اما این سفر پیامی فراتر از وداع رسول خدا(ص) با مسلمانان نیز دارد. از آنجایی که باور داریم هدف والای این سفر رساندن مهم‌ترین دستور خدا که همان اعلام و رسانه‌ای کردن ولایت امیرالمؤمنین(ع) است؛ این حج، حج‌البلاغ نیز نام گرفته است. گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر حافظ نجفی، عضو گروه اخلاق و اسرار پژوهشکده حج و زیارت در مورد آخرین حج و هدف و تأکید خاتم‌النبیین(ص) است. 

امام؛ دلسوزترین فرد به جامعه
حجت‌الاسلام نجفی با بیان اینکه پیامبر(ص) در حجِ وداع خود دو هدف در نظر داشتند، می‌گوید: در این حج، پیامبر(ص) دو مقصد اساسی و دو حکم مهم از قوانین اسلام را که هنوز برای مردم به‌طور کامل و رسمی تبیین نشده بود، مطرح کرده و توضیح دادند. این دو، عبارت بودند از حج و ولایت و جانشینی پس از پیامبر(ص). علاوه بر آن درباره تعلیم و بیان اسرار حج مطالبی فرمودند. یکی از این نکات پیوند با امام بود. در یکی از خطبه‌های رسول اعظم(ص) در حجه‌الوداع که در سرزمین منا و در مسجد خیف ایراد شد، آن حضرت در آغاز خطبه، در تشویق حاضران برای آنکه گفتارش را به یاد بسپارند، فرمود: خدا یاری کند بنده‌ای را که سخنم را شنید و به یاد سپرد و به کسی که نشنیده بود، رسانید. چه بسا حامل فقهی که خود فقیه نباشد و چه بسا حامل فقهی که آن را به سوی کسی می‌برد که از او فقیه‌تر است. آنگاه فرمود: سه چیز است که دل‌های مسلمانان بدان‌ها خیانت روا نمی‌دارد. همه کارها را خالصانه برای خدا انجام دادن، توحید را در همه کارها حاکم کردن و با زمامداران حق، ناصحانه برخورد کردن و پیوند با امام راستین را محفوظ داشتن و مسائل را با مقام رهبری در میان گذاشتن و جریان را درست گزارش دادن و رهنمود کامل گرفتن و خالصانه به کار بستن. در نهایت، اتحاد همه‌جانبه با مؤمنان را حفظ کردن و از اجتماع آنان جدا نشدن و صفوف به هم فشرده آن‌ها را ترک نکردن و ملازم صحنه همیاری و هماهنگی آنان بودن و تار و پود جامعه اسلامی را با حضور در متن اجتماع مستحکم کردن. ایشان تصریح می‌کند: بر مبنای این موارد، حج‌گزار، خدا را به اخلاص کامل و بی‌شائبه در دین او می‌پرستد و همراه جامعه اسلامی است. چنان‌که از امیرالمؤمنین امام علی(ع) در نامه 78 نهج‌البلاغه داریم: «بدان در متحد و یکپارچه ساختن امت رسول‌الله(ص) و هماهنگی و سازگاری آنان با یکدیگر، کسی از من حریص‌تر نیست. من بدین کار، پاداش نیکو و سرانجام شایسته از خدا می‌طلبم».

حج؛ پالایش‌کننده جامعه اسلامی
عضو گروه اخلاق و اسرار پژوهشکده حج و زیارت ادامه می‌دهد: در تاریخ یعقوبی آمده است رسول خدا(ص) در خطبه‌ای دیگر در مراسم حجه‌الوداع به نکات مهمی اشاره کرد. در این خطبه آمده است: «خداوند خون‌ها و اموالتان را بر شما حرام فرمود، در زمین به تبهکاری مکوشید. هر که امانتی نزد او است آن را ادا کند». در این سخن، حج‌گزار امین مردم است. همچنین در این خطبه به مساوات و برابری تأکید و تصریح شده و آمده مردم در اسلام یکسانند. «عرب را بر عجم و عجم را بر عرب هیچ برتری نیست مگر به تقوای خدا. همه افراد در برابر قانون اسلامی مساوی و برابرند و همچنین همه اقوام و قبایل نیز در قبال اسلام یکسانند». حج‌گزار خود را برتر از دیگران نمی‌بیند و از نظر او تمامی افراد و ملت‌‎ها یکسان و برابر هستند.
دکتر نجفی پالایش جامعه اسلامی از خرافات را جزو برکات حج دانسته و بیان می‌کند: «خون‌خواهی‌ها و خونریزی‌هایی که در جاهلیت بر محور انتقام جابرانه و کینه‌توزی‌های خصمانه رایج بود، خاتمه داده شده و رباخواری‌های گذشته که خون‌آشامی اقتصادی بود، پایان یافته تلقی شود. همین‌طور در این خطبه، پیامبر(ص) به رعایت حقوق زنان تأکید کرده و فرموده است: «شما را در مورد زنان به خیر و نیکی سفارش می‌کنم. شما را بر آن‌ها حقی است و ایشان را بر شما حقی. پوشاک و خوراک آن‌ها باید در حد متعارف باشد». حج‌گزار بر اساس آیات 21 سوره روم «جعل بینکم مودة و رحمة» و نیز آیه 188 سوره بقره «هن لباس لکم و انتم لباس لهن» باید به حقوق زنان احترام بگذارد.

حجه‌الوداع و جانشینی پیامبر اسلام(ص)
این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: پیامبر گرامی اسلام(ص) در آخرین حجی که بجا آورد تأکیدات دیگری نیز داشت. ایشان در این خطبه که بخش‌هایی از آن بیان شد به محترم شمردن حقوق کارگران و زیردستان توصیه کرده است؛ «شما را به زیردستانتان سفارش می‌کنم. از آنچه خود می‌خورید به آن‌ها بخورانید و از آنچه خود در بر می‌کنید به آن‌ها نیز بپوشانید». بنابراین آن که قصد زیارت خانه خدا دارد، به زیردستانش محبت کرده و خود را بر آن‌ها برتر نمی‌شمارد، بلکه با آنان بر سر یک سفره می‌نشیند و هر چیزی خود می‌پوشد به آنان هم می‌پوشاند و هیچ وقت به آن‌ها فخر نمی‌فروشد. همچنان که خداوند در آیه 74 سوره مریم فرموده است: «وَکَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثَاثاً وَ رِءْیاً» یعنی چه بسیار نسل‏ها را پیش از آنان نابود کردیم که مال و ثروتشان بهتر بود و منظرى آراسته‌‌تر داشتند. همین‌طور به رعایت اصول برادری توصیه کرده و فرمود: «مسلمان برادر مسلمان است، او را فریب نمی‌دهد و خیانت نمی‌کند و غیبت او را روا نمی‌دارد و ریختن خون و تعرض جانی به او را روا نمی‌داند و تصرف و برداشت چیزی از ثروتش را جایز نمی‌شمارد مگر با رضایتش». «اى مردم، پروردگار شما یکى است، پدرتان نیز یکى است، همه از آدم هستید و آدم از خاک است، به‌راستى که گرامى‏ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست، هیچ عربى را به عجمى برترى نیست جز به تقوا، آیا ابلاغ کردم! بار خدایا تو گواه باش». همه گفتند: آرى و پیامبر(ص) فرمود: «حاضر به غایب برساند». دکتر نجفی در پایان تصریح می‌کند: پیامبر گرامی اسلام(ص) بارها و در زمان‌های مختلف در مورد ولایت امیرالمؤمنین(ع) سخن گفته بود اما در اولین حج کامل خود و در حجه‌الوداع به آن تأکید و آخرین دستورات خدا را به صورت گفتار و عمل ابلاغ کرد. بر همین اساس بود که در روز عرفه همان سال آیه 3 سوره مائده نازل شد «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإسْلامَ دِينًا» امروز دینتان را برای شما کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان دین شما پسندیدم.

​​​​​​​خبرنگار: مریم احمدی شیروان