی سال گذشته بوده و به طور کلی باید گفت در صورت انتقال آب بین‌حوضه‌ای، عدد 0/01 دلار یعنی هزینه تمام شده آب شامل تأمین، انتقال و توزیع در مشهد با عدد انتقال آب از منابع دیگر مانند دریای خزر یا دریای عمان یا بازار آب جمع می‌شود تا عدد انتقال آب مشخص‌شود؛ اما با توجه به اینکه ارزش ذاتی آب در نظر گرفته نمی‌شود، این اعداد باز هم قیمت واقعی آب را مشخص نمی‌کنند.
چشمپوشی از ارزش میلیونی آب
با اعداد بدست آمده در این گزارش می‌توان این تحلیل ساده را ارائه داد که اگر تنها ارزش ذاتی آب یعنی 18/99را در 10/5مترمکعب میزان مصرف متوسط هر خانوار مشهدی ضرب کنیم و سپس این عدد را به صورت فرضی ضرب در دلار 100هزار تومانی کنیم، با عدد شگفت‌آور 19 میلیون و
939 هزار و 500تومان روبه‌رو می‌شویم؛ یعنی هر خانوار مشهدی ماهانه این میزان آب را از منابع خدادادی برداشت می‌کند؛ اما هزینه‌ای پرداخت نمی‌کند و آنچه صرفاً ما به عنوان قبض آب پرداخت می‌کنیم، هزینه انتقال و استحصال آب است که خود با انواع یارانه‌ها پوشش داده می‌شود.
به هر حال مشهد با خشکسالی‌ها و کاهش منابع آبی روبه‌رو بوده و واقعیت آن است آبی که به خانه‌های ما می‌رسد، بهای واقعی ندارد. یارانه‌های پنهانی که در دل هر قطره آب نهفته است، نه‌تنها مانع درک عمومی از بحران آب می‌شود؛ بلکه موجب ادامه الگوی مصرفی نادرست نیز هست. وقتی هزینه واقعی هر مترمکعب آب چندین برابر بهایی است که پرداخت می‌شود، دیگر نمی‌توان تنها با توصیه به صرفه‌جویی، بحران را مهار کرد. تا زمانی که ارزش واقعی آب دیده نشود، مشهد ناگزیر به انتقال آب است و با این انتقال، افزایش قیمت آب دور از انتظار نیست.
خبرنگار: طاهره فجر داودلی