آب؛ چالش همزیستی مردم سیستان و بلوچستان با گاندوها

تمساح پوزه کوتاه نماد برکت و آبادانی است

آب؛ چالش همزیستی مردم سیستان و بلوچستان با گاندوها

اگر چه سیل اخیر در سیستان و بلوچستان برای مردم موجی از تخریب و آوارگی دربر داشت اما مردم این استان به دلیل طبع بلندی که دارند، باز هم خدا را شاکر هستند و با وجود از بین رفتن وسایل زندگی‌شان اما شکرگزار هستند که این حجم آب سال آینده آن‌ها را از کم آبی نجات داده و برای آن‌ها برکت به همراه می‌آورد.


سیل با تمام اندوهی که برجای گذاشته اما برای بسیاری از مردم کشاورز و دوستداران محیط زیست و حیات‌وحش خوشحالی به همراه داشته است؛ زیرا که جاری شدن این حجم آب و پر شدن برکه های پرشمار در جنوب سیستان و بلوچستان به بقای حیات‌وحش و به‌ویژه گاندوها کمک می‌کند.
بنا بر گفته افراد محلی با پر شدن گودال‌های طبیعی آب یا همان «هوتک‌ها» و سایر آبگیرها دیگر گاندوها و افراد محلی برای استفاده از آب برکه رودرروی هم قرار نمی‌گیرند.

مردم سیستان و بلوچستان در برابر زندگی 
تمساح های پوزه کوتاه بی تفاوت نیستند؛ زیرا در چند سال گذشته که خشکسالی در این استان عرصه را برای زندگی این حیوان تنگ کرده بود، مردم محلی برای نجات این حیوانات حتی نسبت به انتقال آب به برکه‌ها و زیستگاه این حیوان اقدام می‌کردند؛ زیرا معتقد بودند با مرگ این حیوان خشکسالی بر منطقه حاکم می‌شود.
مردم مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان این حیوان را نماد برکت و آبادانی می‌دانند و معتقدند با هجرت و مرگ این حیوان خشکسالی و قحطی بر زندگی آن‌ها سایه می‌اندازد و بر اساس همین باور تمامی تلاش خود را برای مراقبت و بقای حیات آن به‌کار می‌گیرند.
تمساح مردابی ایران در سال‌های اخیر درگیر تعارض با جامعه محلی نیز شده است. جامعه‌ای که روزگاری وجود گاندو را نشان وجود آب و آورنده برکت می‌دانست، حالا با تنش‌های آبی و فشارهای اقتصادی به‌سختی با هم کنار می‌آیند.

احترام به حیات‌وحش
عبدالباسط درازهی در این راستا به ما می‌گوید: بومیان جنوب استان سیستان و بلوچستان در طول سالیان متمادی قلمرو تمساح پوزه‌کوتاه را به رسمیت شناخته و در برخی نقاط مردم برای حفظ زیست این حیوان منحصربه‌فرد ایرانی گاه با ظرفی غذا به کنار برکه رفته و با درآوردن صدا این حیوان را به غذا خوردن در کنار برکه دعوت می‌کنند که این امر زندگی مسالمت‌آمیزی را رقم‌زده است.
 وی اظهار می‌کند: متأسفانه روستاهای اطراف محدوده حفاظت‌شده این تمساح عمدتاً محروم و فاقد شبکه آب‌رسانی هستند و درنتیجه به اجبار می بایست از منابع مشترک آب رودخانه سرباز که شامل برکه‌ها و هوتک‌ها یا همان گودال‌های طبیعی آب است، به‌صورت مشترک با تمساح‌ها استفاده کنند.
وی عنوان می‌کند: استفاده مشترک از یک گودال طبیعی آب نظیر حادثه تیرماه سال ۹۵ رقم خواهد زد که یک کودک ۱۰ ساله هنگامی‌که برای استفاده از آب برکه در روستای کشاری شهرستان سرباز به زیستگاه‌های تمساح  نزدیک شد، جان خود را به دلیل حمله این حیوان از دست داد.
وی ابراز امیدواری می‌کند: حال که بسیاری از برکه‌ها سیراب شدند پس از این خرابی‌ها شاهد برکت و رونق هم برای مردم و هم برای حیات وحش استان خواهیم بود.

آمار گاندو 
بنا بر آمار دفتر مطالعات و مدیریت حیات‌وحش سازمان محیط زیست  بر اساس آخرین سرشماری اصولی که با کمک جامعه محلی بیش از ۱۰ روستا در منطقه و محیط بانان، ۱۲۰ سر تمساح مردابی فقط در مخزن سد پیشین سرشماری شده است.
 با تخمین‌های علمی حدس زده می‌شود بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ سر تمساح بالغ بالای هشت سال در سیستان و بلوچستان وجود داشته باشد. پیش از انقلاب جمعیت تمساح‌ها بین ۵۰ تا ۲۰۰ گزارش شده است. این سیر اگرچه صعودی است، ولی در چند سال اخیر به‌شدت تحت تأثیر کم آبی ناشی از تأثیرات تغییر اقلیم شده‌اند. دو سدی که روی رودخانه‌های سرباز و کاجو زده شده، با تمام تأثیرات منفی، کمک حال گاندوها بوده‌اند. 
علاوه بر کاهش بارش و کمبود آب، سیل‌هایی که در فصل خشک سال در منطقه می‌آید نیز به ضرر گاندوها شده است. سیل‌ها معمولاً در زمان خروج تمساح‌ها از تخم و یا فصل لانه‌سازیشان جاری می‌شود. در ماه‌های خرداد تا مرداد هر چه سیل بیاید، تمساح‌های کوچک را از بین می‌برد. 

هشدار محیط زیست به سیل‌زدگان
در همین حال مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با اشاره به بارندگی‌های اخیر و سیلاب به وجود آمده به‌ویژه در جنوب این استان و در منطقه بلوچستان، احتمال خروج تمساح‌ پوزه کوتاه (گاندو) از برکه هشدار داده و ابراز می‌کند: مردم باید به‌شدت مراقب باشند.
محمدرضا علیمرادی می‌گوید: پیرو بارندگی اخیر سیستان و بلوچستان، سیلابی شدن رودخانه‌ها و سر ریز شدن بیشتر سدهای استان از جمله پیشین، زیردان و ادامه شرایط نامساعد جوی، استرس و تنش در حیات وحش به ویژه تمساح پوزه کوتاه (گاندو) دور از انتظار نیست، از این رو احتمال خروج تمساح‌ها از برکه محل زیست اصلی وجود دارد.
وی بیان می کند: از ساکنان مناطق سیل زده درخواست می‌شود نسبت به تردد غیرضروری در مناطق سیلابی، حاشیه رودخانه باهوکلات، هوتک‌ها، مرداب‌ها و مناطق حاشیه‌ای زیستگاه‌های حیات وحش تا زمان فروکش کردن سیلاب و برگشت به شرایط عادی، خودداری کنند.

خطر خشکسالی 
خطر خشکسالی برای تمساح پوزه کوتاه تالابی جدی است تا جایی که به رقابت میان انسان و حیوان برای بقا تبدیل شده است؛ مردم روستاهای اطراف منطقه حفاظت شده تمساح پوزه کوتاه تالابی سال‌ها با این حیوان نوعی همزیستی داشتند و از آنجایی که روستاهای اطراف محدوده حفاظت شده این تمساح عمدتاً محروم و فاقد شبکه آبرسانی هستند، از منابع مشترک آب رودخانه سرباز که شامل برکه‌ها و هوتک‌های (گودال‌های دست‌ساز آب در بلوچستان) اطراف می‌شود، هردو به صورت مشترک استفاده می‌کردند، اما در سال‌های اخیر با فراگیر شدن خشکسالی در سیستان و بلوچستان تمساح‌ها دیگر احساس هم‌زیستی نمی‌کنند و برای بقایشان می‌جنگند.
خوشبختانه بارندگی‌های اخیر در جنوب سیستان و بلوچستان‌ موجب شد با آب‌گیری برکه‌ها و رودخانه‌ها تا حدودی خطر خشکسالی از زیستگاه این حیوان کاسته شود.
هرچه باشد، گاندو، تنها تمساح ایران و یکی‌از نادرترین تمساح‌های جهان در خطر انقراض است؛ از زمانی که اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت
(آی‌.یو.سی.ان) این موجود را در لیست زرد قرار داد، عزمی جهانی از پاکستان تا اندونزی و مالزی برای حفاظت از آن در حال اجراست؛ عزمی که اگر با تعلل ایران به عنوان یکی از زیستگاه‌های اصلی این موجود، رو به رو شود، بدون شک ‌برای کشورمان در جوامع بین‌المللی و زیست‌محیطی وجهه خوبی نخواهد داشت.

پراکنش گاندو
تمساح پوزه کوتاه ایرانی یا همان گاندو در مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان زندگی می‌کند. اگر بخواهیم دقیق‌تر منطقه زیستی این حیوان را مشخص کنیم باید به رودخانه‌های باهوکلات، کاجو و سرباز با محدوده‌های آبی این استان مانند محدوده‌های آبی شهرهای راسک، چابهار، نیکشهر و سراوان اشاره کنیم. در باهوکلات منطقه حفاظت شده گاندو برای حفاظت تمساح مردابی یا تمساح پوزه کوتاه ایرانی در نظر گرفته شده است. مردم محلی با این حیوان بسیار مسالمت‌آمیز زندگی می‌کنند و حتی به آن احترام می‌گذارند. هم اکنون تماشای تمساح ایرانی در محیط زیست طبیعی‌اش به یکی از جاذبه‌های طبیعت‌گردی و حیات وحش در میان گردشگران ایرانی تبدیل شده است.

خبرنگار: بابک رحیمیان

برچسب ها :
ارسال دیدگاه