براساس آنچه از آمارها پیداست از سال 1390 تا 1401، میزان مصرف گاز به‌طور میانگین سالانه 8/4درصد افزایش یافته؛ در مقابل، متوسط رشد تولید گاز در همین دوره، تنها 8/3درصد در سال بوده که این اختلاف یک درصدی در نرخ رشد تولید و مصرف، به‌ناترازی روزانه 200 میلیون مترمکعبی گاز دامن زده است. 

میزان مصرف ثابت نمی‌شود
محمدصادق مهرجو، کارشناس ارشد حوزه انرژی در گفت‌وگو با قدس ابراز کرد: در حوزه ناترازی زمانی هست که ما شکاف بین تولید و مصرف را می‌بینیم که این مسئله یک عدد به ما می‌دهد و زمانی وجود دارد که شکاف بین تولید و نیاز کشور به‌گاز را مورد بررسی قرار می‌دهیم که این مسئله عدد دیگری به‌ ما می‌دهد.
وی ادامه داد: به‌طور مثال تزریق گاز به ‌مخازن نفتی یکی از نیازهای ضروری کشور است، اما در دولت سیزدهم و پیش از آن روند تزریق گاز به ‌مخازن نفتی یک سیر ثابتی داشت. به‌صورت کلی در حوزه تزریق گاز به ‌مخازن نفتی نیاز کشور عدد حدود 190میلیون مترمکعب است، اما این امر جزو مصارف ما در سال‌های اخیر به‌حساب نمی‌آید، گرچه جزو نیازهاست.
این کارشناس انرژی بیان کرد: در سال1402 به‌صورت متوسط روزانه 845میلیون مترمکعب گاز غنی تولید کردیم که پس از ورود به ‌پالایشگاه‌های گازی و همچنین فلر شدن بخشی از این میزان، حدود 780میلیون مترمکعب به‌عنوان گاز سبک در شبکه مصرف تزریق شد.
مهرجو ضمن بیان اینکه میزان مصرف گاز در همه بخش‌ها اعم از خانگی، صنایع، نیروگاه‌ها، صادرات و پتروشیمی در زمستان بیش از 900 میلیون مترمکعب است، خاطرنشان کرد: برای اینکه بتوانیم این میزان مصرف را در زمستان مدیریت کنیم، گاز پتروشیمی‌ها و شهرک‌های صنعتی را قطع و گاز صادرات و صنایع بزرگ (فولاد و سیمان) را محدود می‌کنیم تا بتوانیم جوابگوی مصرف خانگی باشیم، بنابراین اولویت شرکت گاز همواره تأمین گاز خانگی بوده است.
وی با یادآوری اینکه در دوران اوج مصرف در زمستان سال گذشته روزانه حدود 705 میلیون مترمکعب گاز مصرف کردیم، تصریح کرد: در زمستانِ سخت1401، به‌مصرف روزانه 660 میلیون مترمکعب و در سال1402 به‌مصرف روزانه 705 میلیون مترمکعب رسیدیم و چنانچه بخواهیم با همین شیب یک پیش‌بینی برای سال جاری داشته باشیم به‌بیش از 720 میلیون مترمکعب برای مصرف خانگی خواهیم رسید.
این کارشناس ارشد انرژی تأکید کرد: مشکلی که وجود دارد این است که میزان مصرف گاز خانگی ما در یک نقطه، ثابت نمی‌شود، بنابراین باید برای کاهش ناترازی به ‌سمت مدیریت مصرف برویم و در سمت تقاضا مدیریت را انجام دهیم.
مهرجو به ‌طرح‌های تشویقی اشاره و میزان اثرگذاری این طرح‌ها را حداکثر 15درصد کاهش مصرف دانست و ابراز کرد: همه این‌ها نشان می‌دهد شیب مصرف ما حتی در زمستان سال گذشته که نسبت به ‌زمستان 1401، زمستان سخت‌تری نداشتیم، نه‌تنها کاهش نیافت که روند صعودی هم داشت.

جایگزینی برق به ‌جای گاز در استان‌های جنوبی
این تحلیلگر حوزه انرژی در ادامه سخنان خود به ‌ارائه راهکارهایی برای کاهش ناترازی گاز پرداخت و گفت: می‌توانیم برای استان‌های جنوبی کشور که اقلیمی گرم دارند در فصل زمستان، برق را جایگزین گاز کنیم، چراکه مصرف برق شبکه خانگی در زمستان افت می‌کند.
وی مشارکت دادن مردم در بهینه‌سازی و مدیریت مصرف را راهکار دیگری دانست و اضافه کرد: دولت باید به‌مردم این اطمینان‌خاطر را بدهد که در صورت مشارکت آنان در صرفه‌جویی، به‌ازای هر مترمکعب گاز صرفه‌جویی شده، درصد مشخصی را هم به ‌مصرف‌کننده برمی‌گرداند. در این صورت است که مشارکت مردم افزایش می‌یابد.
مهرجو به ‌تأثیر افزایش تولید در کاهش ناترازی گاز اشاره و اظهار کرد: حتی چنانچه 10درصد به‌میزان تولید بیفزاییم، نمی‌توانیم این شکاف ناترازی را پر کنیم، کمااینکه در کوتاه‌مدت نیازمند سرمایه‌گذاری هستیم و این درحالی است که توسعه میادین گازی ما زمانبر است و نمی‌توانیم در کوتاه‌مدت به‌منابع کافی در این زمینه برسیم.
این کارشناس ارشد حوزه انرژی با بیان اینکه این تحلیل صحیح نیست که مصرف افسارگسیخته را رها کرده و بخواهیم مدام تولید کنیم و در هیچ کجای دنیا هم این‌گونه نیست و منابع تجدیدپذیر به‌این شکل مدیریت نمی‌شود، افزود: ما هرچه نفت و گاز داشته باشیم بالاخره روزی به‌پایان می‌رسد، اما در مقابل نیاز به‌مصرف تمامی ندارد و در سال‌های آینده دولت را مجبور به‌ واردات گاز می‌کند.
وی به‌ ایجاد تنوع‌بخشی در سبد سوختی کشور اشاره و خاطرنشان کرد: در این زمینه باید عزم و مدیریت واحدی وجود داشته باشد. در برنامه هفتم، دولت مکلف شده سازمان یا معاونت بهینه‌سازی و مدیریت مصرف را تشکیل دهد تا با ایجاد یک مدیریت واحد میان وزارتخانه‌های تولید و مصرف، هماهنگی ایجاد شود. این سازمان یا معاونت می‌تواند با رصدگری در بازار انرژی کشور اقدام به ‌سیاست‌گذاری و بهینه‌سازی کند و با انجام یک پایش اساسی از میزان و مکان هدررفت، در بخش‌هایی که سریع‌تر می‌توان بهینه‌سازی را انجام داد پروژه‌های مرتبط را در اولویت قرار دهد.

افزایش 70درصدی راندمان نیروگاه‌ها با سیکل ترکیبی کردن 
مهرجو کلید حل مسئله را نه در افزایش تولید که در مدیریت مصرف دانست و خاطرنشان کرد: جلوگیری از هدررفت منابع در شبکه‌های انتقال و توزیع باید در دستور کار قرار گیرد. درحال حاضر گاز را در اختیار نیروگاه‌هایی قرار می‌دهیم که بهره‌وریشان  بین 30 تا 32درصد است و 70درصد از این گاز به ‌شکل گرما وارد محیط جو می‌شود، این درحالی است که با سیکل ترکیبی کردن نیروگاه‌ها، می‌توانیم راندمان را حتی تا 70درصد افزایش دهیم.
وی افزود: در نسل جدید نیروگاه‌ها باید از توربین‌های کلاس اف استفاده کنیم که خوشبختانه فناوری ساخت آن در داخل هم وجود دارد به‌خصوص اینکه نیروگاه‌های کلاس اف می‌تواند راندمان را تا حدود 58درصد رشد دهد.این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: در انتقال و توزیع برق هم 15 تا 20درصد تلفات برق داریم که وزارت نیرو می‌تواند با یک‌سری پروژه‌ها، این میزان را کاهش دهد و براساس برنامه هفتم توسعه آن را به‌‎حدود 10درصد برساند.
مهرجو به جلوگیری از گازسوزی در صنایع نفت و گاز اشاره کرد و گفت: وزارت نفت همچنین می‌تواند با استفاده از این گازها، برق خود را تأمین و مازاد آن را هم در اختیار توانیر قرار دهد؛ هرچند تولید برق جزو اختیارات وزارت نفت نیست، اما با این کار هم باری از دوش توانیر برمی‌دارد و هم گازی را که درحال هدررفت است، مصرف می‌کند.

اتلاف روزانه 300 میلیون مترمکعب در طول زنجیره تأمین گاز
باوجود بالا بودن میزان مصرف انرژی در کشور، اما نمی‌توان همه چیز را گردن مصرف‌کننده انداخت. به‌صورت کلی یکی از گام‌هایی که دولت باید به‌منظور رفع ناترازی بردارد در بخش زنجیره تأمین است. به‌تازگی خبرگزاری دولت با ارائه آماری به‌نقل از ستاد راهبردی تحول دولت گفته میزان هدررفت گاز پیش از رسیدن به ‌مصرف‌کنندگان نهایی به‌اندازه 721میلیون بشکه نفت در سال تخمین زده شده که به‌معنای اتلاف روزانه بیش از 300میلیون مترمکعب گاز در طول زنجیره تأمین است. این میزان نشان می‌دهد چنانچه دولت به ‌بهینه‌سازی فرایندهای تولید و توزیع بپردازد، می‌تواند ناترازی فعلی مصرف گاز که بین 200 تا 300 میلیون مترمکعب در روز برآورد می‌شود را کاهش دهد.