در ادامه، پای صحبت‌های علی ضرابی، معاون برنامه‌ریزی و فضای مجازی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی می‌نشینیم تا با برنامه‌های راهبردی فضای مجازی این معاونت در سال جاری در حوزه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی آشنا شویم.

 سامانه جامع مدیریت اسناد و آرشیو دیجیتال
 در راستای هوشمندسازی کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، سامانه جامع مدیریت اسناد و آرشیو دیجیتال با محوریت تغییر نرم‌افزار کتابخانه دیجیتال از «تبیان» به «پاپیروس» راه‌اندازی می‌شود. سیستم کتابخانه دیجیتالی پاپیروس از دسته سیستم‌های مدیریت محتوا و دانش است. این سیستم‌ها گردآوری، سازماندهی و ارائه سرویس‌های تحت شبکه و در یک کلمه، چرخه عمر منابع کاغذی، صوتی، تصویری، فایل‌های رایانه‌ای و سایر منابع را باارزش افزوده سیستم‌های مدیریت دانش همراه کرده و توانایی‌های جدیدی را در اختیار کاربران خود می‌گذارند.
به‌این‌ترتیب، راه‌اندازی این سامانه با هدف تجمیع محتوای الکترونیکی و دیجیتالی، سازماندهی و بازیابی اطلاعات، نگهداری بلندمدت دیجیتالی، تعامل گروه‌های مجازی و شکار دانش ضمنی، میان‌کنشی بین کتابخانه‌ها و آرشیوها، تدوین استانداردهای ذخیره و بازیابی اطلاعات و انتشار تجربیات آن، در حال پیگیری است.
در واقع، این سامانه برای دسترسی به نشریات به‌ویژه نشریات قدیمی، اسناد و کتاب‌های چاپی و مدیریت محتوای دیجیتال منابع، راه‌اندازی خواهد شد.

 طراحی سامانه جامع مطالعه
 همچنین طراحی پلتفرم موبایلی (زیرساخت گوشی همراه) کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در قالب «سامانه جامع مطالعه» از دیگر برنامه‌های این معاونت به‌منظور هوشمندسازی این کتابخانه است. این سامانه نیز با هدف ارائه امکانات یک سامانه کتابخوان برای کاربران و پژوهشگران در قالب پلتفرم موبایلی در مرحله مطالعاتی است.
امکانات سامانه جامع مطالعه شامل یادداشت‌برداری (تبدیل عکس متن کتاب به متن)، استفاده از موتور جست‌وجوی گوگل و جست‌وجو در جریان استفاده از سامانه، استفاده از سامانه به‌صورت آفلاین در راستای رعایت امنیت اطلاعات پژوهشی، امکان استفاده همزمان از فرهنگ لغت در ترجمه مطالب و امکان خلاصه‌برداری و یادداشت‌برداری (کامنت‌گذاری) از مطالب کتاب است.
از دیگر امکانات این سامانه می‌توان به امکان انتخاب تصاویر و نمودارهای صفحه و یا کتاب به‌صورت جدا از متن، تبدیل تصویر مطالب به متن از طریق امکانات OCR در سامانه، استفاده از هوش مصنوعی در جست‌وجوها و یافتن پاسخ، امکان دریافت پیشنهادهای مطالعاتی بر اساس رفتارهای اطلاعاتی کاربر (سیستم توصیه‌گر) و امکان دریافت گزارش‌های مدیریتی از سامانه اشاره کرد.

 انجام پروژه دفتر ویژه نخبگان
 یکی دیگر از برنامه‌هایی که این معاونت امسال در دستور کار قرار داده، پروژه سامانه «دفتر ویژه نخبگان» با ارائه خدمات نوین شخصی‌سازی شده در قالب پروفایل پژوهشی کاربران در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی است. کتابخانه دیجیتال با استفاده از این سامانه می‌تواند با پرداختن به علایق، سلایق، نیازها و ترجیحات پژوهشگران و نخبگان جامعه، آنان را در دستیابی به منابع اطلاعاتی جدید و روزآمد در کمترین زمان یاری رسانده و با ارائه چنین خدماتی علاوه بر بهبود و ارتقای سطح کیفی خدمات و افزایش رضایتمندی پژوهشگر خود، در حفظ مخاطبان دائمی و جذب مخاطبان جدید، اقدامات مؤثری را انجام دهد. از این نظر، ضرورت توجه علمی به این پروژه روشن است. به‌عبارت‌دیگر، با هدف کلی ارائه خدمات مبتنی بر وب و فراهم‌کردن بستر تعامل و ارتباط پژوهشگران با امکان ایجاد پروفایل پژوهشی در سطوح مختلف، به ارائه خدمات به افراد منتخب خواهد پرداخت.

 دسترسی‌پذیری به محتوای نشریات قدیمی
 علاوه بر این، امکان دسترسی به محتوای نشریات و اسناد قدیمی و همچنین قابلیت بازیابی اطلاعات با استفاده از فناوری نویسه‌خوان نوری، از دیگر برنامه‌های راهبردی است که در دستور کار کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی قرار دارد. نویسه‌خوان نوری یکی از فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی در کتابخانه‌هاست که به‌صورت گسترده‌ای مورداستفاده قرار می‌گیرد. این فناوری که به‌طور معمول در نرم‌افزارهای او‌سی‌آر اجرا و به کار گرفته می‌شود، امکان تبدیل خودکار متون موجود در تصاویر اسناد و نشریات قدیمی را به متون قابل جست‌وجو و ویرایش توسط رایانه‌ها فراهم می‌کند.

 پروژه خدمات پژوهشی نخبگان
 باتوجه‌به ظرفیت نیروهای خادمیار در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و امکان بهره‌گیری از ظرفیت اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه و پژوهشگران و مقاله‌نویسان باتجربه در موضوعات علمی گوناگون، طرح راه‌اندازی سامانه مشاوره پژوهشی برای متقاضیان این خدمات در معاونت برنامه‌ریزی و فضای مجازی سازمان نیز در حال بررسی است. فعالیت این سامانه با نام‌نویسی و درخواست کاربران در سایت کتابخانه دیجیتال آغاز و پس از ساماندهی و برنامه‌ریزی، امکان دسترسی به مشاوران انتخاب شده در رشته‌های موضوعی گوناگون از طریق گفت‌وگوی صوتی و متنی و طرح پرسش‌وپاسخ برای کاربران با مشاور موردنظر آنان، فراهم می‌شود.
 
 توجه به استانداردهای جهانی و نظرات مراجعان
 همچنین باتوجه‌به ضرورت همگامی با پیشرفت‌های جهانی در حوزه سازماندهی و آرشیو منابع دیجیتال، بررسی استانداردها و بومی‌سازی آن‌ها به‌منظور سازماندهی و بازیابی منابع دیجیتال کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، به‌عنوان یکی از برنامه‌های راهبردی امسال کتابخانه دنبال می‌شود.
 در این میان، علاوه بر ارتقای سطح کیفی سازماندهی منابع دیجیتال بر اساس استانداردهای جهانی، راه‌اندازی سامانه یکپارچه نظرسنجی سازمان با هدف دریافت نظرات مراجعان و استفاده‌کنندگان از خدمات کتابخانه آستان قدس رضوی در حال پیگیری است. این سامانه قابلیت نظرسنجی از تمام حوزه‌های فیزیکی و مجازی به‌صورت همزمان را دارد. با نصب این سامانه در ورودی تالارهای سازمان، اطلاعات و نظرات اعضا و مراجعان جمع‌آوری شده و برای بالابردن سطح کیفی خدمات، مورد تحلیل و استفاده قرار می‌گیرد.

خبرنگار: آرزو مستأجر حقیقی