ظلم فراگیر در جهان، مهم‌ترین دلیل نیاز به عدالت و جلوگیری از ظلم
آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید در پیامی به کنگره جهانی حضرت رضا(ع) که در اجلاسیه این کنگره قرائت شد، با اشاره به وضعیت مردم مظلوم غزه که ابتدایی‌ترین حقوق انسانی آن‌ها نقض و انواع جنایت‌ها در حق ایشان روا داشته شده و یکی از بارزترین و فجیع‌ترین نمونه‌های ظلم در تاریخ بشریت است، بر ضرورت و نیاز امروز جهان به گسترش عدالت و جلوگیری از ظلم تأکید کرد و فرمود: اهمیت عدالت و پرهیز از ظلم و رعایت حقوق انسان‌ها از آموزه‌های اساسی دین مبین اسلام و مکتب اهل بیت(ع) است. خداوند متعال یکی از اصلی‌ترین مأموریت‌های پیامبر خود را جریان عدالت و مبارزه با ظلم قرار داده، چنان‌که به نبی خود فرمود: «وَ اسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ لَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَ قُلْ آمَنْتُ بما أنزَلَ اللهُ مِن كتابٍ و أمِرتُ لأعدِلَ بَينَكُم» و همچنین فرمود: «و هذا كتابٌ مُصَدّق لِسَانًا عربيًّا لِيُنذِرَ الَّذِينَ ظَلَمُوا» و این مهم در جای جای قرآن و کلمات معصومین(ع) مورد تذکر قرار گرفته و به عناوین مختلف به آن پرداخته شده تا جایی که در کلام ثامن‌الحجج(ع) معيار مسلمانی، عدم ظلم به مردم و نزدیکان قرار داده شده است.
به گزارش آستان‌نیوز، در پیام آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به کنگره جهانی حضرت رضا(ع) آمده است:
 بسم الله الرحمن الرحيم قال علی بن موسی الرضا(ع) المؤمن الذي إذا أحسن استبشر و إذا أساء استغفر و المُسْلِمُ الَّذِي يَسْلَمُ المسلمون من لسانه و یده ليس منا من لم يأمن جارُهُ بوائقه (عيون اخبارالرضا(ع)، ج۲، ص ۲۴)
در ابتدا لازم می‌دانم از تمام دست اندرکاران و شرکت‌کنندگان در کنگره جهانی تعظیم و تکریم شخصیت حضرت علی‌بن‌موسی الرضا(عليه آلاف التحيه والثناء) که به همت تولیت محترم آستان قدس برگزار شده، تشکر و قدردانی کنم و امیدوارم این گردهمایی و امثال آن، قدم‌های مفید و مؤثری در راه شناخت و نشر معارف اهل‌بیت(ع) به‌خصوص حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) بردارد.
جهان امروز و مناسبات حاکم بر آن و نابرابری آشکار در برخورداری همه از حقوق انسانی و همچنین جور و ستم فراگیر زورمندان و مستکبران بر مستضعفان و مظلومان عالم مهم‌ترین دلیل و نشانه بر نیاز جهان برای سعی و کوشش درخصوص گسترش عدالت و جلوگیری از ظلم است.
 امروزه ظلم نه در پوشش و لفافه که عیان و ظاهر رخ نموده است. وضعیت مردم مظلوم غزه که ابتدایی‌ترین حقوق انسانی آن‌ها نقض شده و انواع جنایت‌ها در حق ایشان روا داشته شده، یکی از بارزترین و فجیع‌ترین نمونه‌های ظلم در تاریخ بشریت است.
 اهمیت عدالت و پرهیز از ظلم و رعایت حقوق انسان‌ها از آموزه‌های اساسی دین مبین اسلام و مکتب اهل بیت(ع) است. خداوند متعال یکی از اصلی‌ترین مأموریت‌های پیامبر خود را جریان عدالت و مبارزه با ظلم قرار داده، چنان‌که به نبی خود فرمود: وَ اسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ لَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَ قُلْ آمَنْتُ بما أنزَلَ اللهُ مِن كتابٍ و أمِرتُ لأعدِلَ بَينَكُم» و همچنین فرمود: «و هذا كتابٌ مُصَدّق لِسَانًا عربيًّا لِيُنذِرَ الَّذِينَ ظَلَمُوا» و این مهم در جای جای قرآن و کلمات معصومین(ع) مورد تذکر قرار گرفته و به عناوین مختلف به آن پرداخته شده تا جایی که در کلام ثامن‌الحجج(ع) معيار مسلمانی، عدم ظلم به مردم و نزدیکان بیان شده است.
گرچه سخن درباره عدالت فراوان گفته شده، اما به نظر می‌رسد موضوع عدالت به عنوان یک آرمان اصلی برای بشریت و حکومت امام موعود و گفت‌وگو درباره حقیقت ارکان و مؤلفه‌های آن، به‌خصوص بررسی و واکاوی میدانی موانع گسترش عدالت عمومی و مبارزه با ظالمان و مظاهر ظلم با تکیه بر معارف والا و نورانی قرآن و اهل‌بیت(ع)، نیازمند پژوهش و تلاش علمی بیشتر است. همچنین اینجانب پیشنهاد می‌کنم کمیته‌ای برای پیگیری و تحقق این مطالعات و پژوهش‌ها در کنار این کنگره تشکیل شود تا با استفاده از ظرفیت جهانی امام رضا(ع) و آستان مقدس آن حضرت و ارتباط با اندیشمندان و افراد تأثیرگذار، اجرای عملی شعار این گردهمایی را پیگیری کند.
در پایان بار دیگر از همه برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان این کنگره مبارک که به نام حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) مزین شده، تشکر و قدردانی می‌کنم و امیدوارم نام ما در زمره شیعیان خالص آن حضرت و زمینه‌سازان حکومت مهدوی(عج‌) قرار گیرد و خداوند متعال همه ما را به عدالت در رفتار و گفتار موفق بدارد.
 والسلام عليكم و رحمة الله 
قم - ناصر مکارم شیرازی 
۱۹ اردیبهشت

 ظلم نسبت به همه حرام است حتی به حیوانات
 آیت‌الله العظمی جوادی آملی از مراجع عظام تقلید در پیامی به کنگره جهانی حضرت رضا(ع) بر اهمیت عدالت و پرهیز از ظلم تأکید و تصریح کرد: ظلم نسبت به همه حرام است، حتی نسبت به حیوانات.
به گزارش آستان نیوز، در افتتاحیه پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا(ع) که صبح دیروز در تالار قدس حرم مطهر رضوی برگزار شد، متن پیام آیت‌الله العظمی جوادی آملی که برای این کنگره ارسال شده بود، قرائت شد. متن پیام به این شرح است.
بسم الله الرحمن الرحیم
«الحمد لله رب العالمین و صلی‌الله علی جمیع الانبیاء و المرسلین و الائمه الهدا المهدیین». مقدم شما علما، دانشمندان، دانشوران، فرهیختگان و علاقه‌مندان به قرآن و عترت را گرامی می‌داریم؛ دهه پربرکت کرامت و این دو میلاد مبارک را تهنیت و تبریک عرض می‌کنیم و از ذات اقدس الهی مسئلت می‌کنیم آنچه خیر و صالح و فلاح نظام اسلامی و مملکت اسلامی و مسلمان‌ها و مردم جهان است، مرحمت کند و از همه بزرگوارانی که با ایراد مقال یا ارائه مقاله بر وزن علمی این نشست و کنگره افزودند حق‌شناسی می‌کنیم و از آستان بزرگ و بزرگوار قدس رضوی سپاسگزاریم که این کنگره را عهده‌دار شدند و از ذات اقدس الهی مسئلت می‌کنیم به برکت علی بن موسی(صلوات الله و سلامه علیهما) این نظام را تا ظهور صاحب اصلی‌اش از هر گزندی محافظت بفرماید.
در ادامه این پیام آمده است: محور بحث این است عدالت بر همه لازم است و ظلم به هیچ کس روا نیست. این یک بحث عادی و فقهی دارد که یک بحث متوسط است و یک بحث عالی که باید از آنجا شروع کرد. عدل در کلام یک حساب دارد و در فقه و حقوق حساب دیگری دارد. عدل در کلام عبارت از این است که انسان نه مجبور است نه مفوَّض؛ انسان، آزاد است. حریت «امر بین امرین» است؛ بین جبر است و تفویض.
عدل در کلام این است «لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِیضَ وَ لَکِنْ أَمْرٌ بَینَ أَمْرَین» آنکه متوسط بین دو باطل است عدل است. همان‌طور که تفصیل بین افراط و تفریط، عدل است یعنی تفریط و افراط بد است و عدل خوب است؛ جبر بد است یعنی باطل است، تفویض بد است یعنی باطل است و عدل که حریت و آزادی است مطلوب است.
عدل در کلام، عبارت از حریت و آزادی است. آیه مبارکه «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» ناظر به عدل در کلام است، ناظر به آزادی در کلام است. در کلام امامیه که از آن‌ها به عنوان عدلیه یاد می‌شود روشن و ثابت شد انسان نه مجبور است نه مفوّض؛ انسان بخواهد به بهشت برود آزاد است، بخواهد به جهنم برود آزاد است؛ اما از جهت فقهی و حقوقی به انسان می‌گویند بیراهه نرو، راه کسی را هم نبند، بر تو واجب است به حق معتقد باشی، معترف باشی و عمل کنی. معنای «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» این نیست که انسان آزاد است هر کاری را انجام دهد، معنایش این است اگر بخواهد کافر شود و بد کند و به جهنم برود، آزاد است و اگر بخواهد کار خوبی کند، مؤمن شود و به بهشت برود هم آزاد است. «لا إِکْراهَ ف��ی الدِّینِ» هیچ ارتباطی با مسئله فقهی و حقوقی ندارد، این راجع به مسئله کلامی است و کلاً بحثش جداست؛ اما در مسئله فقه بر همه واجب است عادل باشند و از ظلم بپرهیزند.
ظلم نسبت به همه حرام است حتی نسبت به سگ! سگی که کاری به کسی ندارد، ستم کردن به آن بد است، چه اینکه سگی اگر تشنه باشد و بخواهند آن را سیراب کنند، این کار ثواب دارد. بنابراین یک عدل کلامی داریم که آیه «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» و یک عدل فقهی و حقوقی که «إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ» عهده‌دار آن است. مطلب دیگر آن است عدل نسبت به ذات اقدس الهی، واجب «عن الله» است نه واجب «علی الله» و ظلم به ذات اقدس الهی، ممتنع «عن الله» است نه ممتنع «علی الله». خدا از آن جهت که حقیقتی است نامتناهی و ماوراء خدا چیزی نیست تا حاکم بر خدا باشد، نمی‌شود گفت این حکم، حاکم «علی الله» است و بر خدا واجب است فلان کار را انجام دهد یا بر خدا حرام است فلان کار را انجام دهد، بلکه کار قبیح «یمتنع صدوره عن الله تعالی» و کار لازم «یجب صدوره عن الله تعالی». بین «یجب عن الله» و «یجب علی الله» فرق است؛ بین «یمتنع عن الله» و «یمتنع علی الله» فرق است. عدلیه حرفش این است عدل، واجب «عن الله» است نه «علی الله» و ظلم، حرام و ممتنع «عن الله» است نه «علی الله». مطلب دیگر آن است درباره عدل، ذات اقدس الهی نه تنها عدل را بلکه فوق عدل که احسان و رحمت رحمانیه است را بر خود لازم کرده است که این واجب «عن الله» است نه واجب «علی الله». «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» رحمت بالاتر از عدل است.
به هر تقدیر، ذات اقدس الهی عدل محض است و فوق عدل، رحمت رحمانیه دارد نه رحمت رحیمیه. رحمت رحیمیه آن وسعت را ندارد که کار رحمت رحمانیه را بکند. ظلم بر همه حرام است! آنچه جنگ جهانی اول و دوم را تشکیل داد، آنچه جنگ‌های نیابتی را الان اداره می‌کند و آنچه جریان غزه را متأسفانه به راه انداخته و همه ما را متأثر و جامعه انسانیت را داغدار کرده، به سبب ظلم است که امیدواریم به برکت ظهور ولی‌عصر(ارواحنا فداه) جهان پر از عدل و داد شود! من مجدد مقدم همه شما را گرامی می‌دارم و حق‌شناسی کرده و از آستان قدس سپاسگزاری می‌کنم.
«غفر الله لنا و لکم و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته»
عبدالله جوادی آملی، اردیبهشت 1403
گفتنی است؛ پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا(ع) روزهای ۲۴ و ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ در مشهد و با حضور اندیشمندان و صاحبنظرانی از کشورهای عراق، لبنان، بورکینافاسو، مالی، آمریکا، اسپانیا، هلند، انگلیس، برزیل، مراکش، گرجستان، تایلند، بوسنی و دیگر کشورها برگزار می‌شود.

ستم‌زدایی از چهره امت‌ها شیوه تمام پیامبران
در پیام آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی که توسط فرزند ایشان در تالار قدس حرم مطهر رضوی قرائت شد، آمده است:
«ائمه اثنی عشر در صحاح و مسانيد آیات قرآنی و روایات نبوی حاکی است که پیامبران پیشین از بنی‌اسرائیل دارای خلفای دوازده‌گانه بوده‌اند. قرآن درباره خلفای حضرت موسی(ع) چنین می‌فرماید: «وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیبًا»؛ «خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت و از آن‌ها، دوازده نقیب برانگیختیم». از نظر تاریخ، شمار حواریون حضرت عیسی 12 تن بودند، این سنت همچنین ادامه داشته است. صحیح بخاری و صحیح مسلم نیز از 12خلیفه برای پیامبر اسلام نام می‌برد. مسلم در صحیح خود نقل می‌کند جابر بن سمرة می‌گوید: پیامبر(ص) در اجتماع عظیمی چنین فرمود: «لایزال اسلام عزیزاً إلی إثنیْ عَشَر خــلیفةْ - کُلّهمْ مِنْ قُــریْش». روایات خلفای دوازده‌گانه به صورت متضافر بلکه متواتر در صحیحین آمده و غالباً می‌گویند پیامبر(ص) فرمود: همگی از قریش‌اند و البته برخی می‌گوید از بنی‌هاشم. یکی از ویژگی‌های جانشینان دوازده‌گانه، عزت‌بخشی آنان به اسلام است. چنان‌که فرمود: «لایزال اسلام عزیزاً الی إثنیْ عَشَر خلیفة». تاریخ می‌گوید چنین 12خلیفه‌ای که به اسلام عزت بخشیدند، نه در خلفای اموی بوده و نه در خلفای بنی‌عباس! هر دو گروه، آنچنان رفتار نکردند که بتوانند مالک عزت اسلام باشند، بلکه روی زمین را با خون افراد بی‌گناه رنگین کردند. زندان‌ها را به وسیله افراد بی‌گناه که وابستگان به خاندان اهل‌بیت(ع) بودند پر کردند. اگر به‌طور بی‌طرفانه به تاریخ نظر افکنیم، خواهیم دید 12خلیفه‌ای که از امیرمؤمنان(ع) آغاز شده و با حضرت مهدی(عج) ختم می‌شود، یعنی امیرمؤمنان(ع) و فرزندان یازده‌گانه او مصداق بارز این روایات هستند. البته وقت مجلس اجازه نمی‌دهد درباره این خلفا به صورت گسترده عرض ادب کنیم؛ ولی چون همایش به عنوان امام رئوف امام علی بن موسی‌الرضا(ع) برگزار شده است؛ فقط نظر بزرگان اهل سنت را درباره این امام رئوف مطرح می‌کنیم.
 1- ابن حبّان از رجالیون اهل سنت بوده است. دو نوع رجالی دارد: ثقات و ضعاف. در بخش نخست، هنگامی که نوبت به علی بن موسی‌الرضا(ع) می‌رسد، می‌گوید: این بزرگوار به وسیله مأمون مسموم شد، من هر موقع مشکلی پیدا می‌کردم به مرقد ایشان مشرف شده و نماز می‌گزاردم و از خداوند متعال حاجات خود را می‌خواستم. واتفاقاً برآورده می‌شد و من بارها این را انجام داده‌ام.
 ۲- واقدی، یکی از نویسندگان تاریخ در قرن سوم اسلامی، می‌گوید: «کان یُفتی بمسجدِ رسولِ اللّه وهو إبنُ نیّفٍ وعشرینَ سنةٍ؛ علی بن موسی‌الرضا(ع) در مسجد رسول خدا(ص) در حالی که بیست و چند ساله بود به مسائل دینی و عقیدتی پاسخ می‌گفت». از نظر تاریخ، بخشی از این سال‌ها در زمان حیات والد بزرگوار او بوده است. تا اینجا توانستیم شأن و موقعیت علی بن موسی‌الرضا(ع) را در آینه افکار دیگران مطالعه کنیم. اکنون وقت آن رسیده درباره موضوع این همایش «عدالت برای همه، ظلم به هیچ کس» به صورت موجز سخن بگوییم. ستم‌زدایی از چهره امت‌ها، شیوه تمام پیامبران است که پیوسته در کنار مستضعفان بودند و امیرمؤمنان(ع) انگیزه و شرط پذیرش بیعت مهاجر و انصار را در مرحله چهارم، ستم‌زدایی معرفی می‌کند. آنگاه که ستم، بزرگ و چشمگیر باشد، اهل معرفت و کمال، با آن مبارزه می‌کنند ولی اگر ستم جزئی و چشمگیر نباشد، از آن صرف‌نظر می‌کنند. ولی امام هشتم  کوچک‌ترین ستم را پذیرا نبود. روزی وارد خانه شد و دید برخی از کارگران مشغول کارند اما کارگری در گوشه‌ای نشسته، دست از کار کشیده است. علت را جویا شدند، گفتند آنچه به او می‌دهیم راضی نمی‌شود. فرمود: مگر اجرت او را معین نکرده‌اید؟ گفتند: نه. امام برآشفت و آنان را توبیخ کرد که نباید چنین کاری کرده باشید. سپس فرمود: اگر اجرت کارگر را تعیین کنید ولی چیز مختصری بیفزایید، او سپاسگزار می‌شود ولی اگر معین نکنید و دو برابر اجرت هم به او بدهید او نگران می‌شود و تصور می‌کند حق او را ادا نکرده‌اید! صدوق در کتاب عیون اخبارالرضا(ع) می‌نویسد: ابراهیم بن محمد همدانی می‌گوید از حضرت رضا(ع) شنیدم که فرمود: «من أحبّ عاصیاً فهو عاص،ٍ و مَنْ أحبَّ مُطیعـاً فهو مُطیع،ٌ ومَنْ أعــانَ ظالماً فهو ظالمٌ و مَنْ خَذَلَ عادلً فهو ظالمٌ؛ آن کس که گنهکار را دوست بدارد خود، گنهکار است، آن کس که انسان فرمانبردار را دوست بدارد او خود، فرمانبردار است و آن‌کس که ظالم را کمک کند او خود، ظالم است. آن کس که عادلی را خوار کند او خود، ظالم است». در این مورد فرقی بین اولاد رسول(ص) و غیره نیست.
 در پایان از متولی محترم آستان قدس رضوی برای برگزاری چنین مجلسی تشکر می‌کنم و همچنین از بنیان‌گذار این همایش، مرحوم آیت‌الله العظمی طبسی که خاطر او عزیز و رضوان خدا را برای او خواهانیم. مسلماً او نیز بهره‌ای از ثواب این همایش دارد. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته 
جعفر سبحانی اردیبهشت 1403