​​​​​​​وقفی که آن را نه تنها یکی از مصادیق بارز اعمال صالحه یا باقیات صالحات می‌دانیم بلکه از مهم‌ترین تمهیدات دین اسلام در راستای دوراندیشی و تأمین آینده مسلمین به شمار می‌رود.
کنش‌های خیران نیکوکار در تأسیس و بهره‌برداری از مدارس آموزشی در مناطق محروم، تأسیس و راه‌اندازی بیمارستان‌های خیریه از طریق موقوفات، مراکز نگهداری ایتام و حمایت‌های مادی و معنوی از نیازمندان در راستای قرب الهی، نمونه‌هایی از این کارکرد است.
در ادامه بخشی از گفت‌‎وگوی ما با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر عبدالرضا اصغری، مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی را می‌خوانید.

حبس العین و تسبیل المنفعه
دکتر اصغری در ابتدا با توضیح معنای وقف می‌گوید: در روایات و تعریف وقف داریم «الوقف هو تحبیس العین و تسبیل منفعتها» یعنی باید عین موقوفه را حفاظت و حبس و از منافع آن استفاده کنیم. به بیانی دیگر، حبس مایملک و جلوگیری از انتقال آن به هر طریقی، چه از راه فروش یا بخشش و در مقابل، منافع و سود حاصل از آن را در راه خداوند هزینه کردن که  در واقع همان خدمت به مردم و گره‌گشایی مشکلات و سر و سامان دادن به وضعیت زندگی و فرهنگی آنان و اهداف خیرخواهانه است. وقف معمولاً شامل کالاهای ماندگار و بادوام مانند املاک کشاورزی، تجاری، مسکونی یا وقف کتابخانه‌ها، ماشین‌آلات کشاورزی، دام‌ها، سهام، اندوخته‌ها و وجوه نقد است. با وقف، استفاده شخصی از اموال و دارایی‌های فردی سلب شده و اصل و مزایای حاصل از آن برای اهداف معین و خاصی هزینه می‌شود.
ایشان در مورد اهداف و فلسفه وقف بیان می‌کند: هدف از وقف، حل مشکلات موجود در جامعه اسلامی است. واقف با ظرفیت اعتقادی و ایمان اسلامی خود، با هدف قرب الهی و تأمین رضایت پروردگار و انجام کار خیرخواهانه، بخشی از دارایی و اموال خود را برای رفاه و استفاده دیگران، از استفاده فردی، خصوصی و انحصاری خود خارج کرده و در اختیار جامعه اسلامی قرار می‌دهد. اسلام با طرح وقف و تشویق به صدقات جاریه از یک طرف اختیارات و نظرات مالک را در قبال ملک خود حتی سال‌ها پس از مرگش محترم و نافذ دانسته و از طرفی دیگر با استفاده از این ظرفیت، قدمی اساسی برای رفاه عمومی و عمران شهرها و روستاها پایه گذاشته است.

وقف، روشی برای مردمی کردن اقتصاد
عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی یادآور می‌شود: وقف از نظر ماهیت مانند سایر فعالیت‌های خیریه در قلمرو بخش داوطلبانه قرار دارد و اهداف و کاربردهای منافع حاصل از اوقاف می‌تواند صرف نهادهای آموزشی، یتیم‌خانه، ساخت و بهره‌برداری مساجد و گسترش سایر فعالیت‌های خیریه عام‌المنفعه شود. 
در اسلام سه نوع وقف وجود دارد. وقف مذهبی که اکثریت مساجد جهان اسلام از این نوع هستند و بیشتر مساجد توسط خیران بنیان گذاشته شده‌اند. املاک و دارایی‌های اختصاص‌یافته برای مساجد و حوزه‌های علمیه نیز از همین نوع موقوفات مذهبی هستند. نوع دیگر آن، وقف خانوادگی است که موقوفات در این‌گونه وقف از والدین به فرزندان و ورثه اختصاص پیدا کرده و مازاد درآمد برای فقرا هزینه می‌شود. اما نوع دیگر و مهم‌تر، وقف انسان‌دوستانه است که موقوفات برای اهداف حمایت از فقرا و پیشبرد فعالیت‌های اجتماعی و منتفع کردن توده عامه مردم اختصاص پیدا می‌کند. برای نمونه ساخت و بهره‌برداری از کتابخانه‌ها، مراکز آموزشی، خدمات بهداشتی، مراقبت از محیط زیست، فعالیت‌های توسعه فضای سبز یا بهره‌برداری از بیمارستان ها و درمانگاه‌های خیریه برای بیماران نیازمند و... بخشی از این موقوفات و نمونه‌‌ای از فرهنگ نیکوکاری و احیای سنت حسنه وقف در میان مسلمانان است.
دکتر اصغری تصریح می‌کند: با ترویج فرهنگ احسان و نیکوکاری و احیای سنت حسنه وقف می‌توان بخشی از نیازهای آموزشی، بهداشتی و رفاهی اقشار آسیب‌پذیر جامعه را برآورده کرد و آهنگ رشد و توسعه اجتماعی کشور را شتاب داد. برای این کار نیاز به مردمی کردن اقتصاد است که وقف از نمودهای آن به‌شمار می‌آید تا جایی که امسال را به ‌عنوان مشارکت مردم در تولید و اقتصاد نام‌گذاری کرده‌اند.

جمع‌گرایی جامعه با کمک وقف
مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی توضیح می‌دهد: وقف می‌تواند فردگرایی را در جامعه به جمع‌گرایی تبدیل کند و به این منظور باید وقف را به گفتمان ملی تبدیل و این فرهنگ را نهادینه کنیم. وقف سرمایه‌های جامعه را در اختیار همه قرار داده و زمینه‌های تکامل در ابعاد فرهنگی و اجتماعی را فراهم می‌کند. استمرار درآمدزایی، ارتقای بهره‌وری موقوفات، افزایش عواید، ایجاد ارزش افزوده و تولید ثروت و احیای موقوفات از طریق سرمایه‌گذاری روی رقبات مستعد ازجمله برنامه‌هایی است که در حوزه مدیریت اقتصادی موقوفات انجام می‌دهیم. وقف باید از حالت ایستایی و رکود خارج و پویا شود و نباید موقوفات را معطل نگه داشت، بلکه باید آن‌ها را عمران و آباد کنیم تا از این راه درآمد بیشتری بدست آوریم. این امر مستلزم اشتغال و به‌کارگیری نیروهای متخصص در تمامی حوزه‌ها از کشاورزی، بهداشت و درمان، علم و فناوری گرفته تا آموزش، عمران و... است. به منظور اجرای نیات واقف باید از درآمد موقوفه، شرکت‌های مختلف تأسیس شود و این امر مستلزم اشتغال، تولید، آبادانی و درآمد است؛ درآمدی که در راستای اجرای نیات واقفان هزینه می‌شود.
دکتر اصغری در پایان می‌گوید: تجارب عینی کشورهای اسلامی نشان می‌دهد وقف توانسته با توزیع ثروت در جامعه و به‌کارگیری دارایی‌ها و اموال خیران در راستای اهداف انسان‌دوستانه و توسعه‌ای، فرصت‌های دسترسی اقشار آسیب‌پذیر را به زیرساخت‌های اصلی توسعه فراهم کند. در فرهنگ اسلامی وقف به عنوان یکی از الگوهای موفق کارآفرینی یا کارگشایی اسلامی پایدار مستلزم به‌کارگیری همزمان مهارت‌های تجاری و نوآوری‌های کارآفرینانه و استفاده از منافع حاصله برای اهداف فقرزدایی و رفاه اجتماعی اقشار نیازمند است.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان