در اسلام، سفارش‌های بسیاری برای کاشتن درخت و سپس نگهداری آن شده است. به‌ویژه در توصیه‌های اهل‌بیت(ع)، روایات بسیاری در این‌باره آمده که به مناسبت این روزها، شایسته است گذری اجمالی به این روایات داشته باشیم تا از اهتمام دین اسلام به این موضوع، آگاهی پیدا کنیم.
به این مناسبت در محضر استاد حوزه و پژوهشگر حوزه دین، حجت‌الاسلام والمسلمین عباس رحیمی مزرعه‌شاهی هستیم تا از جام معرفت کلام اهل‌بیت(ع)، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

اهل بیت(ع) توصیه‌های فراوانی به شیعیان در امر کاشت درخت و گسترش این کار داشته‌اند. در این‌باره توضیحی دهید.
در دیدگاه اسلام، درختکاری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و آیات و روایات فراوانی درباره این موضوع آمده است. شاید بتوان گفت در هیچ دینی به این اندازه به این موضوع اهتمام نشده است. در آیات شریفه قرآن به مطالعه درباره آفرینش و خلقت الهی که از جمله آن‌ها درختان هستند سفارش شده و از برخی درخت‌ها مانند انجیر، زیتون، خرما و انگور یاد شده است. در روایات نیز سفارش فراوانی درزمینه توجه به این نعمت‌ الهی شده است. برای نمونه در توحید مفضل، روایتی آمده که امام صادق(ع) خطاب به مفضل می‌فرماید: «اعْتَبِرْ يَا مُفَضَّلُ بِأَشْيَاءَ خُلِقَتْ لِمَآرِبِ الْإِنْسَانِ وَمَا فِيهَا مِنَ التَّدْبِيرِ فَإِنَّهُ... خُلِقَ لَهُ الشَّجَرُ فَكُلِّفَ غَرْسَهَا وَسَقْيَهَا و...» یعنی اى مفضل! از آفرينش و آماده‌سازی حكيمانه و مدبرانه اشيا برای رفع نياز انسان درس عبرت بگير... برای او درخت‏ آفريده شده و او بايد آن را در زمين بكارد، آب‏ دهد و به آن برسد و از آن بهره گيرد و... .
یا اینکه پيامبر اکرم(ص) در روایتی که در جلد13 مستدرک‌الوسائل آمده، فرمود: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ‏ يَغْرِسُ‏ غَرْساً يَأْكُلُ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ دَابَّةٌ أَوْ طَيْرٌ إِلَّا أَنْ يُكْتَبَ لَهُ صَدَقَةٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة»؛ هيچ مسلمانی نيست كه نهالی بكارد و انسان يا حيوان يا پرنده از آن بخورد، مگر آنكه تا روز قيامت برای وی صدقه بنويسند.
یا در حدیث جالب دیگری از رسول گرامی(ص) در مستدرک الوسائل روایت شده: «إِنْ قَامَتِ السَّاعَةُ و َفِي يَدِ أَحَدِكُمُ الْفَسِيلَةُ فَإِنِ اسْتَطَاعَ أَنْ لَا تَقُومَ السَّاعَةُ حَتَّى‏ يَغْرِسَهَا فَلْيَغْرِسْهَا»؛ اگر در دست يكی از شما قلمه درختی است و قيامت نزديک شد، در صورتی كه می‌‌تواند پیش از برپاشدن قيامت، آن را بكارد، بايد اين كار را انجام دهد.
همچنین در بحارالانوار روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «سِتُّ خِصَالٍ يَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ بَعْدَ مَوْتِهِ: وَلَدٌ صَالِحٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُ...‏ وَغَرْسٌ‏ يَغْرِسُه‏...» یعنی 6خصلت است که مؤمن پس از مرگ خود از آن‌ها سود می‌برد: فرزند صالحی که برایش طلب مغفرت کند... و درختی که می‌کارد. سیره پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) و اولیای دین نیز بر کاشت درخت‌های فراوان بوده و آن‌ها علاوه بر توصیه و سفارش بسیار بر این کار، خود نیز به آن عمل می‌کردند.

 می‌فرمایید خود اهل بیت(ع) به این امر اهتمام داشتند؛ امکان دارد نمونه‌هایی برای مخاطبان ما بیاورید به‌ویژه از سیره امام رضا(ع)؟
همه امامان معصوم(ع) این امر را مهم می‌دانستند و خود در هر فرصت مناسبی، مشغول آن می‌شدند. برای نمونه، امیرالمؤمنین(ع) در طول حیات بابرکت خویش، ده‌ها هزار نخل کاشتند. از امام باقر(ع) نقل شده که می‌فرمایند: مردی، امیرمؤمنان علی(ع) را دید که سوار بر شتر شده و بارهایی از هسته خرما بر پشت شتر خود دارد. پرسید: ای ابوالحسن! این بارها چیست؟ حضرت در پاسخ فرمود: اگر خدا بخواهد 100هزار درخت خرما. آن حضرت به صحرا رفت و آن هسته‌ها را در زمین مساعدی کاشت و سال‌ها آبیاری و مراقبت کرد؛ در نتیجه، نخلستان‌هایی که در مجموع دارای 100هزار درخت خرما بودند به وجود آمد.
کتاب ارزشمند عیون اخبارالرضا(ع) را ببینید. مرحوم شیخ صدوق در جلد اول ص141، وقتی قضیه ورود امام رضا(ع) به نیشابور را نقل می‌کند، از نخستین کارهایی که آن حضرت در خانه‌ای که در آن وارد شده بودند انجام می‌دهند، کاشتن درخت بوده است؛ آن هم درخت مثمر و میوه‌دار، نه درختانی که ثمری ندارند.

آیا درخصوص آداب کاشت درختان یا مراقبت از آن‌ها در روایات اهل‌بیت(ع) توصیه‌ای به شیعیان شده است؟
بحمدالله در این موضوع آموزه‌های خوبی در روایات مطرح است. برای نمونه داریم در میان ایام هفته، روز یکشنبه مناسب درختکاری است یا اینکه هنگام درختکاری، ابتدا در ريشه درختان آب بريزيد و سپس خاک اضافه كنيد تا كرم به وجود نيايد و یا ذکرهایی که شایسته است هنگام کاشتن بذر یا نهال گفته شود، مانند «سُبْحَانَ‏ الْبَاعِثِ‏ الْوَارِث‏». درزمینه مراقبت و آبیاری درختان نیز توصیه‌های فراوانی داریم. مانند روایتی نقل شده در کافی که امام صادق(ع) فرمود: «لَا تَقْطَعُوا الثِّمَارَ فَيَبْعَثَ‏ اللَّهُ عَلَيْكُمُ الْعَذَابَ صَبّا» درختان ميوه را نبريد كه در اين صورت، خداوند پيوسته بر شما عذاب می‌فرستد. یا از پیامبر(ص) نقل شده: «هر فردی درختی را در بيابان يا درخت سدری را آب دهد، مثل آن است كه مؤمنی را سيراب كرده باشد».

 سخن و توصیه پایانی شما در مورد این کار ارزشمند برای مخاطبان رواق چیست؟
از همه عزیزان، شیعیان و دوستداران اهل‌بیت(ع) تقاضا دارم با عنایت به این همه سفارش ائمه(ع) به درختکاری و مراقبت از درختان، فرصت ایام پایانی سال که ایام درختکاری است را قدر بدانند و هر کدام به اندازه‌ای که می‌توانند درختی ثمرده بکارند و از آن مراقبت کنند تا صدقه جاریه‌ای برای آنان باشد و خود و آیندگان از این کار ارزشمند بهره‌مند شوند.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان