به بهانه روز امور تربیتی و تربیت اسلامی درباره راهکارهای تربیت دینی جوانان در جامعه امروز با حجت‌الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم به گفت‌وگو نشستیم. این استاد حوزه و دانشگاه پژوهش‌های زیادی درباره روان‌شناسی دینی در کارنامه علمی خود دارد. 

نهادهای اجتماعی به ویژه نهاد خانواده در تعلیم و تربیت اسلامی و انتقال باورهای دینی به نسل جوان چقدر تأثیرگذارند؟
در گذشته خانواده تقریباً مهم‌ترین و تنها عامل در تربیت بود و سایر عوامل نقش کمتری داشتند اما امروزه مجموعه‌ای از عوامل در تعلیم و تربیت نقش دارند که خانواده هم یکی از آن‌هاست؛ در واقع در کنار بحث رسانه، گروه‌ همسالان، مدرسه و دیگر نهادهای اجتماعی و خانواده هم در تربیت افراد نقش دارند. البته با وجود تکثر عوامل هنوز هم خانواده عامل مهمی در تربیت است به خصوص اگر تلاش شود خانواده جایگاه معتدل و متعادلی داشته باشد؛ یعنی سختگیری‌های بیش از حد یا آزادی و بی بندوباری بیش از حد در روابط نباشد بلکه چارچوب‌های مقیدی باشد که خود والدین هم به آن‌ها مقید باشند. در واقع در بحث انتقال ارزش‌های دینی، عمل کردن و مقید بودن پدر و مادر به آن‌ها مهم‌ترین عامل اثرگذار در تربیت جوانان ماست. 

یکی از چالش‌های جامعه امروز، فاصله گرفتن برخی از جوانان ما از ارزش‌های دینی است. به نظر شما دلیل این مسئله چیست؟
ریشه بخشی از این رفتار به عملکرد متولیان جامعه برمی‌گردد؛ نه اینکه جوانان ما با خود ارزش‌های دینی مشکل داشته باشند. وقتی با خود این جوانان به ظاهر دین‌گریز هم بنشینید و دقیق صحبت کنید، می‌بینید فطرتاً ارزش‌های دینی را قبول دارند. ممکن است برخی از جوانان نسبت به عملکرد امثال بنده معترض باشند و اگر این عملکردها نادرست باشد حق هم دارند چون حکومت را دینی می‌دانند و با دیدن برخی از عملکردهای نادرست مسئولان و علما ممکن است از دین هم فاصله بگیرند. ولی آنچه موجب خطا می‌شود این است که ما عمل عده‌ای را که ممکن است مسئولیت هم داشته و در لباس روحانیت هم باشند به همه متولیان دینی تعمیم بدهیم و بعد هم اصل دین را زیر سؤال ببریم! 
یک بخشی از این دین‌گریزی هم نتیجه کم‌کاری مبلغان دینی است که دین را به خوبی و به صورت کامل و همراه با ارزش‌های جذابش به جوانان معرفی نکرده‌ و گاهی فقط بخشی از دین را که شامل احکام، سختی‌ها و تکلفاتش است، بیان کردند و از بیان زیبایی‌هایش غفلت کردند. بخش دیگر این دین‌گریزی هم متوجه محیط آموزشی است؛ اگر معلمانمان را از میان شخصیت‌های علمی، اخلاقی و معنوی گزینش کنیم، اثرگذاریشان در بچه‌های ما بیشتر می‌شود. اما وقتی مثلاً معلم دینی و پرورشی در مدرسه از نظر هوشی و عملی و سطح اجتماعی در حد قابل قبولی نیست مسلم است که اثرگذاری‌اش کم می‌شود. 

نقش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را در دین‌گریزی برخی از جوانان جامعه چطور ارزیابی می‌کنید؟
مسلم است که در دو دهه اخیر به دلیل بحث فضای مجازی و اینترنت، انتقال اطلاعات قابل دسترس‌تر و راحت‌تر از گذشته شده و بدیهی است شبهه‌هایی هم که مانع دینداری مردم به ویژه نسل جوان است قابل دسترس‌تر شده. جوانان این‌ها را می‌بینند اما متأسفانه با اینکه در خیلی جاها مراکز پاسخ‌گویی وجود دارد مانند مرکز ملی پاسخ‌گویی که هم در قم و هم در سطح کشور است و سایت‌های خوبی هم در این زمینه وجود دارد به دنبال پاسخش نمی‌روند. 

آیا بهتر نیست کارشناسانی ویژه این مهم تربیت شوند و به سراغ جوانان بروند؟
بله، 100 درصد. الحمدلله تا حالا کارهایی شده. البته نمی‌خواهم بگویم کافی است. مثلاً بخشی از طلبه‌ها تربیت شده و در زمان‌های خاصی برای تبلیغات چهره به چهره به مکان‌های مسافرتی، مشاهد مشرفه و برخی از مراکز آموزشی می‌روند. واقعاً نسبت به 10 یا 15 سال گذشته رشد خوبی داشته‌ایم. ولی از آن طرف هم باید به جوانان اطلاع‌رسانی شود که مراکز و سایت‌هایی برای پرسش‌هایشان وجود دارد. 

به جز بحث شبهه‌های فضای مجازی که مطرح کردید، فیلم‌ها و سریال‌های جذابی هم در این فضا در اختیار جوانان است که با فرهنگ ما همخوانی ندارد و آن‌ها را به فرهنگ غربی و غیراسلامی علاقه‌مند کرده، در مقابل صدا و سیمای ما تولید جذابی در این زمینه نداشته است.
بله، دقیقاً. ما باید قالب‌ها و شکل‌ها را تغییر بدهیم و از قالب‌های هنری، مدرن و جذاب برای ارائه الگوهای تربیتی اسلامی به جوانانمان استفاده کنیم. یعنی قالب‌هایمان با توجه به نیاز زمان باشد تا به سمت اصول و اهدافی که داریم حرکت کنیم و بتوانیم ما هم در این رقابت و میدان جدید چیزی برای عرضه کردن داشته باشیم و حتی مقدم شویم. ساخت فیلم و سریال‌های جذاب برای نسل جوان بسیار مهم است. از سوی دیگر صدا و سیما و رسانه‌های ما اگر بخواهند رقابت جدی با شبکه‌های اجتماعی داشته باشد و مؤثرتر واقع شوند باید فضای آزادتری ایجاد کنند یعنی در عین اینکه به ارزش‌ها و مبانی خود پایبند هستیم و آن‌ها را نقد می‌کنیم، اجازه بدهیم دیدگاه‌های مختلف مطرح شوند. 

خبرنگار: زهرا دلپذیر