خانه‌‌ای به نام کرامت و ارجمندی 

روایتی از یکی از آسایشگاه‌های خدام که حدود 60 سال پیش به رواق تبدیل شد

خانه‌‌ای به نام کرامت و ارجمندی 

صحن آزادی، دارالذکر، دارالعزه، دارالسلام، دارالحفاظ و ضریح. رواق به رواق پشت سرهم؛ این آدرس یکی از مسیرهای تشرف به روضه منوره رضوی است. مسیری که زائران قدم به قدم آن را می‌پیمانند، از طاق‌ها و ایوان‌های تودرتو رد می‌شوند، از درها گذر می‌کنند تا چشمشان به جمال ضریح شمس‌الشموس(ع) روشن شود. 


بنایی در مسیر تشرف
7-6 دهه پیش در این بخش حرم مطهر خبری از خیلی از این رواق‌های کوچک به‌هم چسبیده نبود. بعضی‌هایشان رواق بود، بعضی‌هایشان نبود. مثلاً همین دارالعزه پیش از دهه40 آسایشگاه خدام بود. 
محمد حسن رضوان در شانزدهمین شماره نشریه نامه آستان قدس که آذر ۱۳۴۲ به چاپ رسیده، درباره این رواق مقاله‌ای نوشته است. او گفته است: از بیوتات جدیدالتأسیس آستان قدس است که در سابق بنایی بود به نام آسایشگاه پاسبانان و پاسداران آستان قدس. این بنا در داخل محوطه تشریفات (مدرسه علینقی میرزا) واقع است و اکنون به‌صورت مجللی درآمده و تبدیل به دارالعزه شده است».
رضوان در ادامه به علت تبدیل شدن این بنا به رواق هم اشاره می‌کند و آن را به دلیل اهمیت موقعیت آن می‌داند. آنچه مشخص است اینکه در گذشته این محل در مسیر تشرف شاه و میهمانان رسمی و بین‌المللی‌اش مانند سلاطین و رؤسای جمهور ممالک اسلامی بوده است. به این صورت که وقتی آن‌ها از تالار تشریفات خارج می‌شدند، پس از عبور از این بخش به ضریح مطهر می‌رسیدند. همین موضوع سبب شد نایب‌التولیه وقت یعنی تیمسار امیرعزیزی به فکر تغییر کاربری این مکان بیفتد. 

تغییر به صلاحدید نایب التولیه
محمدصادق امیرعزیزی در اردیبهشت ۱۳۴۲ پس از سید جلال‌الدین تهرانی به عنوان استاندار خراسان و نیابت تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد. او در نخستین دوره حضورش در این سمت، تغییراتی را در استان خراسان و مجموعه حرم مطهر رقم زد. 
تأسیس رواق‌هایی چون دارالعزه از جمله آن‌ها بود. بنا به دلایل گفته شده، او حدود یک سال پس از انتصابش، به عنوان نایب‌التولیه وقت تصمیم به تغییر کاربری این مکان گرفت و آن را از آسایشگاه فراش‌ها و کشیکخانه (بیت خدام) و حیاط تشریفات به یک رواق تبدیل کرد.
رواقی که پس از آینه‌کاری و ساخت سرداب‌هایی در دو تا سه طبقه برای دفن اموات، دارالعزه نام گرفت. 
امیرعزیزی درباره مدرسه علمیه علینقی میرزا نیز تصمیم مشابهی گرفت. او این مکان را در همان سال یعنی سال ۱۳۴۳ خورشیدی بازسازی کرد و با تغییر در پوشش سقف، آن را به شکل رواقی درآورد که امروز با نام دارالذکر می‌شناسیم. 
به طور کلی می‌توان گفت امیرعزیزی توجه ویژه‌ای به توسعه و تعمیر اماکن متبرکه رضوی داشته است. ساخت رواق‌های دارالاخلاص، دارالعزه، دارالذکر و دارالشکر، تعمیر ایوان عباسی و تفکیک وظایف مدیران آستان در دوران مسئولیتش در آستان قدس رضوی گواه این موضوع است.

موقعیت مکانی و مساحت
رواق دارالعزه پس از دارالاخلاص کوچک‌ترین رواق حرم مطهر رضوی محسوب می‌شود. این رواق از نظر موقعیت مکانی در جنوب شرقی روضه منوره و بین دو رواق دارالسلام و دارالذکر قرار گرفته و از شمال به دارالسرور و از جنوب به مسجد گوهرشاد راه دارد. 
سطح ارتفاع رواق دارالعزه نسبت به دارالسلام ۹۵ سانتیمتر بالاتر است و به همین دلیل در قسمت اتصال این دو رواق سه پله یا نرده‌های مشبکی از جنس سنگ مرمر سفید نصب شده است.
سیزدهمین رواق از ۲۸ رواق حرم مطهر رضوی سه سال پس از ساخت تغییراتی پیدا کرد. سال 1346 شمسی، هنگام تجدید بنای رواق دارالسلام، از دیوار غربی سه شاه‌نشین دارالعزه، سه درگاه به رواق دارالسلام باز شد و چون کف دارالعزه حدود یک متر بلندتر از کف رواق دارالسلام بود، جلو این سه درگاه، نرده‌های مشبکی از جنس سنگ مرمر سفید نصب شد. درگاه دیگری هم در فضای دارالعزه وجود دارد که آن را با دو پله به شبستان‌های مسجد گوهرشاد می‌رساند. یک درگاه هم در جنوب به دارالسرور و سه درگاه ضلع غربی رواق را به دارالذکر متصل می‌کند. 
این رواق در حال حاضر در مجموع دارای پنج درگاه برای ورود و خروج زائران است که با توجه به قرار گرفتن در مسیر تشرف آقایان، رواقی مردانه محسوب می‌شود. این رواق کوچک ۷۳ مترمربعی، طولی به اندازه 11.5متر و عرضی حدود 5.3 تا 7.7 متر دارد‌.

تلألو درخشان‌ آینه‌ها
نمای زیبای آینه‌کاری شده در این رواق کوچک نخستین چیزی است که چشم زائران را به خود خیره می‌کند. این نمای ظریف و درخشنده، جلال و شکوه خاصی به دارالعزه بخشیده است. 
محمد حسن رضوان در توصیف این نمای زیبا می‌نویسد: «اکنون آسایشگاه پاسداران از وضع سابق خارج شده و لباس دیگری بر تن پوشیده است. دیوارهای ساده گچی تبدیل به آینه‌کاری زیبایی با اسلوب و طرح‌های جدید شده و طاق مقرنس و رسمی‌بندی که در آن به‌کار برده شده در ردیف بهترین بناهای تاریخی قرار گرفته است و آثار هنری از در و دیوارش بر چهره  زائران عالی‌قدر لبخند می‌زند».
براساس توضیحات رضوان، در زمان تبدیل آسایشگاه پاسداران به رواق دارالعزه تغییرات چندانی در بنای آن صورت نگرفت و تنها به تزئینات و آینه‌کاری آن اهتمام ورزیده شد. نمایی که در تمام دیوارها و سقف به صورت کاربندی، رسمی‌بندی و آینه‌کاری انجام شده است.
رضوان در ادامه توصیفی هم از نمای جدید بنا که آن را تبدیل به یک رواق کرده، ارائه می‌دهد: «ازاره‌های این بنای مجلل را با سنگ‌های نفیس مرمر که از معادن کرمان استخراج شده زینت داده‌اند. کف این بیت نیز یک‌سره مرمر مفروش است و سقف این بیت عالی را آینه‌کاری‌های جالبی که در نهایت دقت و ظرافت به‌کار رفته، زینت می‌دهد که با پرتو چراغ‌ها و کارهای بلورین تلألو خاص می‌یابد».
همان‌طور که رضوان اشاره کرده کف این رواق مانند ازاره‌هایش با سنگ مرمر سبز رنگی پوشیده شده است. این کف‌سازی تقریباً همزمان با کف‌سازی دارالسرور و در سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۴ انجام شده است. 
سه لوستر سفید و سبزی که در یک امتداد قرار دارند، با نوری سفید رنگ رواق دارالعزه را روشن کرده‌اند. در گوشه جنوب غربی این رواق مردانه نیز طاقچه‌هایی سنگی تعبیه شده تا محل نگهداری کتب و ادعیه مذهبی باشد.

رواقی بدون کتیبه
دارالعزه به معنای خانه عزت، ارجمندی، کرامت و بزرگواری است. اما هیچ‌کدام از این عبارت‌ها و توضیحات بر در و دیوار این رواق نوشته نشده است. اصلاً اینجا جز نام رواق تقریباً هیچ کتیبه یا نوشته دیگری وجود ندارد. تنها نوشته‌ای که در دارالعزه حرم مطهر به چشم می‌خورد، سنگی است که بر یک قبر خودنمایی می‌کند: «انما یخشی الله من عباده العلماء».
همان‌طور که گفته شد این رواق دارای سرداب بوده و سید حسین موسوی معروف به ادیب بجنوردی یکی از مدفوفان در آن است. او از اساتید دانشکده معقول و منقول و مدرسه سپهسالار در اوایل سده ۱۴ خورشیدی بود. ادیب بجنوردی سال‌های آخر عمر را با رنج بیماری سپری کرد و شهریور ۱۳۴۱ یعنی پیش از ساخت این رواق وفات کرد. پیکرش را در آسايشگاه پاسداران آستان قدس به خاک سپردند و نوشته‌های سنگ مزار او امروز تنها عبارت مکتوب در این رواق است.

خبرنگار: زهرا زنگنه

برچسب ها :
ارسال دیدگاه