گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر موسی دانش، پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی درباره دوران خاص زندگی آن امام و شیوه‌های هدایت و گسترش تشیع در آن عصر ظلمت است.

امام هادی(ع) هم عصر سنگدل‌ترین و ستمکارترین خلفا
حجت‌الاسلام دانش با اشاره به دوران پس از رحلت رسول اکرم(ص) می‌گوید: پس از پیامبر(ص) دو مکتب خلافت و امامت به وجود آمد. مکتب خلافت از سوی حزب قریش پشتیبانی می‌شد و رهبری مکتب امامت را اهل‌بیت(ع) بر عهده داشتند. مکتب خلافت بر پایه رأی و مکتب امامت بر پایه وحی بنا نهاده شد و به همین دلیل، از مکتب خلافت به نام مکتب رأی یاد می‌شود زیرا بسیاری از سیاست‌ها، ارزش‌گذاری‌ها و احکام دینی آن بر اساس رأی و قیاس است و در برابر آن، مکتب امامت را مکتب وحی می‌نامند زیرا سیاست‌گذاری‌ها، ارزش‌گذاری‌ها و احکام دینی این مکتب بر پایه وحی است. مهم‌ترین عامل اختلاف میان این دو مکتب، مسئله تعیین نظام حکومتی پس از پیامبر(ص) بود که آیا این نظام، نظام خلافت باشد یا امامت و جانشین پیامبر را امام بنامند. از آنجا که اهل‌بیت(ع) از پایگاه مردمی نیرومندی برخوردار بودند، خلیفه می‌کوشید ارتباط مردم با آنان را قطع کند و برخوردهای تند و شدید با اهل‌بیت(ع) از اینجا آغاز شد.
او در ادامه توضیح می‌دهد: این سیاست تند و سخت‌گیری با اهل‌بیت پیامبر(ص) و امامان شیعه به یک سیاست دائمی و همیشگی خلفا، به‌ویژه خلفای اموی و عباسی تبدیل شد. این سخت‌گیری‌ها و آزار امامان شیعه و شیعیان هر چه می‌گذشت سخت‌تر و بی‌رحمانه‌تر می‌شد تا اینکه دوران امام هادی(ع) رسید و او با سنگدل‌ترین و ستمکارترین خلیفه روبه‌رو شد. متوکل عباسی دشمنی با علی(ع) و اولاد علی و شیعیان را نصب‌العین خود قرار داده بود و بالاترین هدفش نابودی نام و آثار امامان شیعه و کشتار پیروانشان بود. به همین دلیل رفتن به زیارت کربلا را ممنوع اعلام کرده و دست زائران را قطع می‌کرد و سرانجام دستور داد مرقد مطهر امام حسین(ع) را تخریب کرده و آب را به سوی آن رها کرد تا بلکه آثار آن مرقد مطهر از میان برود.

کودکی که دشمن اهل بیت(ع) را شیعه کرد
مترجم کتاب «امام هادی(ع)، زندگی سرشار از جهاد و معجزه» در پاسخ به این پرسش که در این شرایط سخت و خفقان‌آور، امام هادی(ع) چه کرد و برای پاسداری از مکتب تشیع و حفظ شیعیان چه سیاست و تدبیری را پیش گرفت، بیان می‌کند: خلیفه معتصم، امام هادی(ع) را که کودک بود در خانه جدش امام کاظم(ع) در بیرون مدینه زندانی کرد تا او را از تماس با شیعیان بازدارد. معتصم یکی از نزدیکان خود را مأمور کرد از بغداد به مدینه برود و در آنجا کسی را که دشمن اهل‌بیت(ع) است پیدا کند و این بچه را به دست آن شخص بسپارد تا او به عنوان معلم، امام را دشمن خاندان خود و متناسب با دستگاه خلافت بار بیاورد. این شخص از بغداد به مدینه آمد و یكی از علمای مدینه به نام الجُنَیدی را كه جزو مخالف‌ترین و دشمن‌ترین مردم با اهل‌بیت(ع) بود، برای این کار تعیین کرد تا به خیالش به او ادبیات عرب آموزش دهد اما نتیجه برعکس شد. پس از چند وقت یكی از وابستگان دستگاه خلافت، الجنیدی را دید و از بچه‌ای كه به دستش سپرده بودند، سؤال كرد. الجنیدی گفت: بچه؟ این بچه است؟ من یک مسئله از ادب برای او بیان می‌كنم، او باب‌هایی از ادب را برای من بیان می‌كند كه من استفاده می‌كنم. این‌ها كجا درس خوانده‌اند؟ این‌ها عالم‌اند. حافظ قرآن و عالم به تأویل و تفسیر قرآن‌اند. این ارتباط تا جایی ادامه پیدا کرد که الجنیدی یکی از شیعیان مخلص اهل بیت(ع) شد.

زیارت جامعه کبیره و غدیریه، دو یادگار امام هادی(ع)
این استاد حوزه و دانشگاه به تدابیر امام هادی(ع) برای حفظ اندیشه تشیع نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: یکی از این اقدامات اثرگذار، تقویت سازمان وکالت بود. در زمان امام هادی(ع) شیعیان در جاهای مختلف از سرزمین اسلامی حضور داشتند. حضرت با تعیین و انتصاب وکلای فراوان در مناطق مختلف و ارجاع مردم به آنان به ترویج و تبیین اندیشه تشیع و ایجاد ارتباط میان خود و مردم توسط وکیلان و نمایندگان خویش پرداخت و فعالیت‌های سیاسی خود را گسترش داد و مرزهای اندیشه تشیع را حفظ کرد.
او با اشاره به یادگار ماندگار امام هادی(ع) بیان می‌کند: زیارت جامعه کبیره، درس توحید و دوره امام‌شناسی است و مقام شامخ امامت از طریق منشور زیارت غدیریه و زیارت جامعه کبیره به شیعیان منتقل شد. عقیده متوکل و ناصبیان بر دو پایه دشمنی علی و اهل‌بیت(ع) و باور داشتن به جسم بودن خداوند استوار است. دشمنی متوکل با علی(ع) همچون کفر ابلیس شهره است. او مجالس آوازه‌خوانی و رقص بر پا کرده و علی(ع) را در دارالخلافه به باد تمسخر می‌گرفت اما امام هادی(ع) وقتی با این دو گمراهی روبه‌رو شد به‌طور آشکار به بیان منزه بودن خداوند از جسم و نشر فضائل جدش امیرمؤمنان(ع) پرداخت. هادی امت، هجدهم ذی‌الحجه را فرصت مناسبی برای طرح دوباره حدیث غدیر دانست و در آن روز امیرمؤمنان(ع) را زیارت کرد و حقایق فراوانی از جمله ماجرای غدیر را بازگو کرد.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان